કહાનજૈનશાસ્ત્રમાળા ]
નથી, તોપણ મોહકર્મનો ઉદય હોતાં જીવદ્રવ્ય પોતાના વિભાવપરિણામરૂપે પરિણમે છે — એવો જ વસ્તુનો સ્વભાવ છે, સહારો કોનો? અહીં દ્રષ્ટાંત છે — ‘‘यथा अर्ककान्तः’’ જેમ સ્ફટિકમણિ રાતી, પીળી, કાળી ઇત્યાદિ અનેક પ્રભારૂપે પરિણમે છે, તેનું ઉપાદાનકારણ છે સ્ફટિકમણિમાં અન્તર્ગર્ભિત નાના વર્ણરૂપ પરિણમન- શક્તિ; નિમિત્તકારણ છે બાહ્ય નાના વર્ણરૂપ પૂરીનો (આશ્રયરૂપ વસ્તુનો) સંયોગ. ૧૩-૧૭૫.
ખંડાન્વય સહિત અર્થઃ — ‘‘ज्ञानी इति वस्तुस्वभावं स्वं जानाति’’ (ज्ञानी) સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ (इति) પૂર્વોક્ત પ્રકારે (वस्तुस्वभावं) દ્રવ્યનું સ્વરૂપ એવું જે (स्वं) પોતાનું શુદ્ધ ચૈતન્ય, તેને (जानाति) આસ્વાદરૂપ અનુભવે છે, ‘‘तेन सः रागादीन् आत्मनः न कुर्यात्’’ (तेन) તે કારણથી (सः) સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ (रागादीन्) રાગ-દ્વેષ- મોહરૂપ અશુદ્ધ પરિણામો (आत्मनः) જીવદ્રવ્યનું સ્વરૂપ છે એમ (न कुर्यात्) અનુભવતો નથી, કર્મના ઉદયની ઉપાધિ છે એમ અનુભવે છે. ‘‘अतः कारकः न भवति’’ (अतः) આ કારણથી (कारकः) રાગાદિ અશુદ્ધ પરિણામોનો કર્તા (न भवति) થતો નથી. ભાવાર્થ આમ છે કે — સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવને રાગાદિ અશુદ્ધ પરિણામોનું સ્વામિત્વપણું નથી, તેથી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ કર્તા નથી. ૧૪-૧૭૬.
ખંડાન્વય સહિત અર્થઃ — ‘‘अज्ञानी इति वस्तुस्वभावं स्वं न वेत्ति’’ (अज्ञानी)
✽ પંડિત શ્રી રાજમલજીની ટીકામાં આ શ્લોક તથા તેનો અર્થ નથી. શ્લોક નં. ૧૭૬ના આધારે આ શ્લોકનો ‘ખંડાન્વય સહિત અર્થ’ કરવામાં આવ્યો છે.