ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਸਾਧੁਨਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਚਾਰਿਤ੍ਰਾਣਿ ਨਿਤ੍ਯਮੁਪਾਸ੍ਯਾਨੀਤਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦ੍ਯਤੇ . ਤਾਨਿ ਪੁਨਸ੍ਤ੍ਰੀਣ੍ਯਪਿ ਪਰਮਾਰ੍ਥੇਨਾਤ੍ਮੈਕ ਏਵ, ਵਸ੍ਤ੍ਵਨ੍ਤਰਾਭਾਵਾਤ੍ . ਯਥਾ ਦੇਵਦਤ੍ਤਸ੍ਯ ਕਸ੍ਯਚਿਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨਮਨੁਚਰਣਂ ਚ ਦੇਵਦਤ੍ਤਸ੍ਵਭਾਵਾਨਤਿਕ੍ਰਮਾਦ੍ਦੇਵਦਤ੍ਤ ਏਵ, ਨ ਵਸ੍ਤ੍ਵਨ੍ਤਰਮ੍; ਤਥਾਤ੍ਮਨ੍ਯਪ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨਮਨੁਚਰਣਂ ਚਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਾਨਤਿਕ੍ਰਮਾਦਾਤ੍ਮੈਵ, ਨ ਵਸ੍ਤ੍ਵਨ੍ਤਰਮ੍ . ਤਤ ਆਤ੍ਮਾ ਏਕ ਏਵੋਪਾਸ੍ਯ ਇਤਿ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪ੍ਰਦ੍ਯੋਤਤੇ . ਸ ਕਿਲ —
ਸੇਵਨ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਵਯਂ ਉਦ੍ਦੇਸ਼ ਰਖਕਰ ਦੂਸਰੋਂਕੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ‘ਸਾਧੁ ਪੁਰੁਸ਼ਕੋ ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਜ੍ਞਾਨ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ ਸਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ’ . ਕਿਨ੍ਤੁ ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਯਹ ਤੀਨੋਂ ਏਕ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਅਨ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁ ਨਹੀਂ — ਕਿਨ੍ਤੁ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਹੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈਂ . ਜੈਸੇ ਕਿਸੀ ਦੇਵਦਤ੍ਤ ਨਾਮਕ ਪੁਰੁਸ਼ਕੇ ਜ੍ਞਾਨ, ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਔਰ ਆਚਰਣ, ਦੇਵਦਤ੍ਤਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨ ਕਰਨੇਸੇ, (ਵੇ) ਦੇਵਦਤ੍ਤ ਹੀ ਹੈਂ, — ਅਨ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁ ਨਹੀਂ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਭੀ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਜ੍ਞਾਨ, ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਔਰ ਆਚਰਣ, ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਉਲ੍ਲਂਘਨ ਨ ਕਰਨੇਸੇ, ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਹੈਂ — ਅਨ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁ ਨਹੀਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਏਕ ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਸੇਵਨ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਜ੍ਞਾਨ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ — ਤੀਨੋਂ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਹੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈਂ, ਕੋਈ ਭਿਨ੍ਨ ਵਸ੍ਤੁ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਸਾਧੁ ਪੁਰੁਸ਼ੋਂਕੋ ਏਕ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਹੀ ਸੇਵਨ ਕਰਨਾ ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਹੈ ਔਰ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਦੂਸਰੋਂਕੋ ਭੀ ਯਹੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਏ ..੧੬..
ਅਬ, ਇਸੀ ਅਰ੍ਥਕਾ ਕਲਸ਼ਰੂਪ ਸ਼੍ਲੋਕ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —
ਸ਼੍ਲੋਕਾਰ੍ਥ : — [ਪ੍ਰਮਾਣਤਃ ] ਪ੍ਰਮਾਣਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਾ ਜਾਯੇ ਤੋ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ [ਸਮਮ੍ ਮੇਚਕਃ ਅਮੇਚਕਃ ਚ ਅਪਿ ] ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਅਨੇਕ ਅਵਸ੍ਥਾਰੂਪ (‘ਮੇਚਕ’) ਭੀ ਹੈ ਔਰ ਏਕ ਅਵਸ੍ਥਾਰੂਪ (‘ਅਮੇਚਕ’) ਭੀ ਹੈ, [ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ-ਚਾਰਿਤ੍ਰੈਃ ਤ੍ਰਿਤ੍ਵਾਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਇਸੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨ-ਜ੍ਞਾਨ- ਚਾਰਿਤ੍ਰਸੇ ਤੋ ਤ੍ਰਿਤ੍ਵ (ਤੀਨਪਨਾ) ਹੈ ਔਰ [ਸ੍ਵਯਮ੍ ਏਕਤ੍ਵਤਃ ] ਅਪਨੇਸੇ ਅਪਨੇਕੋ ਏਕਤ੍ਵ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਪ੍ਰਮਾਣਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਮੇਂ ਤ੍ਰਿਕਾਲਸ੍ਵਰੂਪ ਵਸ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਦੇਖੀ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਭੀ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਏਕ-ਅਨੇਕਸ੍ਵਰੂਪ ਦੇਖਨਾ ਚਾਹਿਏ .੧੬.
ਅਬ, ਨਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —