Samaysar Kalash Tika-Gujarati (English transliteration). Shlok: 112-129 ; Asrav AdhikAr; Sanvar Adhikar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 15

 

Page 99 of 269
PDF/HTML Page 121 of 291
single page version

‘‘ते विश्वस्य उपरि तरन्ति’’ (ते) evA je koI jIvo samyagdraShTi chhe teo, (विश्वस्य उपरि) kahyA chhe je be jAtinA jIv te banne upar thaIne, (तरन्ति) sakaL karmono kShay karI mokShapadane prApta thAy chhe. kevA chhe te? ‘‘ये सततं स्वयं ज्ञानं भवन्तः कर्म न कुर्वन्ति, प्रमादस्य वशं जातु न यान्ति’’ (ये) je koI nikaT sansArI samyagdraShTi jIvo (सततं) nirantar (स्वयं ज्ञानं) shuddhagnAnarUp (भवन्तः) pariName chhe, (कर्म न कुर्वन्ति) anek prakAranI kriyAne mokShamArga jANI karatA nathI; [bhAvArtha Am chhe ke jem karmanA udaye sharIr vidyamAn chhe chhatAn heyarUp jANe chhe, tem anek prakAranI kriyA vidyamAn chhe chhatAn heyarUp jANe chhe;]

(प्रमादस्य वशं जातु न यान्ति) ‘kriyA to kAI

nathI’em jANI viShayI-asanyamI paN kadAchit thatA nathI, kem ke asanyamanun kAraN tIvra sankaleshapariNAm chhe, te sankalesh to mULathI ja gayo chhe. evA je samyagdraShTi jIvo, te jIvo tatkALamAtra mokShapadane pAme chhe. 12111.

(mandAkrAntA)
भेदोन्मादं भ्रमरसभरान्नाटयत्पीतमोहं
मूलोन्मूलं सकलमपि तत्कर्म कृत्वा बलेन
हेलोन्मीलत्परमकलया सार्धमारब्धकेलि
ज्ञानज्योतिः कवलिततमः प्रोज्जजृम्भे भरेण
।।१३-११२।।

khanDAnvay sahit artha‘‘ज्ञानज्योतिः भरेण प्रोज्जजृम्भे’’ (ज्ञानज्योतिः) shuddhasvarUpano prakAsh (भरेण) potAnA sampUrNa sAmarthya vaDe (प्रोज्जजृम्भे) pragaT thayo. kevo chhe? ‘‘हेलोन्मीलत्परमकलया सार्धम् आरब्धकेलि’’ (हेला) sahajarUpathI (उन्मीलत्) pragaT thatA (परमकलया) nirantarapaNe atIndriy sukhapravAhanI (सार्धम्) sAthe (आरब्धकेलि) prApta karyun chhe pariNaman jeNe, evo chhe. vaLI kevo chhe? ‘‘कवलिततमः’’ (कवलित) dUr karyo chhe (तमः) mithyAtva-andhakAr jeNe, evo chhe. Avo kaI rIte thayo chhe te kahe chhe‘‘तत्कर्म सकलम् अपि बलेन मूलोन्मूलं कृत्वा’’ (तत्) kahI chhe anek prakAranI (कर्म) bhAvarUp athavA dravyarUp kriyA(सकलम् अपि) pAparUp athavA puNyarUp tene (बलेन) baLajorIthI (मूलोन्मूलं कृत्वा)

ukheDI nAkhIne arthAt ‘jeTalI kriyA chhe


Page 100 of 269
PDF/HTML Page 122 of 291
single page version

te badhI mokShamArga nathI’ em jANI samasta kriyAmAn mamatvano tyAg karIne. shuddha gnAn mokShamArga chhe evo siddhAnta siddha thayo. kevun chhe karma arthAt kriyA? ‘‘भेदोन्मादं’’ (भेद) shubh kriyA mokShamArga chhe evA pakShapAtarUp bhed (antar) tenAthI (उन्मादं) thayun chhe ghelApaNun jemAn, evun chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘पीतमोहं’’ (पीत) gaLyun (pIdhun) chhe (मोहं) viparItapaNun jeNe, evun chhe. koI dhatUro pIne ghelo thAy chhe enA jevo te chhe je puNyakarmane bhalun mAne chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘भ्रमरसभरात नाटयत्’’ (भ्रम) bhrAnti, teno (रस) amal, tenun (भर) atyant chaDavun, tenAthI (नाटयत्) nAche chhe. bhAvArtha Am chhejem koI dhatUro pIne sUdh javAthI nAche chhe, tem mithyAtvakarmanA udaye shuddhasvarUpanA anubhavathI bhraShTa chhe. shubh karmanA udaye je dev Adi padavI, temAn ranjit thAy chhe ke hun dev, mAre AvI vibhUti, te to puNyakarmanA udayathI; Avun mAnIne vAramvAr ranjit thAy chhe. 13112.


Page 101 of 269
PDF/HTML Page 123 of 291
single page version

5
Asrav adhikAr
(drutavilambit)
अथ महामदनिर्भरमन्थरं
समररङ्गपरागतमास्रवम्
अयमुदारगभीरमहोदयो
जयति दुर्जयबोधधनुर्धरः
।।१-११३।।

khanDAnvay sahit artha‘‘अथ अयम् दुर्जयबोधधनुर्धरः आस्रवम् जयति’’ (अथ) ahInthI mAnDIne (अयम् दुर्जय) A akhanDit pratApavALo (बोध) shuddhasvarUp- anubhavarUp chhe (धनुर्धरः) mahA yoddho te, (आस्रवम्) ashuddha rAgAdi pariNAmalakShaN Asravane (जयति) maTADe chhe. bhAvArtha Am chhe ke ahInthI sharU karIne Asravanun svarUp kahe chhe. kevo chhe gnAnayoddho? ‘‘उदार-गभीर-महोदयः’’ (उदार) shAshvat evun chhe (गभीर) anant shaktie virAjamAn (महोदयः) svarUp jenun, evo chhe. kevo chhe Asrav? ‘‘महामदनिर्भरमन्थरं’’ (महामद) samasta sansArI jIvarAshi Asravane AdhIn chhe, tethI thayo chhe garva-abhimAn, te vaDe (निर्भर) magna thayo chhe (मन्थरं) matavAlAnI mAphak, evo chhe. ‘‘समररङ्गपरागतम्’’ (समर) sangrAm evI chhe (रङ्ग) bhUmi, temAn (परागतम्) sanmukh Avyo chhe. bhAvArtha Am chhe kejem prakAshane ane andhakArane paraspar virodh chhe tem shuddha gnAnane ane Asravane paraspar virodh chhe. 1113.


Page 102 of 269
PDF/HTML Page 124 of 291
single page version

(shAlinI)
भावो रागद्वेषमोहैर्विना यो
जीवस्य स्याद् ज्ञाननिर्वृत्त एव
रुन्धन् सर्वान् द्रव्यकर्मास्रवौघान्
एषोऽभावः सर्वभावास्रवाणाम्
।।२-११४।।

khanDAnvay sahit artha‘‘जीवस्य यः भावः ज्ञाननिर्वृत्तः एव स्यात्’’ (जीवस्य) kALalabdhi prApta thavAthI pragaT thayo chhe samyaktvaguN jeno evo chhe je koI jIv, teno (यः भावः) je koI bhAv arthAt samyaktvapUrvak shuddhasvarUp-anubhavarUp pariNAm, [A pariNAm kevo hoy chhe?] (ज्ञाननिर्वृत्तः एव स्यात्) shuddha gnAnachetanAmAtra chhe, te kAraNathI ‘‘एषः’’ evo chhe je shuddha chetanAmAtra pariNAm te, ‘‘सर्वभावास्रवाणाम् अभावः’’ (सर्व) asankhyAt lokamAtra jeTalA (भाव) ashuddha chetanArUp rAg-dveSh-moh Adi jIvanA vibhAvapariNAm hoy chheje (आस्रवाणाम्) gnAnAvaraNAdi pudgalakarmanA Agamananun nimittamAtra chhetemano (अभावः) mUlonmUl vinAsh chhe. bhAvArtha Am chhe keje kALe shuddha chaitanyavastunI prApti thAy chhe te kALe mithyAtva-rAg-dveSharUp jIvanA vibhAvapariNAm maTe chhe, tethI ek ja kAL chhe, samayanun antar nathI. kevo chhe shuddha bhAv? ‘‘रागद्वेषमोहैः विना’’ rAgAdi pariNAm rahit chhe, shuddha chetanAmAtra bhAv chhe. vaLI kevo chhe? ‘‘द्रव्यकर्मास्रवौघान् सर्वान् रुन्धन्’’ (द्रव्यकर्म) gnAnAvaraNAdi karma-paryAyarUp pariNamyo chhe pudgalapinD, teno (आस्रव) thAy chhe dhArApravAharUp pratisamaye AtmapradeshonI sAthe ekakShetrAvagAh, tenA (ओघान्) samUhane, [bhAvArtha Am chhe ke gnAnAvaraNAdirUp karmavargaNA pariName chhe, tenA bhed asankhyAt lokamAtra chhe;](सर्वान्) jeTalAn dhArArUp Ave chhe karma te badhAnne(रुन्धन्) rokato thako. bhAvArtha Am chhe kekoI em mAnashe ke jIvano shuddha bhAv thato thako rAgAdi ashuddha pariNAmano nAsh kare chhe, Asrav jevo thAy chhe tevo ja thAy chhe; parantu evun to nathI. jevun kahe chhe tevun chhejIv shuddha bhAvarUp pariNamatAn avashya ja ashuddha bhAv maTe chhe, ashuddha bhAv maTatAn avashya ja dravyakarmarUp Asrav maTe chhe; tethI shuddha bhAv upAdey chhe, anya samasta vikalpa hey chhe. 2114.


Page 103 of 269
PDF/HTML Page 125 of 291
single page version

(upajAti)
भावास्रवाभावमयं प्रपन्नो
द्रव्यास्रवेभ्यः स्वत एव भिन्नः
ज्ञानी सदा ज्ञानमयैकभावो
निरास्रवो ज्ञायक एक एव
।।३-११५।।

khanDAnvay sahit artha‘‘अयं ज्ञानी निरास्रवः एव’’ (अयं) dravyarUp vidyamAn chhe te (ज्ञानी) gnAnI arthAt samyagdraShTi jIv (निरास्रवः एव) AsravathI rahit chhe. bhAvArtha Am chhe kesamyagdraShTi jIvane nondh karI (samajapUrvak) vichAratAn Asrav ghaTato nathI. kevo chhe gnAnI? ‘‘एकः’’ rAgAdi ashuddha pariNAmathI rahit chhe, shuddhasvarUp pariNamyo chhe. vaLI kevo chhe? ‘‘ज्ञायकः’’ svadravyasvarUp-paradravyasvarUp samasta gney vastuone jANavAne samartha chhe. bhAvArtha Am chhe ke gnAyakamAtra chhe, rAgAdi ashuddharUp nathI. vaLI kevo chhe? ‘‘सदा ज्ञानमयैकभावः’’ (सदा) sarva kAL dhArApravAharUpe (ज्ञानमय) chetanarUp evo chhe (एकभावः) ekapariNAm jeno, evo chhe. bhAvArtha Am chhe kejeTalA vikalpo chhe te badhA mithyA; gnAnamAtra vastunun svarUp hatun te avinashvar rahyun. nirAsravapaNun samyagdraShTi jIvane je rIte ghaTe chhe te kahe chhe‘‘भावास्रवाभावं प्रपन्नः’’

(भावास्रव)

mithyAtva-rAg-dveSharUp ashuddha chetanApariNAm, teno (अभावं) vinAsh, tene (प्रपन्नः) prApta thayo chhe. bhAvArtha Am chhe keanant kALathI jIv mithyAdraShTi hoto thako mithyAtva-rAg-dveSharUp pariNamato hato, tenun nAm Asrav chhe. kALalabdhi pAmatAn te ja jIv samyaktvaparyAyarUp pariNamyo, shuddhatArUp pariNamyo, ashuddha pariNAm maTyA, tethI bhAvAsravathI to A prakAre rahit thayo. ‘‘द्रव्यास्रवेभ्यः स्वतः एव भिन्नः’’ (द्रव्यास्रवेभ्यः) gnAnAvaraNAdi karmaparyAyarUp jIvanA pradeshomAn beThA chhe pudgalapinD, temanAthI (स्वतः) svabhAvathI (भिन्नः एव) sarva kAL nirALo ja chhe. bhAvArtha Am chhe keAsrav be prakArano chhe. vivaraNek dravyAsrav chhe, ek bhAvAsrav chhe. dravyAsrav eTale karmarUp beThA chhe AtmAnA pradeshomAn pudgalapinD te; AvA dravyAsravathI jIv svabhAvathI ja rahit chhe. joke jIvanA pradesho ane karma-


Page 104 of 269
PDF/HTML Page 126 of 291
single page version

pudgalapinDanA pradesho ek ja kShetre rahe chhe topaN paraspar ekadravyarUp thatA nathI, potapotAnAn dravya-guN-paryAyarUp rahe chhe; tethI pudgalapinDathI jIv bhinna chhe. bhAvAsrav eTale moh-rAg-dveSharUp vibhAv ashuddha chetanapariNAm; AvA pariNAm joke jIvane mithyAdraShTi-avasthAmAn vidyamAn ja hatA topaN samyaktvarUp pariNamatAn ashuddha pariNAm maTyA; tethI samyagdraShTi jIv bhAvAsravathI rahit chhe. AthI evo artha nIpajyo ke samyagdraShTi jIv nirAsrav chhe. 3115.

vaLI samyagdraShTi jIv je rIte nirAsrav chhe te kahe chhe

(shArdUlavikrIDit)
सन्न्यस्यन्निजबुद्धिपूर्वमनिशं रागं समग्रं स्वयं
वारंवारमबुद्धिपूर्वमपि तं जेतुं स्वशक्तिं स्पृशन्
उच्छिन्दन् परवृत्तिमेव सकलां ज्ञानस्य पूर्णो भवन्
आत्मा नित्यनिरास्रवो भवति हि ज्ञानी यदा स्यात्तदा
।।४-११६।।

khanDAnvay sahit artha‘‘आत्मा यदा ज्ञानी स्यात् तदा नित्यनिरास्रवः भवति’’ (आत्मा) jIvadravya (यदा) je kALe, (ज्ञानी स्यात्) ananta kALathI vibhAv mithyAtvabhAvarUp pariNamyun hatun parantu nikaT sAmagrI pAmIne sahaj ja vibhAvapariNAm chhUTI jAy chhe, svabhAvsamyaktvarUp pariName chhe, (evo koI jIv hoy chhe,) (तदा) te kALathI mAnDIne samasta AgAmI kALamAn (नित्यनिरास्रवः) sarvathA sarva kAL samyagdraShTi jIv nirAsrav arthAt AsravathI rahit (भवति) hoy chhe. bhAvArtha Am chhekoI sandeh karashe ke samyagdraShTi Asrav sahit chhe ke Asrav rahit chhe? samAdhAn Am chhe ke AsravathI rahit chhe. shun karato thako nirAsrav chhe? ‘‘निजबुद्धिपूर्वं रागं समग्रं अनिशं स्वयं सन्न्यस्यन्’’ (निज) potAnA (बुद्धि) mananun (पूर्वं) Alamban karIne thAy chhe jeTalA moh-rAg-dveSharUp ashuddha pariNAm, evA je (रागं) paradravya sAthe ranjit pariNAmje (समग्रं) asankhyAt lokamAtra bhedarUp chhetene (अनिश) samyaktvanI utpattinA kALathI mAnDIne AgAmI sarva kALamAn (स्वयं) sahaj ja (सन्न्यस्यन्)

chhoDato thako. bhAvArtha Am chhe kenAnA


Page 105 of 269
PDF/HTML Page 127 of 291
single page version

prakAranAn karmonA udaye nAnA prakAranI sansAr-sharIr-bhogasAmagrI hoy chhe. e samasta sAmagrIne bhogavato thako ‘hun dev chhun, hun manuShya chhun, hun sukhI chhun, hun dukhI chhun,’ ityAdirUp ranjit thato nathI; jANe chhe ke‘hun chetanAmAtra shuddhasvarUp chhun; A samasta, karmanI rachanA chhe.’ Am anubhavatAn mananA vyApArarUp rAg maTe chhe. ‘‘अबुद्धिपूर्वम् अपि तं जेतुं वारंवारम् स्वशक्तिम् स्पृशन्’’ (अबुद्धिपूर्वम्) mananA Alamban vinA mohakarmanA udayarUp nimittakAraNathI pariNamyA chhe ashuddhatArUp jIvanA pradesh, (तं अपि) tene paN (जेतुं) jItavAne mATe (वारंवारम्) akhanDitadhArA- pravAharUpe (स्वशक्तिं) shuddha chaitanyavastune (स्पृशन्) svAnubhavapratyakShapaNe AsvAdato thako. bhAvArtha Am chhemithyAtva-rAg-dveSharUp chhe jIvanA je ashuddhachetanArUp vibhAvapariNAm te be prakAranA chhe ek pariNAm buddhipUrvak chhe, ek pariNAm abuddhipUrvak chhe. vivaraNbuddhipUrvak kahetAn, je badhA pariNAm man dvArA pravarte, bAhya viShayanA AdhAre pravarte, pravartatA thakA te jIv pote paN jANe ke ‘mArA pariNAm A rUpe chhe,’ tathA anya jIv paN anumAn karIne jANe ke A jIvanA AvA pariNAm chhe;AvA pariNAm buddhipUrvak kahevAy chhe. tyAn AvA pariNAmane samyagdraShTi jIv maTADI shake chhe, kem ke AvA pariNAm jIvanI jANamAn chhe; shuddhasvarUpano anubhav thatAn jIvanA sahArAnA paN chhe; tethI samyagdraShTi jIv pahelAn ja AvA pariNAm maTADe chhe. abuddhipUrvak pariNAm kahetAn, pAnch indriy ane mananA vyApAr vinA ja mohakarmanA udayanun nimitta pAmIne moh-rAg-dveSharUp ashuddha vibhAvapariNAmarUp pote svayam jIvadravya asankhyAt pradeshe pariName chhe, Avun pariNaman jIvanI jANamAn nathI ane jIvanA sahArAnun paN nathI, tethI je te prakAre maTADI shakAtun nathI. mATe AvA pariNAm maTADavA arthe nirantarapaNe shuddhasvarUpane anubhave chhe, shuddhasvarUpano anubhav karatAn sahaj maTashe. bIjo upAy to koI nathI, tethI ek shuddhasvarUpano anubhav upAy chhe. vaLI shun karato thako nirAsrav hoy chhe?

‘‘एव परवृत्तिम् सकलां उच्छिन्दन्’’ (एव)

avashya ja (पर) jeTalI gneyavastu chhe temAn (वृत्तिम्) ranjakapaNArUp pariNAmakriyA, (सकलां) jeTalI chhe shubharUp athavA ashubharUp, tene (उच्छिन्दन्) mULathI ja ukhADato thako samyagdraShTi nirAsrav hoy chhe. bhAvArtha Am chhegney-gnAyakano sambandh be prakAre chhe ek to jANapaNAmAtra chhe, rAgadveSharUp nathI. jem kekevaLI sakaL


Page 106 of 269
PDF/HTML Page 128 of 291
single page version

gneyavastune dekhe-jANe chhe, parantu koI paN vastumAn rAg-dveSh karatA nathI. tenun nAm shuddha gnAnachetanA kahevAy chhe. samyagdraShTi jIvane shuddha gnAnachetanArUp jANapaNun chhe, tethI mokShanun kAraN chhe, bandhanun kAraN nathI. bIjun jANapaNun evun chhe ke keTalIk viShayarUp vastunun jANapaNun paN chhe ane mohakarmanA udayanun nimitta pAmIne iShTamAn rAg kare chhe, bhoganI abhilAShA kare chhe tathA aniShTamAn dveSh kare chhe, aruchi kare chhe; tyAn AvA rAg-dveSh sAthe maLelun chhe je gnAn tenun nAm ashuddha chetanAlakShaN karmachetanA-karmaphaLachetanArUp kahevAy chhe, tethI bandhanun kAraN chhe. Avun pariNaman samyagdraShTine nathI, kem ke mithyAtvarUp pariNAm gayA hovAthI Avun pariNaman hotun nathI. AvA ashuddhagnAnachetanArUp pariNAm mithyAdraShTine hoy chhe. vaLI kevo hoto thako nirAsrav hoy chhe? ‘‘ज्ञानस्य पूर्णः भवन्’’ pUrNa gnAnarUp hoto thako. bhAvArtha Am chhegnAnanun khanDitapaNun e ke te rAg-dveSh sAthe maLelun chhe. rAgdveSh gayA hovAthI gnAnanun pUrNapaNun kahevAy chhe. Avo hoto thako samyagdraShTi jIv nirAsrav hoy chhe. 4116.

(anuShTup)
सर्वस्यामेव जीवन्त्यां द्रव्यप्रत्ययसन्ततौ
कुतो निरास्रवो ज्ञानी नित्यमेवेति चेन्मतिः ।।५-११७।।

khanDAnvay sahit arthaahIn koI AshankA kare chhesamyagdraShTi jIv sarvathA nirAsrav kahyo, ane em ja chhe, parantu gnAnAvaraNAdi dravyapinD jevo hato tevo ja vidyamAn chhe tathA te karmanA udaye nAnA prakAranI bhogasAmagrI jevI hatI tevI ja chhe, tathA te karmanA udaye nAnA prakAranAn sukh-dukhane bhogave chhe, indriy- sharIrasambandhI bhogasAmagrI jevI hatI tevI ja chhe, samyagdraShTi jIv te sAmagrIne bhogave paN chhe; ATalI sAmagrI hovA chhatAn nirAsravapaNun kaI rIte ghaTe chhe? evo koI prashna kare chhe‘‘द्रव्यप्रत्ययसन्ततौ सर्वस्याम् एव जीवन्त्यां ज्ञानी नित्यम् निरास्रवः कुतः’’ (द्रव्यप्रत्यय) jIvanA pradeshomAn pariNamyun chhe pudgalapinDarUp anek prakAranun mohanIyakarma, tenI (सन्ततौ) santatisthitibandharUp ghaNA kAL paryanta jIvanA pradeshomAn rahevun te(सर्वस्याम्) jeTalI hot, jevI hot, (जीवन्त्यां) teTalI ja


Page 107 of 269
PDF/HTML Page 129 of 291
single page version

chhe, vidyamAn chhe, tevI ja chhe (एव) nishchayathI; topaN (ज्ञानी) samyagdraShTi jIv (नित्यम् निरास्रवः) sarvathA sarva kAL AsravathI rahit chhe em je kahyun te (कुतः) shun vichArIne kahyun? ‘‘चेत् इति मतिः’’ (चेत्) he shiShya! jo (इति मतिः) tArA manamAn AvI AshankA chhe to uttar sAmbhaL, kahIe chhIe. 5117.

(mAlinI)
विजहति न हि सत्तां प्रत्ययाः पूर्वबद्धाः
समयमनुसरन्तो यद्यपि द्रव्यरूपाः
तदपि सकलरागद्वेषमोहव्युदासा-
दवतरति न जातु ज्ञानिनः कर्मबन्धः
।।६-११८।।

khanDAnvay sahit artha‘‘तदपि ज्ञानिनः जातु कर्मबन्धः न अवतरति’’ (तदपि) topaN (ज्ञानिनः) samyagdraShTi jIvane (जातु) kadAchit koI paN nayathI (कर्मबन्धः) gnAnAvaraNAdirUp pudgalapinDanun nUtan Agaman-karmarUp pariNaman (न अवतरति) thatun nathI; athavA jo kadI paN sUkShma abuddhipUrvak rAg- dveShapariNAmathI bandh thAy chhe to ghaNo ja alpa bandh thAy chhe; to pachhI samyagdraShTi jIvane bandh thAy chhe evun koI traNe kALamAn kahI shake nahi. have, kevo hovAthI bandh nathI? ‘‘सकलरागद्वेषमोहव्युदासात्’’ je kAraNathI Avun chhe te kAraNathI bandh ghaTato nathI(सकल) jeTalA shubharUp athavA ashubharUp (राग) prItirUp pariNAm, (द्वेष) duShTa pariNAm, (मोह) pudgaladravyanI vichitratAmAn Atmabuddhi evA viparItarUp pariNAm,evA (व्युदासात्) traNey pariNAmothI rahitapaNun evun kAraN chhe tethI sAmagrI vidyamAn hovA chhatAn paN samyagdraShTi jIv karmabandhano kartA nathI. vidyamAn sAmagrI kaI rIte chhe te kahe chhe‘‘यद्यपि पूर्वबद्धाः प्रत्ययाः द्रव्यरूपाः सत्तां न हि विजहति’’ (यद्यपि) joke em paN chhe ke (पूर्वबद्धाः) samyaktvanI utpatti pahelAn jIv mithyAdraShTi hato, tethI mithyAtva-rAg-dveSharUp pariNAm vaDe bAndhyA hatA je (द्रव्यरूपाः प्रत्ययाः) mithyAtvarUp tathA chAritramoharUp pudgalakarmapinD, te (सत्तां) sthitibandharUpe


Page 108 of 269
PDF/HTML Page 130 of 291
single page version

jIvanA pradeshomAn karmarUp vidyamAn chhe evA potAnA astitvane (न हि विजहति) chhoDatA nathI; [uday paN de chhe em kahe chhe] ‘‘समयम् अनुसरन्तः अपि’’ (समयम्) samaye samaye akhanDitadhArApravAharUp (अनुसरन्तः अपि) uday paN de chhe; topaN samyagdraShTi karmabandhano kartA nathI. bhAvArtha Am chhekoI anAdi kALano mithyAdraShTi jIv kALalabdhi pAmyo thako samyaktvaguNarUp pariNamyo, chAritramoh- karmanI sattA vidyamAn chhe, uday paN vidyamAn chhe, panchendriy viShayasanskAr vidyamAn chhe, bhogave paN chhe, bhogavato thako gnAnaguN dvArA vedak paN chhe; topaN je rIte mithyAdraShTi jIv AtmasvarUpane jANato nathI, karmanA udayane potArUp jANe chhe, tethI iShTa-aniShTa viShayasAmagrI bhogavato thako rAg-dveSh kare chhe, mATe karmano bandhak thAy chhe, te rIte samyagdraShTi jIv nathI. samyagdraShTi jIv AtmAne shuddhasvarUp anubhave chhe, sharIr Adi samasta sAmagrIne karmano uday jANe chhe, AvelA udayane khapAve chhe, parantu antarangamAn param udAsIn chhe tethI samyagdraShTi jIvane karmabandh nathI. AvI avasthA samyagdraShTi jIvane sarva kAL nathI. jyAn sudhImAn sakaL karmono kShay karI nirvANapadavIne pAme tyAn sudhI AvI avasthA chhe. jyAre nirvANapad pAmashe te kALanun to kAI kahevAnun ja nathI sAkShAt paramAtmA chhe. 6118.

(anuShTup)
रागद्वेषविमोहानां ज्ञानिनो यदसम्भवः
तत एव न बन्धोऽस्य ते हि बन्धस्य कारणम् ।।७-११९।।

khanDAnvay sahit arthaem kahyun ke samyagdraShTi jIvane bandh nathI, to evI pratIti je rIte thAy chhe te visheSh kahe chhe‘‘यत् ज्ञानिनः रागद्वेषविमोहानां असम्भवः ततः अस्य बन्धः न’’ (यत्) jethI (ज्ञानिनः) samyagdraShTi jIvane (राग) ranjakapariNAm, (द्वेष) udveg, (विमोहानां) pratItinun viparItapaNunevA ashuddha bhAvonun (असम्भवः) vidyamAnapaNun nathI, [bhAvArtha Am chhe ke samyagdraShTi jIv karmanA udayamAn ranjit thato nathI, mATe rAgAdik nathI,] (ततः) tethI (अस्य) samyagdraShTi jIvane (बन्धः न) gnAnAvaraNAdi dravyakarmano bandh nathI; ‘‘एव’’ nishchayathI Avun ja dravyanun svarUp


Page 109 of 269
PDF/HTML Page 131 of 291
single page version

chhe; ‘‘हि ते बन्धस्य कारणम्’’ (हि) kAraN ke (ते) rAg-dveSh-moh evA ashuddha pariNAm (बन्धस्य कारणम्) bandhanAn kAraN chhe. bhAvArtha Am chhekoI agnAnI jIv em mAnashe ke samyagdraShTi jIvane chAritramohano uday to chhe, te udayamAtra hotAn AgAmI gnAnAvaraNAdi karmano bandh thato hashe. samAdhAn Am chhechAritramohano udayamAtra hotAn bandh nathI; uday hotAn jo jIvane rAg-dveSh-mohapariNAm thAy to karmabandh thAy chhe, anyathA hajAr kAraN hoy topaN karmabandh thato nathI. rAg-dveSh- mohapariNAm paN mithyAtvakarmanA udayanA sahAre chhe, mithyAtva jatAn ekalA chAritramohanA udayanA sahArAnA rAg-dveSh-mohapariNAm nathI. A kAraNathI samyagdraShTine rAg-dveSh-mohapariNAm hotA nathI, mATe karmabandhano kartA samyagdraShTi jIv hoto nathI. 7119.

(vasantatilakA)
अध्यास्य शुद्धनयमुद्धतबोधचिह्न-
मैकाग्रयमेव कलयन्ति सदैव ये ते
रागादिमुक्तमनसः सततं भवन्तः
पश्यन्ति बन्धविधुरं समयस्य सारम्
।।८-१२०।।

khanDAnvay sahit artha‘‘ये शुद्धनयं एकाग्य्राम् एव सदा कलयन्ति’’ (ये) je koI Asannabhavya jIvo (शुद्धनयम्) shuddhanayano arthAt nirvikalpa shuddhachaitanya- vastumAtrano, 2(ऐकाग्रयम्) samasta rAgAdi vikalpathI chittano nirodh karI (एव) chittamAn nishchay lAvIne, (कलयन्ति) akhanDitadhArApravAharUp abhyAs kare chhe (सदा) sarva kAL;kevo chhe (shuddhanay)? ‘‘उद्धतबोधचिह्नम्’’ (उद्धत) sarva kAL pragaT je (बोध) gnAnaguN te ja chhe (चिह्नम्) lakShaN jenun, evo chhe; shun karIne? ‘‘अध्यास्य’’ koI paN rIte manamAn pratIti lAvIne;‘‘ते एव समयस्य सारम् पश्यन्ति’’ (ते एव) te ja jIvo nishchayathI (समयस्य सारम्) sakaL karmathI rahit, anantachatuShTaye birAjamAn paramAtmapadane (पश्यन्ति) pragaTapaNe pAme chhe. kevun pAme chhe? ‘‘बन्धविधुरम्’’ (बन्ध) anAdi kALathI ekabandhaparyAyarUp chAlyo Avyo hato je gnAnAvaraNAdi karmarUp


Page 110 of 269
PDF/HTML Page 132 of 291
single page version

pudgalapinD, tenAthI (विधुरं) sarvathA rahit chhe. bhAvArtha Am chhe kesakaL karmanA kShayathI thayo chhe shuddha, tenI prApti thAy chhe shuddhasvarUpano anubhav karatA thakA. kevA chhe te jIvo? ‘‘रागादिमुक्तमनसः’’ rAg-dveSh-mohathI rahit chhe pariNAm jemanA, evA chhe. vaLI kevA chhe? ‘‘सततं भवन्तः’’ (सततं) nirantarapaNe (भवन्तः) evA ja chhe. bhAvArtha Am chhe kekoI jANashe ke sarva kAL pramAdI rahe chhe, kyArek ek, jevo kahyo tevo thAy chhe, paN em to nathI, sadA sarva kAL shuddhapaNArUp rahe chhe. 8120.

(vasantatilakA)
प्रच्युत्य शुद्धनयतः पुनरेव ये तु
रागादियोगमुपयान्ति विमुक्तबोधाः
ते कर्मबन्धमिह बिभ्रति पूर्वबद्ध-
द्रव्यास्रवैः कृतविचित्रविकल्पजालम्
।।९-१२१।।

khanDAnvay sahit artha‘‘तु पुनः’’ Am paN chhe‘‘ये शुद्धनयतः प्रच्युत्य रागादियोगं उपयान्ति ते इह कर्मबन्धम् बिभ्रति’’ (ये) je koI upasham- samyagdraShTi athavA vedakasamyagdraShTi jIv (शुद्धनयतः) shuddha chaitanyasvarUpanA anubhavathI (प्रच्युत्य) bhraShTa thayA chhe tathA (रागादि) rAg-dveSh-moharUp ashuddha pariNAm-(योगम्) rUpe (उपयान्ति) thAy chhe, (ते) evA chhe je jIv te (कर्मबन्धम्) karmabandh arthAt gnAnAvaraNAdi karmarUp pudgalapinD (बिभ्रति) navA upArjit kare chhe. bhAvArtha Am chhe kesamyagdraShTi jIv jyAn sudhI samyaktvanA pariNAmothI sAbUt rahe chhe tyAn sudhI (temane) rAg-dveSh-moharUp ashuddha pariNAmo nahi hovAthI gnAnAvaraNAdi karmabandh thato nathI. (parantu) je samyagdraShTi jIv hatA, pachhI samyaktvanA pariNAmathI bhraShTa thayA, temane rAg-dveSh-moharUp ashuddha pariNAm hovAthI gnAnAvaraNAdi karmabandh thAy chhe, kem ke mithyAtvanA pariNAm ashuddharUp chhe. kevA chhe te jIv?

‘‘विमुक्तबोधाः’’ (विमुक्त) chhUTyo chhe (बोधाः)

shuddhasvarUpano anubhav jemane, evA chhe. kevo chhe karmabandh? ‘‘पूर्वबद्धद्रव्यास्रवैः


Page 111 of 269
PDF/HTML Page 133 of 291
single page version

कृतविचित्रविकल्पजालम्’’ (पूर्व) samyaktva vinA utpanna thayelAn, (बद्ध) mithyAtva-rAg- dveSharUp pariNAm vaDe bAndhyAn hatAn je (द्रव्यास्रवैः) pudgalapinDarUp mithyAtvakarma tathA chAritramohakarma temanA dvArA (कृत) karyo chhe (विचित्र) nAnA prakAranA (विकल्प) rAg- dveSh-mohapariNAmano (जालम्) samUh jeNe, evo chhe. bhAvArtha Am chhe kejeTalo kAL jIv samyaktvanA bhAvarUp pariNamyo hato teTalo kAL chAritramohakarma kIlit (mantrathI stambhit thayelA) sApanI mAphak potAnun kArya karavAne samartha na hatun; jyAre te ja jIv samyaktvanA bhAvathI bhraShTa thayo thako mithyAtvabhAvarUp pariNamyo tyAre utkIlit (chhUTA thayelA) sApanI mAphak potAnun kArya karavAne samartha thayun. chAritramohakarmanun kArya jIvanA ashuddha pariNamananun nimitta thavun te. bhAvArtha Am chhe kejIv mithyAdraShTi thatAn chAritramohano bandh paN thAy chhe. jyAre jIv samyaktva pAme chhe tyAre chAritramohanA udaye bandh thAy chhe, parantu bandh shaktihIn hoy chhe tethI bandh kahevAto nathI. A kAraNathI samyaktva hotAn chAritramohane kIlit sApanA jevo upar kahyo chhe, jyAre samyaktva chhUTI jAy chhe tyAre utkIlit sApanA jevo chAritramohane kahyo; te uparanA bhAvArthano abhiprAy jANavo. 9121.

(anuShTup)
इदमेवात्र तात्पर्यं हेयः शुद्धनयो न हि
नास्ति बन्धस्तदत्यागात्तत्त्यागाद्बन्ध एव हि ।।१०-१२२।।

khanDAnvay sahit artha‘‘अत्र इदम् एव तात्पर्यं’’ (अत्र) A samasta adhikAramAn (इदम् एव तात्पर्यं) nishchayathI ATalun ja kArya chhe. te kArya shun? ‘‘शुद्धनयः हेयः न हि’’ (शुद्धनयः) AtmAnA shuddha svarUpano anubhav (हेयः न हि) sUkShmakALamAtra paN visAravAyogya nathI. shA kAraNe? ‘‘हि तत् अत्यागात् बन्धः नास्ति’’ (हि) kAraN ke (तत्) shuddhasvarUpano anubhav tenA (अत्यागात्) nahi chhUTavAthI (बन्धः नास्ति) gnAnAvaraNAdikarmano bandh thato nathI. vaLI shA kAraNe?

‘‘तत् त्यागात् बन्धः एव’’

(तत्) shuddha svarUpano anubhav tenA (त्यागात्) chhUTavAthI (बन्धः एव) gnAnAvaraNAdi karmano bandh chhe. bhAvArtha pragaT chhe. 10122.


Page 112 of 269
PDF/HTML Page 134 of 291
single page version

(shArdUlavikrIDit)
धीरोदारमहिम्न्यनादिनिधने बोधे निबध्नन्धृतिं
त्याज्यः शुद्धनयो न जातु कृतिभिः सर्वंकषः कर्मणाम्
तत्रस्थाः स्वमरीचिचक्रमचिरात्संहृत्य निर्यद्बहिः
पूर्णं ज्ञानघनौघमेकमचलं पश्यन्ति शान्तं महः
।।११-१२३।।

khanDAnvay sahit artha‘‘कृतिभिः जातु शुद्धनयः त्याज्यः न हि’’ (कृतिभिः) samyagdraShTi jIvo dvArA (जातु) sUkShmakALamAtra paN (शुद्धनयः) shuddhanay arthAt shuddha chaitanyamAtravastuno anubhav (त्याज्यः न हि) vismaraN yogya nathI. kevo chhe shuddhanay? ‘‘बोधे धृतिं निबध्नन्’’ (बोधे) bodhamAn arthAt AtmasvarUpamAn (धृतिं) atIndriy sukhasvarUp pariNatine (निबध्नन्) pariNamAve chhe. kevo chhe bodh? ‘‘धीरोदारमहिम्नि’’ (धीर) shAshvatI, (उदार) dhArApravAharUp pariNamanashIl chhe (महिमा) moTap jenI, evo chhe. vaLI kevo chhe? ‘‘अनादिनिधने’’ (अनादि) nathI Adi, (अनिधने) nathI ant jeno, evo chhe. vaLI kevo chhe shuddhanay? ‘‘कर्मणाम् सर्वंकषः’’ (कर्मणाम्) gnAnAvaraNAdi pudgalakarmapinDano athavA rAg-dveSh-moharUp ashuddha pariNAmono (सर्वंकषः) mULathI kShayakaraNashIl chhe. ‘‘तत्रस्थाः शान्तं महः पश्यन्ति’’ (तत्रस्थाः) shuddhasvarUp-anubhavamAn magna chhe je jIv, teo (शान्तं) sarva upAdhithI rahit evA (महः) chaitanyadravyane (पश्यन्ति) pratyakShapaNe pAme chhe. bhAvArtha Am chhe ke paramAtmapadane prApta thAy chhe. kevun chhe chaitanyadravya? ‘‘पूर्णं’’ asankhyAt pradeshe gnAnarUpe birAjamAn chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘ज्ञानघनौघम्’’ chetanAguNano punj chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘एकम्’’ samasta vikalpathI rahit nirvikalpa vastumAtra chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘अचलं’’ karmano sanyog maTavAthI nishchal chhe. shun karIne AvA svarUpanI prApti thAy chhe? ‘‘स्वमरीचिचक्रम् अचिरात संहृत्य’’ (स्वमरीचिचक्रम्) svamarIchichakrano arthAt jUTh chhe, bhram chhe je karmanI sAmagrI indriy, sharIr, rAgAdimAn Atmabuddhi, teno (अचिरात्) tatkALamAtra (संहृत्य) vinAsh karIne. kevun chhe marIchichakra? ‘‘बहिः निर्यत्’’ anAtmapadArthomAn bhame chhe. bhAvArtha Am chhe keparamAtmapadanI prApti thatAn samasta vikalpa maTe chhe. 11123.


Page 113 of 269
PDF/HTML Page 135 of 291
single page version

(mandAkrAntA)
रागादीनां झगिति विगमात्सर्वतोऽप्यास्रवाणां
नित्योद्योतं किमपि परमं वस्तु सम्पश्यतोऽन्तः
स्फारस्फारैः स्वरसविसरैः प्लावयत्सर्वभावा-
नालोकान्तादचलमतुलं ज्ञानमुन्मग्नमेतत
।।१२-१२४।।

khanDAnvay sahit artha‘‘एतत् ज्ञानम् उन्मग्नम्’’ (एतत्) jevo kahyo chhe tevo shuddha (ज्ञानम्) shuddhachaitanyaprakAsh (उन्मग्नम्) pragaT thayo. jene gnAn arthAt shuddhachaitanyaprakAsh pragaT thayo te jIv kevo chhe? ‘‘किमपि वस्तु अन्तः सम्पश्यतः’’ (किम् अपि वस्तु) nirvikalpasattAmAtra koI vastu, tene (अन्तः सम्पश्यतः) bhAvashrutagnAn vaDe pratyakShapaNe avalambe chhe. bhAvArtha Am chhe keshuddhasvarUpanA anubhavanA kALe jIv kAShThanI mAphak jaD chhe em paN nathI, sAmAnyapaNe savikalpI jIvanI mAphak vikalpI paN nathI, bhAvashrutagnAn vaDe koI nirvikalpavastumAtrane avalambe chhe; avashya avalambe chhe. ‘‘परमं’’ AvA avalambanane vachanadvArathI kahevAne samarthapaNun nathI, tethI kahI shakAy nahi. kevo chhe shuddha gnAnaprakAsh? ‘‘नित्योद्योतं’’ avinAshI chhe prakAsh jeno. shA kAraNathI? ‘‘रागादीनां झगिति विगमात्’’ (रागादीनां) rAg-dveSh- mohanI jAtinA chhe jeTalA asankhyAt lokamAtra ashuddhapariNAm temano (झगिति विगमात्) tatkAL vinAsh thavAthI. kevA chhe ashuddhapariNAm? ‘‘सर्वतः अपि आस्रवाणां’’ (सर्वतः अपि) sarvathA prakAre (आस्रवाणां) Asrav evun nAmsangnA chhe jemanI, evA chhe. bhAvArtha Am chhe kejIvanA ashuddha rAgAdi pariNAmone sAchun AsravapaNun ghaTe chhe. temanun nimitta pAmIne karmarUp Asrave chhe je pudgalanI vargaNAo te to ashuddhapariNAmanA sahArAnI chhe, tethI temanI shI vAt? pariNAmo shuddha thatAn te sahaj ja maTe chhe. vaLI kevun chhe shuddhagnAn? ‘‘सर्वभावान् प्लावयन्’’ (सर्वभावान्) jeTalI gney vastu atIt-anAgat-vartamAnaparyAy sahit chhe temane (प्लावयन्) potAmAn pratibimbit karatun thakun. konA vaDe? ‘‘स्वरसविसरैः’’ (स्वरस) chidrUp guN, tenI (विसरैः) anant shakti, tenA vaDe. kevI chhe te? ‘‘स्फारस्फारैः’’ (स्फार) anant shakti, tenAthI


Page 114 of 269
PDF/HTML Page 136 of 291
single page version

paN (स्फारैः) anantAnantagaNI chhe. bhAvArtha Am chhe kedravyo anant chhe, temanAthI paryAyabhed anantagaNA chhe. te samasta gneyothI gnAnanI anantagaNI shakti chhe. evo dravyano svabhAv chhe. vaLI kevun chhe shuddha gnAn? ‘‘आलोकान्तात् अचलम्’’ sakaL karmono kShay thatAn jevun nIpajyun tevun ja anant kAL paryant raheshe, kyArey anyathA thashe nahi. vaLI kevun chhe shuddha gnAn? ‘‘अतुलं’’ traN lokamAn jenA sukharUp pariNamananun draShTAnt nathI.Avo shuddha gnAnaprakAsh pragaT thayo. 12124.


Page 115 of 269
PDF/HTML Page 137 of 291
single page version

6
samvar adhikAr
(shArdUlavikrIDit)
आसंसारविरोधिसंवरजयैकान्तावलिप्तास्रव-
न्यक्कारात्प्रतिलब्धनित्यविजयं सम्पादयत्संवरम्
व्यावृत्तं पररूपतो नियमितं सम्यक् स्वरूपे स्फु र-
ज्ज्योतिश्चिन्मयमुज्ज्वलं निजरसप्राग्भारमुज्जृम्भते
।।१-१२५।।

khanDAnvay sahit artha‘‘चिन्मयम् ज्योतिः उज्जृम्भते’’ (चित्) chetanA, te ja chhe (मयम्) svarUp jenun evI (ज्योतिः) jyoti arthAt prakAshasvarUp vastu (उज्जृम्भते) pragaT thAy chhe. kevI chhe jyoti? ‘‘स्फु रत्’’ sarva kALe pragaT chhe. vaLI kevI chhe? ‘‘उज्ज्वलं’’ karmakalankathI rahit chhe. vaLI kevI chhe? ‘‘निजरसप्राग्भारम्’’ (निजरस) chetanaguNano (प्राग्भारम्) samUh chhe. vaLI kevI chhe? ‘‘पररूपतः व्यावृत्तं’’ (पररूपतः) gneyAkArapariNamanathI (व्यावृत्तं) parAngmukh chhe. bhAvArtha Am chhe kesakaL gneyavastune jANe chhe, tadrUp thatI nathI, potAnA svarUpe rahe chhe. vaLI kevI chhe? ‘‘स्वरूपे सम्यक् नियमितं’’ (स्वरूपे) jIvanA shuddhasvarUpamAn (सम्यक्) jevI chhe tevI (नियमितं) gADhapaNe sthApit chhe. vaLI kevI chhe? ‘‘संवरम् सम्पादयत्’’ (संवरम्) samvar arthAt dhArApravAharUp Asrave chhe gnAnAvaraNAdi karma teno nirodh (सम्पादयत्) tenI karaNashIl chhe. bhAvArtha Am chhe keahInthI mAnDIne samvaranun svarUp kahe chhe. kevo chhe samvar? ‘‘प्रतिलब्धनित्यविजयं’’ (प्रतिलब्ध) prApta karI chhe (नित्य) shAshvat (विजयं)jIt jeNe, evo chhe. shA kAraNathI evo chhe? ‘‘आसंसारविरोधिसंवरजयैकान्ता- वलिप्तास्रवन्यक्कारात्’’ (आसंसार) anant kALathI mAnDIne (विरोधि) verI chhe evo je


Page 116 of 269
PDF/HTML Page 138 of 291
single page version

(संवर) badhyamAn karmano nirodh, tenA uparanI (जय) jItane lIdhe (एकान्तावलिप्त) ‘mArAthI moTo traN lokamAn koI nathI’ evo thayo chhe garva jene evun (आस्रव) dhArApravAharUp karmanun Agaman, tene (न्यक्कारात्) dUr karavArUp mAnabhanganA kAraNathI. bhAvArtha Am chhe keAsrav tathA samvar paraspar ghaNA ja verI chhe, tethI anant kALathI sarva jIvarAshi vibhAvamithyAtvapariNatirUp pariName chhe, tethI shuddha gnAnano prakAsh nathI; tethI AsravanA sahAre sarva jIv chhe. kALalabdhi pAmIne koI Asannabhavya jIv samyaktvarUp svabhAvapariNatie pariName chhe, tethI shuddha prakAsh pragaT thAy chhe, tethI karmano Asrav maTe chhe; tethI shuddha gnAnanI jIt ghaTe chhe. 1125.

(shArdUlavikrIDit)
चैद्रूप्यं जडरूपतां च दधतोः कृत्वा विभागं द्वयो-
रन्तर्दारुणदारणेन परितो ज्ञानस्य रागस्य च
भेदज्ञानमुदेति निर्मलमिदं मोदध्वमध्यासिताः
शुद्धज्ञानघनौघमेकमधुना सन्तो द्वितीयच्युताः
।।२-१२६।।

khanDAnvay sahit artha‘‘इदं भेदज्ञानम् उदेति’’ (इदं) pratyakSha evun (भेदज्ञानम्) bhedagnAn arthAt jIvanA shuddhasvarUpano anubhav (उदेति) pragaT thAy chhe. kevun chhe? ‘‘निर्मलम्’’ rAg-dveSh-moharUp ashuddhapariNatithI rahit chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘शुद्धज्ञानघनौघम्’’ (शुद्धज्ञान) shuddhasvarUpanun grAhak gnAn, tenA (घन) samUhano (ओघम्) punj chhe. vaLI kevun chhe? ‘‘एकम्’’ samasta bhedavikalpathI rahit chhe. bhedagnAn kaI rIte thAy chhe te kahe chhe‘‘ज्ञानस्य रागस्य च द्वयोः विभागं परतः कृत्वा’’ (ज्ञानस्य) gnAnaguNamAtra (रागस्य च) ane ashuddha pariNatite (द्वयोः) bannenun (विभागं) bhinnabhinnapaNun (परतः) ekabIjAthI (कृत्वा) karIne bhedagnAn pragaT thAy chhe. kevAn chhe te banne? ‘‘चैद्रूप्यं जडरूपतां च दधतोः’’ chaitanyamAtra jIvanun svarUp, jaDatvamAtra ashuddhapaNAnun svarUp. shenA vaDe bhinnapaNun karyun? ‘‘अन्तर्दारुणदारणेन’’ (अन्तर्दारुण) antarang sUkShma anubhavadraShTi, evun chhe (दारणेन) karavat, tenA vaDe. bhAvArtha Am


Page 117 of 269
PDF/HTML Page 139 of 291
single page version

chhe keshuddhagnAnamAtra tathA rAgAdi ashuddhapaNune banneno bhinnabhinnapaNe anubhav karavAnun ati sUkShma chhe, kem ke rAgAdi ashuddhapaNun chetan jevun dekhAy chhe; tethI atisUkShma draShTithI, jem pANI kAdav sAthe maLavAthI melun thayun chhe topaN svarUpano anubhav karatAn svachchhatAmAtra pANI chhe, melun chhe te kAdavanI upAdhi chhe, tem rAgAdi pariNAmanA kAraNe gnAn ashuddha em dekhAy chhe topaN jANapaNAmAtra gnAn chhe, rAgAdi ashuddhapaNun upAdhi chhe.

‘‘सन्तः अधुना इदं मोदध्वम्’’ (सन्तः)

santo arthAt samyagdraShTi jIvo (अधुना) vartamAn samayamAn (इदं मोदध्वम्) shuddha- gnAnAnubhavane AsvAdo. kevA chhe santapuruSho? ‘‘अध्यासिताः’’ shuddhasvarUpano anubhav chhe jIvan jemanun, evA chhe. vaLI kevA chhe? ‘‘द्वितीयच्युताः’’ hey vastune avalambatA nathI. 2126.

(mAlinI)
यदि कथमपि धारावाहिना बोधनेन
ध्रुवमुपलभमानः शुद्धमात्मानमास्ते
तदयमुदयदात्माराममात्मानमात्मा
परपरिणतिरोधाच्छुद्धमेवाभ्युपैति
।।३-१२७।।

khanDAnvay sahit artha‘‘तत् अयम् आत्मा आत्मानम् शुद्धम् अभ्युपैति’’ (तत्) te kAraNathI (अयम् आत्मा) A pratyakSha AtmA arthAt jIv (आत्मानम्) potAnA svarUpane (शुद्धम्) shuddha arthAt jeTalAn chhe dravyakarma-bhAvakarma tenAthI rahit (अभ्युपैति) pAme chhe. kevo chhe AtmA? ‘‘उदयदात्मारामम्’’ (उदयत्) pragaT thayel chhe (आत्मा) potAnun dravya, evo chhe (आरामम्) nivAs jeno, evo chhe. shA kAraNathI shuddhanI prApti thAy chhe? ‘‘परपरिणतिरोधात्’’ (परपरिणति) ashuddhapaNAnA (रोधात्) vinAshathI. ashuddhapaNAno vinAsh kaI rIte thAy chhe te kahe chhe‘‘यदि आत्मा कथमपि शुद्धम् आत्मानम् उपलभमानः आस्ते’’ (यदि) jo (आत्मा) chetanadravya (कथमपि) kALalabdhi pAmIne samyakatvaparyAyarUp pariNamatun thakun, (शुद्धम्) dravyakarma-bhAvakarmathI rahit evA (आत्मानम्) potAnA svarUpane (उपलभमानः आस्ते) AsvAdatun thakun pravarte chhe to. shA


Page 118 of 269
PDF/HTML Page 140 of 291
single page version

vaDe? ‘‘बोधनेन’’ bhAvashrutagnAn vaDe. kevun chhe (bhAvashrutagnAn)? ‘‘धारावाहिना’’ akhanDitadhArApravAharUp nirantar pravarte chhe. ‘‘ध्रुवम्’’ A vAt nishchit chhe. 3127.

(mAlinI)
निजमहिमरतानां भेदविज्ञानशक्त्या
भवति नियतमेषां शुद्धतत्त्वोपलम्भः
अचलितमखिलान्यद्रव्यदूरेस्थितानां
भवति सति च तस्मिन्नक्षयः कर्ममोक्षः
।।४-१२८।।

khanDAnvay sahit artha‘‘एषां निजमहिमरतानां शुद्धतत्त्वोपलम्भः भवति’’ (एषां) AvA je chhe,kevA? (निजमहिम) jIvanA shuddhasvarUpapariNamanamAn (रतानां) magna chhe je koI,temane (शुद्धतत्त्वोपलम्भः भवति) sakaL karmathI rahit anant chatuShTaye virAjamAn evI je Atmavastu tenI prApti thAy chhe; ‘‘नियतम्’’ avashya thAy chhe. shA vaDe thAy chhe? ‘‘भेदविज्ञानशक्त्या’’ (भेदविज्ञान) samasta paradravyothI AtmasvarUp bhinna chhe evA anubhavarUp (शक्त्या) sAmarthya vaDe. ‘‘तस्मिन् सति कर्ममोक्षः भवति’’ (तस्मिन् सति) shuddhasvarUpanI prApti thatAn (कर्ममोक्षः भवति) karmakShay arthAt dravyakarma- bhAvakarmano mULathI vinAsh thAy chhe. ‘‘अचलितम्’’ Avun dravyanun svarUp aTaL chhe. kevo chhe karmakShay? ‘‘अक्षयः’’ AgAmI anant kAL paryant bIjA karmano bandh thashe nahi. kevA jIvone karmakShay thAy chhe? ‘‘अखिलान्यद्रव्यदूरेस्थितानां’’ (अखिल) samasta evAn je (अन्यद्रव्य) potAnA jIvadravyathI bhinna badhAn dravyo, temanAthI (दूरेस्थितानां) sarva prakAre bhinna chhe evA je jIv, temane. 4128.

(upajAti)
सम्पद्यते संवर एष साक्षा-
च्छुद्धात्मतत्त्वस्य किलोपलम्भात
स भेदविज्ञानत एव तस्मात
तद्भेदविज्ञानमतीव भाव्यम् ।।५-१२९।।