యః ఖలు పుద్గలద్రవ్యాదన్యత్వేనావిద్యమానరసగుణత్వాత్, పుద్గలద్రవ్యగుణేభ్యో భిన్నత్వేన స్వయమరసగుణత్వాత్, పరమార్థతః పుద్గలద్రవ్యస్వామిత్వాభావాద ద్రవ్యేన్ద్రియావష్టమ్భేనారసనాత్, స్వభావతః క్షాయోపశమికభావాభావాద్భావేన్ద్రియావలమ్బేనారసనాత్, సకలసాధారణైకసంవేదనపరిణామస్వభావత్వాత్ కేవలరసవేదనాపరిణామాపన్నత్వేనారసనాత్, సకలజ్ఞేయజ్ఞాయకతాదాత్మ్యస్య నిషేధాద్రసపరిచ్ఛేదపరిణత-
అబ శిష్య పూఛతా హై కి యహ అధ్యవసానాది భావ జీవ నహీం హైం తో వహ ఏక, టంకోత్కీర్ణ, పరమార్థస్వరూప జీవ కైసా హై ? ఉసకా లక్షణ క్యా హై ? ఇస ప్రశ్నకా ఉత్తర కహతే హైం : —
నిర్దిష్ట నహిం సంస్థాన ఉసకా, గ్రహణ నహిం హై లింగసే ..౪౯..
గాథార్థ : — హే భవ్య ! తూ [జీవమ్ ] జీవకో [అరసమ్ ] రసరహిత, [అరూపమ్ ] రూపరహిత, [అగన్ధమ్ ] గన్ధరహిత, [అవ్యక్త మ్ ] అవ్యక్త అర్థాత్ ఇన్ద్రియగోచర నహీం ఐసా, [చేతనాగుణమ్ ] చేతనా జిసకా గుణ హై ఐసా, [అశబ్దమ్ ] శబ్దరహిత, [అలిఙ్గగ్రహణం ] కిసీ చిహ్నసే గ్రహణ న హోనేవాలా ఔర [అనిర్దిష్టసంస్థానమ్ ] జిసకా ఆకార నహీం కహా జాతా ఐసా [జానీహి ] జాన .
టీకా : — జీవ నిశ్చయసే పుద్గలద్రవ్యసే అన్య హై, ఇసలియే ఉసమేం రసగుణ విద్యమాన నహీం హై అతః వహ అరస హై .౧. పుద్గలద్రవ్యకే గుణోంసే భీ భిన్న హోనేసే స్వయం భీ రసగుణ నహీం హై, ఇసలియే అరస హై .౨. పరమార్థసే పుద్గలద్రవ్యకా స్వామిత్వ భీ ఉసకే నహీం హై, ఇసలియే వహ ద్రవ్యేన్ద్రియకే ఆలమ్బనసే భీ రస నహీం చఖతా అతః అరస హై .౩. అపనే స్వభావకీ దృష్టిసే దేఖా జాయ తో ఉసకే క్షాయోపశమిక భావకా భీ అభావ హోనేసే వహ భావేన్ద్రియకే ఆలమ్బనసే భీ రస నహీం చఖతా, ఇసలియే అరస హై .౪. సమస్త విషయోంకే విశేషోంమేం సాధారణ ఐసే ఏక హీ సంవేదనపరిణామరూప ఉసకా స్వభావ హోనేసే వహ కేవల ఏక రసవేదనాపరిణామకో పాకర రస నహీం చఖతా, ఇసలియే అరస హై .౫. (ఉసే సమస్త జ్ఞేయోంకా జ్ఞాన హోతా హై పరన్తు) సకల జ్ఞేయజ్ఞాయకకే తాదాత్మ్యకా ( – ఏకరూప హోనేకా) నిషేధ
౯౮