૨૦૬
વિદ્યમાન, (राग) ઇષ્ટમાં અભિલાષ અને (द्वेष) અનિષ્ટમાં ઉદ્વેગ એવા (द्वयम्) બે જાતિના અશુદ્ધ પરિણામ (तावत् उदयते) ત્યાં સુધી થાય છે ‘‘यावत् ज्ञानं ज्ञानं न भवति’’ (यावत्) જ્યાં સુધી (ज्ञानं) જ્ઞાન અર્થાત્ જીવદ્રવ્ય (ज्ञानं न भवति) પોતાના શુદ્ધસ્વરૂપના અનુભવરૂપ પરિણમતું નથી; [ભાવાર્થ આમ છે કે જેટલા કાળ સુધી જીવ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે તેટલા કાળ સુધી રાગ-દ્વેષરૂપ અશુદ્ધ પરિણમન મટતું નથી.] ‘‘पुनः बोध्यं बोध्यतां यावत् न याति’’ (पुनः) તથા (बोध्यं) જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મ અથવા રાગાદિ અશુદ્ધ પરિણામ (बोध्यतां यावत् न याति) જ્ઞેયમાત્ર બુદ્ધિને પ્રાપ્ત થતાં નથી. ભાવાર્થ આમ છે કે — જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવને જાણવા માટે છે, કોઈ પોતાના કર્મનો ઉદય કાર્ય જે તે પ્રકારે કરવાને સમર્થ નથી. ‘‘तत् ज्ञानं ज्ञानं भवतु’’ (तत्) તે કારણથી (ज्ञानं) જ્ઞાન અર્થાત્ જીવવસ્તુ (ज्ञानं भवतु) શુદ્ધ પરિણતિરૂપ થઈને શુદ્ધસ્વરૂપના અનુભવસમર્થ હો. કેવું છે શુદ્ધ જ્ઞાન? ‘‘न्यक्कृताज्ञानभावं’’ (न्यक्कृत) દૂર કરી છે (अज्ञानभावं) મિથ્યાત્વભાવરૂપ પરિણતિ જેણે એવું છે. આવું થતાં કાર્યની પ્રાપ્તિ કહે છે — ‘‘येन पूर्णस्वभावः भवति’’ (येन) જે શુદ્ધ જ્ઞાન વડે (पूर्णस्वभावः भवति) પૂર્ણ સ્વભાવ અર્થાત્ જેવું દ્રવ્યનું અનંતચતુષ્ટયસ્વરૂપ છે તેવું પ્રગટ થાય છે. ભાવાર્થ આમ છે કે મુક્તિપદની પ્રાપ્તિ થાય છે. કેવો છે પૂર્ણ સ્વભાવ અર્થાત્ સ્વરૂપ? ‘‘भावाभावौ तिरयन्’’ ચતુર્ગતિસંબંધી ઉત્પાદ-વ્યયને સર્વથા દૂર કરતું થકું જીવનું સ્વરૂપ પ્રગટ થાય છે. ૨૫-૨૧૭.
ખંડાન્વય સહિત અર્થઃ — ‘‘ततः सम्यग्द्रष्टिः स्फु टं तत्त्वद्रष्टया तौ क्षपयतु’’ (ततः) તે કારણથી (सम्यग्द्रष्टिः) શુદ્ધચૈતન્ય-અનુભવશીલ જીવ, (स्फु टं तत्त्वद्रष्टया) પ્રત્યક્ષરૂપ છે જે શુદ્ધ જીવસ્વરૂપનો અનુભવ તેના વડે (तौ) રાગ-દ્વેષ બંનેને (क्षपयतु)