ਅਰ੍ਥਸਮਯਮੇਂ ਜੀਵ ਨਾਮ ਹੈ ਸਾਰ, ਸੁਨਹੁ ਸਹੁ;
ਤਾਤੈਂ ਜੁ ਸਾਰ ਬਿਨਕਰ੍ਮਮਲ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਜੀਵ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਨਯ ਕਹੈ,
ਇਸ ਗ੍ਰਨ੍ਥ ਮਾਁਹਿ ਕਥਨੀ ਸਬੈ ਸਮਯਸਾਰ ਬੁਧਜਨ ਗਹੈ ..੪..
ਪ੍ਰਥਮ, ਸਂਸ੍ਕ੍ਰੁਤ ਟੀਕਾਕਾਰ ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ ਅਮ੍ਰੁਤਚਨ੍ਦ੍ਰਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਗ੍ਰਨ੍ਥਕੇ ਪ੍ਰਾਰਮ੍ਭਮੇਂ ਮਂਗਲਕੇ ਲਿਯੇ ਇਸ਼੍ਟਦੇਵਕੋ ਨਮਸ੍ਕਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਨਮਃ ਸਮਯਸਾਰਾਯ ] ‘ਸਮਯ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੀਵ ਨਾਮਕ ਪਦਾਰ੍ਥ, ਉਸਮੇਂ ਸਾਰ — ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ, ਭਾਵਕਰ੍ਮ, ਨੋਕਰ੍ਮ ਰਹਿਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾ, ਉਸੇ ਮੇਰਾ ਨਮਸ੍ਕਾਰ ਹੋ . ਵਹ ਕੈਸਾ ਹੈ ? [ਭਾਵਾਯ ] ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਸਤ੍ਤਾਸ੍ਵਰੂਪ ਵਸ੍ਤੁ ਹੈ . ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਪਦਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਭਾਵਵਾਦੀ ਨਾਸ੍ਤਿਕੋਂਕਾ ਮਤ ਖਣ੍ਡਿਤ ਹੋ ਗਯਾ . ਔਰ ਵਹ ਕੈਸਾ ਹੈ ? [ਚਿਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵਾਯ ] ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਚੇਤਨਾਗੁਣਰੂਪ ਹੈ . ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਸੇ ਗੁਣ-ਗੁਣੀਕਾ ਸਰ੍ਵਥਾ ਭੇਦ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਨੈਯਾਯਿਕੋਂਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਹੋ ਗਯਾ . ਔਰ ਵਹ ਕੈਸਾ ਹੈ ? [ਸ੍ਵਾਨੁਭੂਤ੍ਯਾ ਚਕਾਸਤੇ ] ਅਪਨੀ ਹੀ ਅਨੁਭਵਨਰੂਪ ਕ੍ਰਿਯਾਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੈ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਪਨੇਕੋ ਅਪਨੇਸੇ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ — ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤਾ ਹੈ . ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਸੇ, ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਸਰ੍ਵਥਾ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਹੀ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਜੈਮਿਨੀਯ – ਭਟ੍ਟ – ਪ੍ਰਭਾਕਰਕੇ ਭੇਦਵਾਲੇ ਮੀਮਾਂਸਕੋਂਕੇ ਮਤਕਾ ਖਣ੍ਡਨ ਹੋ ਗਯਾ; ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਨ ਅਨ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਜਾਨਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ, ਸ੍ਵਯਂ ਅਪਨੇਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ — ਐਸਾ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਨੈਯਾਯਿਕੋਂਕਾ ਭੀ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ੇਧ ਹੋ ਗਯਾ . ਔਰ ਵਹ ਕੈਸਾ ਹੈ ? [ਸਰ੍ਵਭਾਵਾਨ੍ਤਰਚ੍ਛਿਦੇ ] ਅਪਨੇਸੇ ਅਨ੍ਯ ਸਰ੍ਵ ਜੀਵਾਜੀਵ, ਚਰਾਚਰ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਸਰ੍ਵ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ, ਸਰ੍ਵ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣੋਂਕੇ ਸਾਥ, ਏਕ ਹੀ ਸਮਯਮੇਂ ਜਾਨਨੇਵਾਲਾ ਹੈ . ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਸੇ, ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਕਾ ਅਭਾਵ ਮਾਨਨੇਵਾਲੇ ਮੀਮਾਂਸਕ ਆਦਿਕਾ ਨਿਰਾਕਰਣ ਹੋ ਗਯਾ . ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣੋਂ (ਗੁਣੋਂ) ਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਇਸ਼੍ਟਦੇਵ ਸਿਦ੍ਧ ਕਰਕੇ (ਉਸੇ) ਨਮਸ੍ਕਾਰ ਕਿਯਾ ਹੈ .
੨