ਰ੍ਭਵਤੁ ਸਮਯਸਾਰਵ੍ਯਾਖ੍ਯਯੈਵਾਨੁਭੂਤੇਃ ..੩..
ਜਿਸਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਵਹ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮ ਸਹਿਤ ਆਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਸਰਸ੍ਵਤੀਕੀ ਮੂਰ੍ਤਿ ਹੈ . ਔਰ ਉਸੀਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋ ਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨ ਹੈ ਵਹ ਆਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਕੋ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਭੀ ਸਰਸ੍ਵਤੀਕੀ ਮੂਰ੍ਤਿ ਹੈ . ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ਼੍ਰੁਤ ਵਚਨਰੂਪ ਹੈ ਵਹ ਭੀ ਉਸਕੀ ਮੂਰ੍ਤਿ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਵਚਨੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨੇਕ ਧਰ੍ਮਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਬਤਲਾਤੀ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਤਤ੍ਤ੍ਵਕੋ ਬਤਾਨੇਵਾਲੀ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਤਥਾ ਵਚਨਰੂਪ ਅਨੇਕਾਂਤਮਯੀ ਸਰਸ੍ਵਤੀਕੀ ਮੂਰ੍ਤਿ ਹੈ; ਇਸੀਲਿਯੇ ਸਰਸ੍ਵਤੀਕੇ ਵਾਣੀ, ਭਾਰਤੀ, ਸ਼ਾਰਦਾ, ਵਾਗ੍ਦੇਵੀ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਬਹੁਤਸੇ ਨਾਮ ਕਹੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ . ਯਹ ਸਰਸ੍ਵਤੀਕੇ ਮੂਰ੍ਤਿ ਅਨਨ੍ਤਧਰ੍ਮੋਂਕੋ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍’ ਪਦਸੇ ਏਕ ਧਰ੍ਮੀਮੇਂ ਅਵਿਰੋਧਰੂਪਸੇ ਸਾਧਤੀ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਹੈ . ਕਿਤਨੇ ਹੀ ਅਨ੍ਯਵਾਦੀਜਨ ਸਰਸ੍ਵਤੀਕੀ ਮੂਰ੍ਤਿਕੋ ਅਨ੍ਯਥਾ (ਪ੍ਰਕਾਰਾਨ੍ਤਰਸੇ) ਸ੍ਥਾਪਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਵਹ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਸਤ੍ਯਾਰ੍ਥ ਕਹਨੇਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਯਹਾਁ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਕਰਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਅਨਨ੍ਤਧਰ੍ਮਵਾਲਾ ਕਹਾ ਹੈ, ਸੋ ਉਸਮੇਂ ਵੇ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮ ਕੌਨ ਕੌਨਸੇ ਹੈਂ ? ਉਸਕਾ ਉਤ੍ਤਰ ਦੇਤੇ ਹੁਏ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ਵਸ੍ਤੁਮੇਂ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ, ਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵ, ਪ੍ਰਮੇਯਤ੍ਵ, ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵ, ਚੇਤਨਤ੍ਵ, ਅਚੇਤਨਤ੍ਵ, ਮੂਰ੍ਤਿਕਤ੍ਵ, ਅਮੂਰ੍ਤਿਕਤ੍ਵ ਇਤ੍ਯਾਦਿ (ਧਰ੍ਮ) ਤੋ ਗੁਣ ਹੈਂ; ਔਰ ਉਨ ਗੁਣੋਂਕਾ ਤੀਨੋਂ ਕਾਲਮੇਂ ਸਮਯ-ਸਮਯਵਰ੍ਤੀ ਪਰਿਣਮਨ ਹੋਨਾ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਨਨ੍ਤ ਹੈਂ . ਔਰ ਵਸ੍ਤੁਮੇਂ ਏਕਤ੍ਵ, ਅਨੇਕਤ੍ਵ, ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ, ਅਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ, ਭੇਦਤ੍ਵ, ਅਭੇਦਤ੍ਵ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵ, ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਧਰ੍ਮ ਹੈਂ . ਵੇ ਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ ਧਰ੍ਮ ਤੋ ਵਚਨਗੋਚਰ ਹੈਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਅਨ੍ਯ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮ ਭੀ ਹੈਂ ਜੋ ਕਿ ਵਚਨਕੇ ਵਿਸ਼ਯ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਵੇ ਜ੍ਞਾਨਗਮ੍ਯ ਹੈਂ . ਆਤ੍ਮਾ ਭੀ ਵਸ੍ਤੁ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਮੇਂ ਭੀ ਅਪਨੇ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮ ਹੈਂ .
ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮੋਂਮੇਂ ਚੇਤਨਤ੍ਵ ਅਸਾਧਾਰਣ ਧਰ੍ਮ ਹੈ ਵਹ ਅਨ੍ਯ ਅਚੇਤਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਸਜਾਤੀਯ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਨ੍ਤ ਹੈਂ, ਉਨਮੇਂ ਭੀ ਯਦ੍ਯਪਿ ਚੇਤਨਤ੍ਵ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਸਬਕਾ ਚੇਤਨਤ੍ਵ ਨਿਜਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਭਿਨ੍ਨ ਕਹਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਹੋਨੇਸੇ ਵਹ ਕਿਸੀਕਾ ਕਿਸੀਮੇਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਤਾ . ਵਹ ਚੇਤਨਤ੍ਵ ਅਪਨੇ ਅਨਨ੍ਤ ਧਰ੍ਮੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪਕ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਤਤ੍ਤ੍ਵ ਕਹਾ ਹੈ . ਉਸੇ ਯਹ ਸਰਸ੍ਵਤੀਕੀ ਮੂਰ੍ਤਿ ਦੇਖਤੀ ਹੈ ਔਰ ਦਿਖਾਤੀ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਾਣਿਯੋਂਕਾ ਕਲ੍ਯਾਣ ਹੋਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ‘ਸਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਰੂਪ ਰਹੋ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਆਸ਼ੀਰ੍ਵਾਦਰੂਪ ਵਚਨ ਕਹਾ ..੨..
ਅਬ ਟੀਕਾਕਾਰ ਇਸ ਗ੍ਰਂਥਕਾ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨ ਕਰਨੇਕਾ ਫਲ ਚਾਹਤੇ ਹੁਏ ਪ੍ਰਤਿਜ੍ਞਾ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ ਅਮ੍ਰੁਤਚਨ੍ਦ੍ਰਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ [ਸਮਯਸਾਰਵ੍ਯਾਖ੍ਯਯਾ ਏਵ ] ਇਸ ਸਮਯਸਾਰ (ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾ ਤਥਾ ਗ੍ਰਨ੍ਥ) ਕੀ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾ (ਟੀਕਾ) ਸੇ ਹੀ [ਮਮ ਅਨੁਭੂਤੇਃ ] ਮੇਰੀ ਅਨੁਭੂਤਿਕੀ
੪