258
varNamAtrathI vichAratAn varNamAtra chhe; tem ek jIvavastu svadravya-svakShetra-svakAL- svabhAve birAjamAn chhe, tethI svadravyarUpe vichAratAn svadravyamAtra chhe, svakShetrarUpe vichAratAn svakShetramAtra chhe, svakALarUpe vichAratAn svakALamAtra chhe. svabhAvarUpe vichAratAn svabhAvamAtra chhe. tethI em kahyun ke je vastu chhe te ‘akhanDit’ chhe. ‘akhanDit’ shabdano Avo artha chhe.
ज्ञेयो ज्ञेयज्ञानमात्रः स नैव ।
ज्ञानज्ञेयज्ञातृमद्वस्तुमात्रः ।।८-२७१।।
khanDAnvay sahit artha — bhAvArtha Am chhe ke gney-gnAyakasambandh viShe ghaNI bhrAnti chAle chhe, tethI koI em samajashe ke jIvavastu gnAyak, pudgalathI mAnDIne bhinnarUp chha dravyo gney chhe; parantu em to nathI, jem hamaNAn kahevAmAn Ave chhe tem chhe — ‘‘अहम् अयं यः ज्ञानमात्रः भावः अस्मि’’ (अहम्) hun (अयं यः) je koI (ज्ञानमात्रः भावः अस्मि) chetanAsarvasva evI vastusvarUp chhun ‘‘सः ज्ञेयः न एव’’ te hun gneyarUp chhun, parantu evA gneyarUp nathI; kevA gneyarUp nathI? ‘‘ज्ञेयज्ञानमात्रः’’ (ज्ञेय) potAnA jIvathI bhinna chha dravyonA samUhanA (ज्ञानमात्रः) jANapaNAmAtra. bhAvArtha Am chhe ke — hun gnAyak ane samasta chha dravyo mArAn gney – em to nathI. to kem chhe? Am chhe — ‘‘ज्ञानज्ञेयज्ञातृमद्वस्तुमात्रः ज्ञेयः’’ (ज्ञान) gnAn arthAt jANapaNArUp shakti, (ज्ञेय) gney arthAt jaNAvAyogya shakti, (ज्ञातृ) gnAtA arthAt anek shaktie birAjamAn vastumAtra, — evA traN bhed (मद्वस्तुमात्रः) mArun svarUpamAtra chhe (ज्ञेयः) evA gneyarUp chhun. bhAvArtha Am chhe ke — hun potAnA svarUpane vedyavedakarUpe jANun chhun tethI mArun nAm gnAn, hun potA vaDe jaNAvAyogya chhun tethI mArun nAm gney, evI be shaktiothI mAnDIne anant shaktirUp chhun tethI mArun nAm gnAtA; – evA nAmabhed chhe, vastubhed nathI. kevo chhun? ‘‘ज्ञानज्ञेयकल्लोलवल्गन्’’ (ज्ञान) jIv gnAyak