ਇਹ ਕਿਲ ਸਕਲੋਦ੍ਭਾਸਿਸ੍ਯਾਤ੍ਪਦਮੁਦ੍ਰਿਤਸ਼ਬ੍ਦਬ੍ਰਹ੍ਮੋਪਾਸਨਜਨ੍ਮਾ, ਸਮਸ੍ਤਵਿਪਕ੍ਸ਼ਕ੍ਸ਼ੋਦਕ੍ਸ਼ਮਾਤਿ- ਨਿਸ੍ਤੁਸ਼ਯੁਕ੍ਤਯਵਲਮ੍ਬਨਜਨ੍ਮਾ, ਨਿਰ੍ਮਲਵਿਜ੍ਞਾਨਘਨਾਨ੍ਤਰ੍ਨਿਮਗ੍ਨਪਰਾਪਰਗੁਰੁਪ੍ਰਸਾਦੀਕ੍ਰੁ ਤਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਾਨੁਸ਼ਾਸਨ- ਜਨ੍ਮਾ, ਅਨਵਰਤਸ੍ਯਨ੍ਦਿਸੁਨ੍ਦਰਾਨਨ੍ਦਮੁਦ੍ਰਿਤਾਮਨ੍ਦਸਂਵਿਦਾਤ੍ਮਕਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜਨ੍ਮਾ ਚ ਯਃ ਕਸ਼੍ਚਨਾਪਿ ਮਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵੋ ਵਿਭਵਸ੍ਤੇਨ ਸਮਸ੍ਤੇਨਾਪ੍ਯਯਂ ਤਮੇਕਤ੍ਵਵਿਭਕ੍ਤਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਦਰ੍ਸ਼ਯੇਹਮਿਤਿ ਬਦ੍ਧਵ੍ਯਵਸਾਯੋਸ੍ਮਿ . ਕਿਨ੍ਤੁ ਯਦਿ ਦਰ੍ਸ਼ਯੇਯਂ ਤਦਾ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸ੍ਵਾਨੁਭਵਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਣ ਪਰੀਕ੍ਸ਼੍ਯ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰ੍ਤਵ੍ਯਮ੍ . ਯਦਿ ਤੁ ਸ੍ਖਲੇਯਂ ਤਦਾ ਤੁ ਨ ਛਲਗ੍ਰਹਣਜਾਗਰੂਕੈਰ੍ਭਵਿਤਵ੍ਯਮ੍ .
ਟੀਕਾ : — ਆਚਾਰ੍ਯ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਜੋ ਕੁਛ ਮੇਰੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਨਿਜਵੈਭਵ ਹੈ, ਉਸ ਸਬਸੇ ਮੈਂ ਇਸ ਏਕਤ੍ਵਵਿਭਕ੍ਤ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਦਿਖਾਊਁਗਾ, ਐਸਾ ਮੈਂਨੇ ਵ੍ਯਵਸਾਯ (ਉਦ੍ਯਮ, ਨਿਰ੍ਣਯ) ਕਿਯਾ ਹੈ . ਕੈਸਾ ਹੈ ਮੇਰੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਨਿਜਵੈਭਵ ? ਇਸ ਲੋਕਮੇਂ ਪ੍ਰਗਟ ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਓਂਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਔਰ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍’ ਪਦਕੀ ਮੁਦ੍ਰਾਵਾਲਾ ਜੋ ਸ਼ਬ੍ਦਬ੍ਰਹ੍ਮ — ਅਰ੍ਹਨ੍ਤਕਾ ਪਰਮਾਗਮ — ਉਸਕੀ ਉਪਾਸਨਾਸੇ ਜਿਸਕਾ ਜਨ੍ਮ ਹੁਆ ਹੈ . (‘ਸ੍ਯਾਤ੍’ਕਾ ਅਰ੍ਥ ‘ਕਥਂਚਿਤ੍’ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਿਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ – ਕਿਸੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ – ਕਹਨਾ . ਪਰਮਾਗਮਕੋ ਸ਼ਬ੍ਦਬ੍ਰਹ੍ਮ ਕਹਨੇਕਾ ਕਾਰਣ ਯਹ ਹੈ ਕਿ — ਅਰ੍ਹਨ੍ਤਕੇ ਪਰਮਾਗਮਮੇਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਧਰ੍ਮੋਂਕੇ — ਵਚਨਗੋਚਰ ਸਮਸ੍ਤ ਧਰ੍ਮੋਂਕੇ — ਨਾਮ ਆਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਵਚਨਸੇ ਅਗੋਚਰ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਧਰ੍ਮ ਹੈਂ ਉਨਕਾ ਅਨੁਮਾਨ ਕਰਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵਹ ਸਰ੍ਵ ਵਸ੍ਤੁਓਂਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਸਰ੍ਵਵ੍ਯਾਪੀ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਇਸੀਲਿਏ ਉਸੇ ਸ਼ਬ੍ਦਬ੍ਰਹ੍ਮ ਕਹਤੇ ਹੈਂ .) ਪੁਨਃ ਵਹ ਨਿਜਵੈਭਵ ਕੈਸਾ ਹੈ ? ਸਮਸ੍ਤ ਵਿਪਕ੍ਸ਼ — ਅਨ੍ਯਵਾਦਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਗ੍ਰੁਹੀਤ ਸਰ੍ਵਥਾ ਏਕਾਨ੍ਤਰੂਪ ਨਯਪਕ੍ਸ਼ਕੇ ਨਿਰਾਕਰਣਮੇਂ ਸਮਰ੍ਥ ਅਤਿਨਿਸ੍ਤੁਸ਼ ਨਿਰ੍ਬਾਧ ਯੁਕ੍ਤਿ ਕੇ ਅਵਲਮ੍ਬਨਸੇ ਉਸ ਨਿਜਵੈਭਵਕਾ ਜਨ੍ਮ ਹੁਆ ਹੈ , ਪੁਨਃ ਵਹ ਕੈਸਾ ਹੈ ? ਨਿਰ੍ਮਲ ਵਿਜ੍ਞਾਨਘਨ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਅਨ੍ਤਰ੍ਨਿਮਗ੍ਨ (ਅਨ੍ਤਰ੍ਲੀਨ) ਪਰਮਗੁਰੁ – ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਦੇਵ ਔਰ ਅਪਰਗੁਰੁ — ਗਣਧਰਾਦਿਕਸੇ ਲੇਕਰ ਹਮਾਰੇ ਗੁਰੁਪਰ੍ਯਨ੍ਤ, ਉਨਕੇ ਪ੍ਰਸਾਦਰੂਪਸੇ ਦਿਯਾ ਗਯਾ ਜੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਕਾ ਅਨੁਗ੍ਰਹਪੂਰ੍ਵਕ ਉਪਦੇਸ਼ ਉਸਸੇ ਨਿਜਵੈਭਵਕਾ ਜਨ੍ਮ ਹੁਆ ਹੈ . ਪੁਨਃ ਵਹ ਕੈਸਾ ਹੈ ? ਨਿਰਨ੍ਤਰ ਝਰਤਾ ਹੁਆ — ਸ੍ਵਾਦਮੇਂ ਆਤਾ ਹੁਆ ਜੋ ਸੁਨ੍ਦਰ ਆਨਨ੍ਦ ਹੈ, ਉਸਕੀ ਮੁਦ੍ਰਾਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਪ੍ਰਚੁਰਸਂਵੇਦਨਰੂਪ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਸੇ ਨਿਜਵੈਭਵਕਾ ਜਨ੍ਮ ਹੁਆ ਹੈ . ਯੋਂ ਜਿਸ-ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਮੇਰੇ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਵੈਭਵ ਹੈ ਉਸ ਸਮਸ੍ਤ ਵੈਭਵਸੇ ਦਿਖਾਤਾ ਹੂਁ . ਮੈਂ ਜੋ ਯਹ ਦਿਖਾਊਁ ਤੋ ਉਸੇ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਅਪਨੇ ਅਨੁਭਵ- ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਸੇ ਪਰੀਕ੍ਸ਼ਾ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਕਰਨਾ; ਔਰ ਯਦਿ ਕਹੀਂ ਅਕ੍ਸ਼ਰ, ਮਾਤ੍ਰਾ, ਅਲਂਕਾਰ, ਯੁਕ੍ਤਿ ਆਦਿ ਪ੍ਰਕਰਣੋਂਮੇਂ ਚੂਕ ਜਾਊਁ ਤੋ ਛਲ (ਦੋਸ਼) ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨੇਮੇਂ ਸਾਵਧਾਨ ਮਤ ਹੋਨਾ . (ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਸਮੁਦ੍ਰਕੇ ਬਹੁਤਸੇ ਪ੍ਰਕਰਣ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਏ ਯਹਾਁ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਰੂਪ ਅਰ੍ਥ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ; ਇਸਲਿਏ ਅਰ੍ਥਕੀ ਪਰੀਕ੍ਸ਼ਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹਿਏ .)
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਆਚਾਰ੍ਯ ਆਗਮਕਾ ਸੇਵਨ, ਯੁਕ੍ਤਿਕਾ ਅਵਲਮ੍ਬਨ, ਪਰ ਔਰ ਅਪਰ ਗੁਰੁਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਔਰ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨ — ਯੋਂ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੁਏ ਅਪਨੇ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਵੈਭਵਸੇ ਏਕਤ੍ਵ-ਵਿਭਕ੍ਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਦਿਖਾਤੇ ਹੈਂ . ਹੇ ਸ਼੍ਰੋਤਾਓਂ ! ਉਸੇ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨ-ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਸੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਕਰੋ; ਯਦਿ ਕਹੀਂ ਕਿਸੀ ਪ੍ਰਕਰਣਮੇਂ ਭੂਲ ਜਾਊਁ ਤੋ ਉਤਨੇ ਦੋਸ਼ਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਮਤ ਕਰਨਾ . ਕਹਨੇਕਾ ਆਸ਼ਯ ਯਹ ਹੈ ਕਿ ਯਹਾਁ ਅਪਨਾ ਅਨੁਭਵ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ; ਉਸਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਕਰੋ ..੫..
੧੪