ଯଥା ସ୍ପର୍ଶରସଗନ୍ଧଵର୍ଣାଦିଭାଵେଷୁ ପୃଥୁବୁଧ୍ନୋଦରାଦ୍ଯାକାରପରିଣତପୁଦ୍ଗଲସ୍କନ୍ଧେଷୁ ଘଟୋଽଯମିତି, ଘଟେ ଚ ସ୍ପର୍ଶରସଗନ୍ଧଵର୍ଣାଦିଭାଵାଃ ପୃଥୁବୁଧ୍ନୋଦରାଦ୍ଯାକାରପରିଣତପୁଦ୍ଗଲସ୍କନ୍ଧାଶ୍ଚାମୀ ଇତି ଵସ୍ତ୍ଵଭେଦେନାନୁ- ଭୂତିସ୍ତଥା କର୍ମଣି ମୋହାଦିଷ୍ଵନ୍ତରଂଗେଷୁ ନୋକର୍ମଣି ଶରୀରାଦିଷୁ ବହିରଙ୍ଗେଷୁ ଚାତ୍ମତିରସ୍କାରିଷୁ ପୁଦ୍ଗଲ- ପରିଣାମେଷ୍ଵହମିତ୍ଯାତ୍ମନି ଚ କର୍ମ ମୋହାଦଯୋଽନ୍ତରଂଗା ନୋକର୍ମ ଶରୀରାଦଯୋ ବହିରଙ୍ଗାଶ୍ଚାତ୍ମତିରସ୍କାରିଣଃ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମା ଅମୀ ଇତି ଵସ୍ତ୍ଵଭେଦେନ ଯାଵନ୍ତଂ କାଲମନୁଭୂତିସ୍ତାଵନ୍ତଂ କାଲମାତ୍ମା ଭଵତ୍ଯପ୍ରତିବୁଦ୍ଧଃ . ଯଦା କଦାଚିଦ୍ଯଥା ରୂପିଣୋ ଦର୍ପଣସ୍ଯ ସ୍ଵପରାକାରାଵଭାସିନୀ ସ୍ଵଚ୍ଛତୈଵ ଵହ୍ନେରୌଷ୍ଣ୍ଯଂ ଜ୍ଵାଲା ଚ ତଥା ନୀରୂପସ୍ଯାତ୍ମନଃ ସ୍ଵପରାକାରାଵଭାସିନୀ ଜ୍ଞାତୃତୈଵ ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ କର୍ମ ନୋକର୍ମ ଚେତି ସ୍ଵତଃ ପରତୋ ଵା ଭେଦଵିଜ୍ଞାନମୂଲାନୁଭୂତିରୁତ୍ପତ୍ସ୍ଯତେ ତଦୈଵ ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧୋ ଭଵିଷ୍ଯତି .
ଗାଥାର୍ଥ : — [ଯାଵତ୍ ] ଜବ ତକ ଇସ ଆତ୍ମାକୀ [କର୍ମଣି ] ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ, ଭାଵକର୍ମ [ଚ ] ଔର [ନୋକର୍ମଣି ] ଶରୀରାଦି ନୋକର୍ମମେଂ [ଅହଂ ] ‘ଯହ ମୈଂ ହୂଁ’ [ଚ ] ଔର [ଅହକଂ କର୍ମ ନୋକର୍ମ ଇତି ] ମୁଝମେଂ (-ଆତ୍ମାମେଂ) ‘ଯହ କର୍ମ-ନୋକର୍ମ ହୈଂ’ — [ଏଷା ଖଲୁ ବୁଦ୍ଧିଃ ] ଐସୀ ବୁଦ୍ଧି ହୈ, [ତାଵତ୍ ] ତବ ତକ [ଅପ୍ରତିବୁଦ୍ଧଃ ] ଯହ ଆତ୍ମା ଅପ୍ରତିବୁଦ୍ଧ [ଭଵତି ] ହୈ .
ଟୀକା : — ଜୈସେ ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗଂଧ, ଵର୍ଣ ଆଦି ଭାଵୋଂମେଂ ତଥା ଚୌଡ଼ା ତଲ, ବଡ଼ା ଉଦର ଆଦିକେ ଆକାର ପରିଣତ ହୁଯେ ପୁଦ୍ଗଲକେ ସ୍କନ୍ଧୋଂମେଂ ‘ଯହ ଘଟ ହୈ’ ଇସପ୍ରକାର, ଔର ଘଡ଼େମେଂ ‘ଯହ ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗଂଧ, ଵର୍ଣ ଆଦି ଭାଵ ତଥା ଚୌଡ଼ା ତଲ, ବଡ଼ା ଉଦର ଆଦିକେ ଆକାରରୂପ ପରିଣତ ପୁଦ୍ଗଲ-ସ୍କଂଧ ହୈଂ ’ ଇସପ୍ରକାର ଵସ୍ତୁକେ ଅଭେଦସେ ଅନୁଭୂତି ହୋତୀ ହୈ, ଇସୀପ୍ରକାର କର୍ମ – ମୋହ ଆଦି ଅନ୍ତରଙ୍ଗ (ପରିଣାମ) ତଥା ନୋକର୍ମ — ଶରୀରାଦି ବାହ୍ଯ ଵସ୍ତୁଯେଂ — କି ଜୋ (ସବ) ପୁଦ୍ଗଲକେ ପରିଣାମ ହୈଂ ଔର ଆତ୍ମାକା ତିରସ୍କାର କରନେଵାଲେ ହୈଂ — ଉନମେଂ ‘ଯହ ମୈଂ ହୂଁ’ ଇସପ୍ରକାର ଔର ଆତ୍ମାମେଂ ‘ଯହ କର୍ମ — ମୋହ ଆଦି ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ତଥା ନୋକର୍ମ — ଶରୀରାଦି ବହିରଙ୍ଗ, ଆତ୍ମ-ତିରସ୍କାରୀ (ଆତ୍ମାକା ତିରସ୍କାର କରନେଵାଲେ) ପୁଦ୍ଗଲ-ପରିଣାମ ହୈଂ’ ଇସପ୍ରକାର ଵସ୍ତୁକେ ଅଭେଦସେ ଜବ ତକ ଅନୁଭୂତି ହୈ ତବ ତକ ଆତ୍ମା ଅପ୍ରତିବୁଦ୍ଧ ହୈ; ଔର ଜବ କଭୀ, ଜୈସେ ରୂପୀ ଦର୍ପଣକୀ ସ୍ଵ-ପରକେ ଆକାରକା ପ୍ରତିଭାସ କରନେଵାଲୀ ସ୍ଵଚ୍ଛତା ହୀ ହୈ ଔର ଉଷ୍ଣତା ତଥା ଜ୍ଵାଲା ଅଗ୍ନିକୀ ହୈ ଇସୀପ୍ରକାର ଅରୂପୀ ଆତ୍ମାକୀ ତୋ ଅପନେକୋ ଔର ପରକୋ ଜାନନେଵାଲୀ ଜ୍ଞାତୃତା ହୀ ହୈ ଔର କର୍ମ ତଥା ନୋକର୍ମ ପୁଦ୍ଗଲକେ ହୈଂ, ଇସପ୍ରକାର ସ୍ଵତଃ ଅଥଵା ପରୋପଦେଶସେ ଜିସକା ମୂଲ ଭେଦଵିଜ୍ଞାନ ହୈ ଐସୀ ଅନୁଭୂତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଗୀ ତବ ହୀ (ଆତ୍ମା) ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧ ହୋଗା