ਪ੍ਰੋਨ੍ਮਗ੍ਨ ਏਸ਼ ਭਗਵਾਨਵਬੋਧਸਿਨ੍ਧੁਃ ..੩੨..
ਉਸਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਤਾ ਥਾ; ਅਬ ਵਿਭ੍ਰਮ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਨੇਸੇ ਯਥਾਸ੍ਵਰੂਪ (ਜ੍ਯੋਂਕਾ ਤ੍ਯੋਂ ਸ੍ਵਰੂਪ) ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਗਯਾ; ਇਸਲਿਏ ‘ਅਬ ਉਸਕੇ ਵੀਤਰਾਗ ਵਿਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਸ਼ਾਨ੍ਤਰਸਮੇਂ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਸਰ੍ਵ ਲੋਕ ਮਗ੍ਨ ਹੋਓ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਕੀ ਹੈ . ਅਥਵਾ ਇਸਕਾ ਅਰ੍ਥ ਯਹ ਭੀ ਹੈ ਕਿ ਜਬ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਜ੍ਞਾਨ ਦੂਰ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਬ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਨੇ ਪਰ ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਪਦਾਰ੍ਥ ਏਕ ਹੀ ਸਮਯ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਝਲਕਤੇ ਹੈਂ ਉਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕ ਦੇਖੋ .੩੨.
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਸਮਯਪ੍ਰਾਭ੍ਰੁਤਗ੍ਰਨ੍ਥਕੀ ਆਤ੍ਮਖ੍ਯਾਤਿ ਨਾਮਕ ਟੀਕਾਮੇਂ ਟੀਕਾਕਾਰਨੇ ਪੂਰ੍ਵਰਙ੍ਗਸ੍ਥਲ ਕਹਾ .
ਯਹਾਁ ਟੀਕਾਕਾਰਕਾ ਯਹ ਆਸ਼ਯ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗ੍ਰਨ੍ਥਕੋ ਅਲਙ੍ਕਾਰਸੇ ਨਾਟਕਰੂਪਮੇਂ ਵਰ੍ਣਨ ਕਿਯਾ ਹੈ . ਨਾਟਕਮੇਂ ਪਹਲੇ ਰਙ੍ਗਭੂਮਿ ਰਚੀ ਜਾਤੀ ਹੈ . ਵਹਾਁ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਨਾਯਕ ਤਥਾ ਸਭਾ ਹੋਤੀ ਹੈ ਔਰ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ (ਨਾਟਯ, ਨਾਟਕ) ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਜੋ ਵਿਵਿਧ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਸ੍ਵਾਂਗ ਰਚਤੇ ਹੈਂ ਤਥਾ ਸ਼੍ਰ੍ਰੁਙ੍ਗਾਰਾਦਿਕ ਆਠ ਰਸੋਂਕਾ ਰੂਪ ਦਿਖਲਾਤੇ ਹੈਂ . ਵਹਾਁ ਸ਼੍ਰ੍ਰੁਂਗਾਰ, ਹਾਸ੍ਯ, ਰੌਦ੍ਰ, ਕਰੁਣਾ, ਵੀਰ, ਭਯਾਨਕ, ਬੀਭਤ੍ਸ ਔਰ ਅਦ੍ਭੁਤ — ਯਹ ਆਠ ਰਸ ਲੌਕਿਕ ਰਸ ਹੈਂ; ਨਾਟਕਮੇਂ ਇਨ੍ਹੀਂਕਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ . ਨਵਵਾਁ ਸ਼ਾਨ੍ਤਰਸ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਅਲੌਕਿਕ ਹੈ; ਨ੍ਰੁਤ੍ਯਮੇਂ ਉਸਕਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਇਨ ਰਸੋਂਕੇ ਸ੍ਥਾਯੀ ਭਾਵ, ਸਾਤ੍ਤ੍ਵਿਕ ਭਾਵ, ਅਨੁਭਾਵੀ ਭਾਵ, ਵ੍ਯਭਿਚਾਰੀ ਭਾਵ ਔਰ ਉਨਕੀ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਆਦਿਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਰਸਗ੍ਰਨ੍ਥੋਂਮੇਂ ਹੈ ਵਹਾਁਸੇ ਜਾਨ ਲੇਨਾ . ਸਾਮਾਨ੍ਯਤਯਾ ਰਸਕਾ ਯਹ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਕਿ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਜੋ ਜ੍ਞੇਯ ਆਯਾ ਉਸਮੇਂ ਜ੍ਞਾਨ ਤਦਾਕਾਰ ਹੋ ਜਾਯ, ਉਸਮੇਂ ਪੁਰੁਸ਼ਕਾ ਭਾਵ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਯ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਜ੍ਞੇਯਕੀ ਇਚ੍ਛਾ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਸੋ ਰਸ ਹੈ . ਉਨ ਆਠ ਰਸੋਂਕਾ ਰੂਪ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯਮੇਂ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯਕਾਰ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ; ਔਰ ਉਨਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਕਵੀਸ਼੍ਵਰ ਜਬ ਅਨ੍ਯ ਰਸਕੋ ਅਨ੍ਯ ਰਸਕੇ ਸਮਾਨ ਕਰ ਭੀ ਵਰ੍ਣਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਤਬ ਅਨ੍ਯ ਰਸਕਾ ਅਨ੍ਯ ਰਸ ਅਙ੍ਗਭੂਤ ਹੋਨੇਸੇ ਤਥਾ ਅਨ੍ਯਭਾਵ ਰਸੋਂਕਾ ਅਙ੍ਗ ਹੋਨੇਸੇ, ਰਸਵਤ੍ ਆਦਿ ਅਲਙ੍ਕਾਰਸੇ ਉਸੇ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯਰੂਪਮੇਂ ਵਰ੍ਣਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .
ਯਹਾਁ ਪਹਲੇ ਰਂਗਭੂਮਿਸ੍ਥਲ ਕਹਾ . ਵਹਾਁ ਦੇਖਨੇਵਾਲੇ ਤੋ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਪੁਰੁਸ਼ ਹੈਂ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਪੁਰੁਸ਼ੋਂਕੀ ਸਭਾ ਹੈ, ਉਨਕੋ ਦਿਖਲਾਤੇ ਹੈਂ . ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਜੀਵ-ਅਜੀਵ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈਂ ਔਰ ਦੋਨੋਂਕਾ ਏਕਪਨਾ, ਕਰ੍ਤਾਕਰ੍ਮਪਨਾ ਆਦਿ ਉਨਕੇ ਸ੍ਵਾਂਗ ਹੈਂ . ਉਨਮੇਂ ਵੇ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਨੇਕਰੂਪ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, — ਆਠ ਰਸਰੂਪ ਹੋਕਰ ਪਰਿਣਮਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਸੋ ਵਹ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ ਹੈ . ਵਹਾਁ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਦਰ੍ਸ਼ਕ ਜੀਵ-ਅਜੀਵਕੇ ਭਿਨ੍ਨ ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ; ਵਹ ਤੋ ਇਨ ਸਬ ਸ੍ਵਾਂਗੋਂਕੋ ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤ ਜਾਨਕਰ ਸ਼ਾਨ੍ਤ ਰਸਮੇਂ ਹੀ ਮਗ੍ਨ ਹੈ ਔਰ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜੀਵ-ਅਜੀਵਕਾ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤੇ, ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਇਨ ਸ੍ਵਾਂਗੋਂਕੋ ਹੀ ਯਥਾਰ੍ਥ ਜਾਨਕਰ ਉਸਮੇਂ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ . ਉਨ੍ਹੇਂ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਯਥਾਰ੍ਥ ਸ੍ਵਰੂਪ ਬਤਲਾਕਰ, ਉਨਕਾ ਭ੍ਰਮ ਮਿਟਾਕਰ, ਉਨ੍ਹੇਂ
੮੪