யோயஂ நித்யமேவ பரிணாமாத்மநி ஸ்வபாவேவதிஷ்டமாநத்வாதுத்பாதவ்யயத்ரௌவ்யைக்யாநுபூதிலக்ஷணயா ஸத்தயாநுஸ்யூதஶ்சைதந்யஸ்வரூபத்வாந்நித்யோதிதவிஶதத்ருஶிஜ்ஞப்திஜ்யோதிரநஂததர்மாதிரூடைகதர்மித்வாதுத்யோதமாநத்ரவ்யத்வஃ க்ரமாக்ரமப்ரவ்ருத்தவிசித்ரபாவஸ்வபாவத்வாதுத்ஸஂகிதகுணபர்யாயஃ ஸ்வபராகாராவபாஸநஸமர்தத்வாதுபாத்தவைஶ்வ- ரூப்யைகரூபஃ ப்ரதிவிஶிஷ்டாவகாஹகதிஸ்திதிவர்தநாநிமித்தத்வரூபித்வாபாவாதஸாதாரணசித்ரூபதாஸ்வபாவ-
காதார்த : — ஹே பவ்ய ! [ஜீவஃ ] ஜோ ஜீவ [சரித்ரதர்ஶநஜ்ஞாநஸ்திதஃ ] தர்ஶந, ஜ்ஞாந, சாரித்ரமேஂ ஸ்தித ஹோ ரஹா ஹை [தஂ ] உஸே [ஹி ] நிஶ்சயஸே (வாஸ்தவமேஂ) [ஸ்வஸமயஂ ] ஸ்வஸமய [ஜாநீஹி ] ஜாநோ [ச ] ஔர ஜோ ஜீவ [புத்கலகர்மப்ரதேஶஸ்திதஂ ] புத்கலகர்மகே ப்ரதேஶோஂமேஂ ஸ்தித ஹை [தஂ ] உஸே [பரஸமயஂ ] பரஸமய [ஜாநீஹி ] ஜாநோ .
டீகா : — ‘ஸமய’ ஶப்தகா அர்த இஸப்ரகார ஹை : — ‘ஸம்’ உபஸர்க ஹை, ஜிஸகா அர்த ‘ஏகபநா’ ஹை ஔர ‘அய் கதௌ’ தாது ஹை, ஜிஸகா அர்த கமந பீ ஹை ஔர ஜ்ஞாந பீ ஹை இஸலிஏ ஏக ஸாத ஹீ (யுகபத் ) ஜாநநா ஔர பரிணமந கரநா — யஹ தோநோஂ க்ரியாயேஂ ஜோ ஏகத்வபூர்வக கரே வஹ ஸமய ஹை . யஹ ஜீவ நாமக பதார்த ஏகத்வபூர்வக ஏக ஹீ ஸமயமேஂ பரிணமந பீ கரதா ஹை ஔர ஜாநதா பீ ஹை; இஸலியே வஹ ஸமய ஹை . யஹ ஜீவபதார்த ஸதா ஹீ பரிணாமஸ்வரூப ஸ்வபாவமேஂ ரஹதா ஹுஆ ஹோநேஸே, உத்பாத-வ்யய-த்ரௌவ்யகீ ஏகதாரூப அநுபூதி ஜிஸகா லக்ஷண ஹை ஐஸீ ஸத்தா ஸஹித ஹை . (இஸ விஶேஷணஸே ஜீவகீ ஸத்தாகோ ந மாநநேவாலே நாஸ்திகவாதியோஂகா மத கண்டந ஹோ கயா; ததா புருஷகோ – ஜீவகோ அபரிணாமீ மாநநேவாலே ஸாஂக்யவாதியோஂகா மத பரிணாமஸ்வரூப கஹநேஸே கண்டித ஹோ கயா . நையாயிக ஔர வைஶேஷிக ஸத்தாகோ நித்ய ஹீ மாநதே ஹைஂ, ஔர பௌத்த க்ஷணிக ஹீ மாநதே ஹைஂ, உநகா நிராகரண, ஸத்தாகோ உத்பாத-வ்யய-த்ரௌவ்யரூப கஹநேஸே ஹோ கயா .) ஔர ஜீவ சைதந்யஸ்வரூபதாஸே நித்ய-உத்யோதரூப நிர்மல ஸ்பஷ்ட தர்ஶநஜ்ஞாந-ஜ்யோதிஸ்வரூப ஹை (க்யோஂகி சைதந்யகா பரிணமந தர்ஶநஜ்ஞாநஸ்வரூப ஹை) . (இஸ விஶேஷணஸே சைதந்யகோ ஜ்ஞாநாகாரஸ்வரூப ந மாநநேவாலே ஸாஂக்யமதவாலோஂகா நிராகரண ஹோ கயா .) ஔர வஹ ஜீவ, அநந்த தர்மோஂமேஂ ரஹநேவாலா ஜோ ஏகதர்மீபநா ஹை உஸகே காரண ஜிஸே த்ரவ்யத்வ ப்ரகட ஹை; (க்யோஂகி அநந்த தர்மோஂகீ ஏகதா த்ரவ்யத்வ ஹை) . (இஸ விஶேஷணஸே, வஸ்துகோ தர்மோஂஸே ரஹித மாநநேவாலே பௌத்தமதியோஂகா நிஷேத ஹோ கயா .) ஔர வஹ க்ரமரூப ஔர அக்ரமரூப ப்ரவர்தமாந அநேக பாவ ஜிஸகா ஸ்வபாவ ஹோநேஸே ஜிஸநே குணபர்யாயோஂகோ அஂகீகார கியா ஹை — ஐஸா ஹை . (பர்யாய க்ரமவர்தீ ஹோதீ ஹை ஔர குண ஸஹவர்தீ ஹோதா ஹை; ஸஹவர்தீகோ அக்ரமவர்தீ பீ கஹதே ஹைஂ .) (இஸ விஶேஷணஸே, புருஷகோ நிர்குண மாநநேவாலே ஸாஂக்யமதவாலோஂகா நிரஸந ஹோ கயா .) ஔர வஹ, அபநே ஔர பரத்ரவ்யோஂகே ஆகாரோஂகோ ப்ரகாஶித கரநேகீ ஸாமர்த்ய ஹோநேஸே ஜிஸநே ஸமஸ்த ரூபகோ ப்ரகாஶநேவாலீ
௮