258
varṇamātrathī vichāratān varṇamātra chhe; tem ek jīvavastu svadravya-svakṣhetra-svakāḷ- svabhāve birājamān chhe, tethī svadravyarūpe vichāratān svadravyamātra chhe, svakṣhetrarūpe vichāratān svakṣhetramātra chhe, svakāḷarūpe vichāratān svakāḷamātra chhe. svabhāvarūpe vichāratān svabhāvamātra chhe. tethī em kahyun ke je vastu chhe te ‘akhaṇḍit’ chhe. ‘akhaṇḍit’ shabdano āvo artha chhe.
ज्ञेयो ज्ञेयज्ञानमात्रः स नैव ।
ज्ञानज्ञेयज्ञातृमद्वस्तुमात्रः ।।८-२७१।।
khaṇḍānvay sahit arthaḥ — bhāvārtha ām chhe ke gney-gnāyakasambandh viṣhe ghaṇī bhrānti chāle chhe, tethī koī em samajashe ke jīvavastu gnāyak, pudgalathī māṇḍīne bhinnarūp chha dravyo gney chhe; parantu em to nathī, jem hamaṇān kahevāmān āve chhe tem chhe — ‘‘अहम् अयं यः ज्ञानमात्रः भावः अस्मि’’ (अहम्) hun (अयं यः) je koī (ज्ञानमात्रः भावः अस्मि) chetanāsarvasva evī vastusvarūp chhun ‘‘सः ज्ञेयः न एव’’ te hun gneyarūp chhun, parantu evā gneyarūp nathī; kevā gneyarūp nathī? ‘‘ज्ञेयज्ञानमात्रः’’ (ज्ञेय) potānā jīvathī bhinna chha dravyonā samūhanā (ज्ञानमात्रः) jāṇapaṇāmātra. bhāvārtha ām chhe ke — hun gnāyak ane samasta chha dravyo mārān gney – em to nathī. to kem chhe? ām chhe — ‘‘ज्ञानज्ञेयज्ञातृमद्वस्तुमात्रः ज्ञेयः’’ (ज्ञान) gnān arthāt jāṇapaṇārūp shakti, (ज्ञेय) gney arthāt jaṇāvāyogya shakti, (ज्ञातृ) gnātā arthāt anek shaktie birājamān vastumātra, — evā traṇ bhed (मद्वस्तुमात्रः) mārun svarūpamātra chhe (ज्ञेयः) evā gneyarūp chhun. bhāvārtha ām chhe ke — hun potānā svarūpane vedyavedakarūpe jāṇun chhun tethī mārun nām gnān, hun potā vaḍe jaṇāvāyogya chhun tethī mārun nām gney, evī be shaktiothī māṇḍīne anant shaktirūp chhun tethī mārun nām gnātā; – evā nāmabhed chhe, vastubhed nathī. kevo chhun? ‘‘ज्ञानज्ञेयकल्लोलवल्गन्’’ (ज्ञान) jīv gnāyak