Sattasvarup-Gujarati (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 6

 

Page 69 of 103
PDF/HTML Page 81 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 69
amane paN darshAvo. jyAre amane astitvano sAcho nishchay
thaI jashe tyAre ame shA mATe parasambandhignApakAnupalambh nAmanA
hetune sAcho mAnIshun? e to sahaj ja potAnI meLe jUTh thaI
jashe.’ tyAre tene kahIe chhIe ke
jo tamane sarvagnanA
astitvano nishchay karavAnI abhilAShA chhe, to tamane je
apramANanAn chashmA lAgI rahyAn chhe tene utArIne pramANanAn chashmA
lagAvo; kAraN ke
apramANagnAnamAn vastuno sAcho nirNay
sarvathA thAy ja nahi paN pramANagnAnathI ja yathArthanirNay thavo
kahyo chhe, shAstramAn e ja kahyun chhe ke
‘प्रमाणादिष्टसंसिद्धिरन्यथातिप्रसंगतः
(pramANaparIkShA pAnun63)
arthAtpramANathI ja potAnA iShTanI bhalA prakArathI
siddhi thAy chhe. tathA jo em na mAnIe to pramAN ane
apramANano vibhAg na rahe ane tethI sarvane iShTanI sAchI
siddhi thavAthI atiprasang (ativyApti) nAmano doSh Ave,
mATe vastunI sAchI siddhi pramANathI ja thavI mAnI apramANanAn
chashmA dUr karavA yogya chhe. tyAre teNe kahyun ke
mane
apramANagnAnanun svarUp batAvo ke jene jANIne hun dUr karun!
tyAre tene uttar ApIe chhIe ke
artha :pramANathI ja iShTanI bhalA prakAre siddhi thAy chhe.
bIjI rIte aniShTanI paN siddhi thavAthI atiprasange doSh
Avashe.

Page 70 of 103
PDF/HTML Page 82 of 115
single page version

background image
70 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
je gnAn dvArA vastunun svarUp ayathArtha bhAse te gnAnanun
nAm ja apramANagnAn chhe, tenA traN bhed chhe. sanshay, viparyay
ane anadhyavasAy. tyAn vastuno nirNay karavAmAn sAchA lakShaNano
Ashray to na Ave ane
1sapakSha tathA 2parapakShamAn 3niyat je
4sAdhAraNadharma tenA AshrayathI nirNay kare, to tyAn banne pakSha
prabal bhAse tyAre shikhil arthAnkit thaI betaraphI gnAnanun rahevun
tenun nAm sanshayagnAn chhe. vaLI viparIt eTale ulaTA lakShaNanA
AshrayathI vastunA svarUpano nirNay karavo arthAt anyathA
guNomAn yathArthabuddhi karavI tenun nAm viparyayagnAn chhe. tathA gney,
gnAnamAn to Ave paN pachhI abhiprAy, svarUp ityAdino
nirNay na karavo tenun nAm anadhyavasAyagnAn chhe. evA
doShasahit gnAn vaDe vastunA sAchA svarUpano nishchay na thAy.
tyAre te kahe chhe kesarva vastuonun sAchun svarUp to
kevalagnAn vinA sarvathA na bhAse, to kevalI vinA badhAnun gnAn
1. sapakSha = jyAn sAdhya rahevAno nishchay hoy tene sapakSha kahe chhe.
dA.ta. lIlA baLataNathI maLelI agnivALun rasoIghar (jyAn
sAdhya dhUmADo hovAnI chokkasatA chhe).
2. vipakSha = jyAn sAdhya na hovAno nishchay hoy. dA.ta. agnithI
tapelo loDhAno goLo (jyAn sAdhya dhUmADo na hovAno
nishchay chhe.)
3. niyat = rahenAr.
4. sAdhAraNadharma = sapakSha ane vipakSha bannemAn rahenAr.

Page 71 of 103
PDF/HTML Page 83 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 71
shun mithyA ja chhe? teno uttar shrI shlokavArtikajImAn A pramANe
kahyo chhe ke
‘मिथ्याज्ञानं प्रमाणं न सम्यगित्यधिकारतः’ ।।३८।।
(pra. a. pAnun 170)
mithyAgnAn to sarvathA pramANarUp chhe ja nahi, kAraN ke
shAstromAn to samyaggnAnanI ja pramANatA kahI chhe. tyAn je
prakaraNamAn je jAtinA gneyanA gnAnane bAdhA na lAge te pramANanA
prakaraNamAn te prakArathI te gneyanA gnAnane samyaggnAn ja kahIe
chhIe. kAraN ke mithyAgnAnathI to kArya siddhi thatI nathI, kAraN
ke
ekendriyAdithI panchendriy sudhI sarva jIvone potapotAnA iShTanA
sAdhakarUp samyaggnAn hoy chhe, mATe kevalagnAn vinA sarva gnAn
mithyA ja chhe, em kahevun yogya nathI. potapotAnA prakaraNamAn
potapotAnA gneyasambandhi sAchA jANapaNAnun alpa vA visheSh gnAn
sarvane hoy chhe, kAraN ke
laukikakArya to badhAy jIvo yathArtha
ja kare chhe, tethI laukikasamyaggnAn to sarva jIvone thoDun vA ghaNun
banI ja rahyun chhe paN mokShamArgamAn prayojanabhUt je Apta
Agam Adi padArtho, tenun sAchun gnAn samyagdraShTine ja hoy
chhe tathA sarva gneyanun gnAn kevalIbhagavAnane ja chhe, em jANavun.
artha :samyaggnAn pramAN chhe evo (shAstramAn) adhikAr
hovAthI mithyAgnAn ja pramAN nathI. (em siddha thAy chhe.
kevaLagnAn sivAy anyagnAn apramAN chhe, em nathI.)

Page 72 of 103
PDF/HTML Page 84 of 115
single page version

background image
72 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
vaLI laukikakAryomAn paN jyAn sanshay Adi traNe gnAn
Ave chhe tyAn laukikakAryane paN bagADe ja chhe, mATe jo tamAro
sarvagnanI sattA AdinA sAchA nirNayano abhiprAy chhe to tamArA
gnAnamAnthI e traNe doShone dUr karI potAnA gnAnane pramANarUp
karo. tyAre te kahe chhe ke
traNadoSh rahit pramANagnAnanA keTalA
bhed chhe, vA amane kayun gnAn thavA yogya chhe, vA A prakaraNamAn
kayA bhedanun prayojan paDashe? te kaho. teno uttar
pramANagnAnanA 13 bhed chhe, kevalagnAn, manaparyayagnAn,
avadhignAn, sparshanrasanAghANchakShu ane shrotragnAn,
smRutignAn, pratyabhignAn, tarkagnAn, anumAnagnAn ane
AgamagnAn Adi, tyAre te kahe chhe ke
tenun svarUp shun chhe? te
sAmAnyarUpathI ahIn kahevAmAn Ave chhe tathA visheSharUpathI
pramANanirNayamAn lakhIshun.
1. tyAn lokamAn rahelAn je sarva dravyo vA alokAkAsh
temanAn trikAlavartI anant guNaparyAyo sahit ek kAlamAn
yathAvat jANe, tenun nAm kevaLagnAn chhe.
2. saraLarUp vA vakrarUp chintvan karatA jIvanA chintavanane
jANe, te gnAnanun nAm manaparyayagnAn chhe.
3. mUrtik pudgalonA skandhane vA sUkShmaparamANuone ek
kALamAn ek gneyane tenA (gneyanA) dravya, kShetra, kAlanI
maryAdAsahit spaShTa jANe, tenun nAm avadhignAn chhe.

Page 73 of 103
PDF/HTML Page 85 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 73
4. man ane pAnche indriyothI je gnAn thAy chhe tene
sAmvyavahArIkagnAn kahe chhe, te (gnAn), pudgalanA anantAnant
paramANuonA
1bAdar 2skandhane potapotAnA viShayanI maryAdA
sahit ekakALamAn ek gneyane kinchit spaShTarUp jANe chhe, tyAn
sparshanaindriy to potAnA ATh (sparsharUp) viShayone jANe chhe.
5. rasanA indriy, pAnch rasone jANe chhe.
6. ghrANaindriy, sugandh
durgandharUp je be prakAranA gandh chhe
tene jANe chhe.
7. netraindriy, pAnch prakAranA varNone jANe chhe.
8. shrotra (karNa) indriy, sAtaprakAranA svarone jANe chhe.
9. have pAnch
3parokSha (gnAn)nA bhedone kahe chhe, tyAn
pUrvamAn jANelI vastu yAd AvavI te smRutignAn chhe.
10. pUrvamAn jANelI vastunun vartamAnamAn jANelA gneyathI
banne kALanA 4sadrashapaNApUrvak joDarUp je gnAn thavun tenun nAm
pratyabhignAn chhe.
11. sAdhyasAdhananI vyApti arthAt A sAdhya, A
1. bAdar = sthUL.
2. skandh = paramANuno jaththo.
3. parokShagnAn = je bIjAnI sahAyatAthI padArthane aspaShTa jANe.
4. sadrashapaNun = samAnapaNun, sarakhApaNun.

Page 74 of 103
PDF/HTML Page 86 of 115
single page version

background image
74 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
sAdhanathI ja siddha thashe paN anya prakArathI nahi siddha thAy evA
niyamarUp sahachArIpaNAne jANavun, tenun nAm tarka pramAN chhe.
12. chAr doSho rahit sAdhanathI sAdhyane jANavun; jyAn
sAdhya to asiddha hoysAdhanagamya na (thayun) hoytyAn
gamyamAn sAdhan je tarka tenAthI nishchay karyo hoy te vaDe
asiddha
sAdhyane jANavun, tenun nAm anumAnapramAN chhe.
13. pratyakShaanumAnaagocharvastuno kevalIsarvagnanA
vachanaAshrayathI ja padArthano nirNay karavo, te AgamapramAN chhe.
tyAn A samay A duShamapanchamakAlamAn kevalagnAn,
manaparyayagnAn tathA avadhignAn e traN gnAn to A kShetramAn
chhe ja nahi tathA pAnch indriyagnAnamAn sarvagnanun svarUp grahaNamAn
Avatun nathI, mAtra netrathI temanI pratimAjIno varNa vA AkAr
vA AsanAdik to dekhAy chhe paN (tethI) je sarvagnanun
sattAsvarUp gnAn. te to niyamathI jANI shakAtun nathI, vaLI
manamAn smRutipramAN to tyAre thAy ke jyAre pUrvamAn jANyun hoy
to yAd Ave, paN jene pUrvamAn tenun gnAn ja na thayun hoy tene
smRutipramAN kevI rIte upaje? tathA AgaL
pratham jANyun hoy
tene vartamAnamAn sapakShavipakSha dvArA jANIne sadrash
1visadrashapaNAnun joDarUp gnAn thAy, paN jeNe pUrvamAn sarvagna
jANyA ja nathI, vartamAnamAn paN jANyA nathI tathA joDarUpagnAn
jene thayun nathI, tene pratyabhignAn paN kevI rIte thAy? vaLI
1. visadrashapaNun = asamAnapaNun

Page 75 of 103
PDF/HTML Page 87 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 75
AgamapramANamAn to sarvagnavachananA AshrayathI vastunun svarUp
jANI levAnun hoy chhe. paN jinamatamAn to AvI AmnAy
nathI, jinamatamAn to A AmnAy chhe ke
vastunAn nAmAdik ane
lakShaNAdik to AgamanA shravaN dvArA ja jANe pachhI
mokShamArgamAn prayojanabhUt je Apta
AgamapadArthAdik tenA
svarUpane to AgamathI ja sAmbhaLI pratItimAn lAve, tenun to
pratyakSha
anumAn dvArA nirNayathI ‘AgamamAn lakhyun chhe’ e sAchun
mAnavun. have mUL prayojanabhUt rakam je arhantasarvagna tene (mAtra)
AgamanA sAmbhaLavAthI ja pratItimAn lAvI je santoSh mAnI le
chhe. te paN agnAnI mithyAdraShTi ja chhe. kAraN ke
arhant
sarvagnano nishchay thavAmAn (mAtra) AgamapramANano adhikAr
nathI. kahyun chhe ke
प्रत्यक्षानुमानागमैः परीक्षणमत्र विचारः
(shlokavArtik pAnun8 lITI 13.)
arthapratyakShaanumAnanA Ashray sahit AgamamAn
lakhelI prayojanabhUt rakamanI parIkShA karavI tenun nAm vichAr
chhe. je sarvagnanun svarUp chhe te to mUL prayojanabhUt rakam chhe,
mATe parIkShA karyA sivAy keval AgamanA AshrayathI ja tenI
pratIti karatAn niyamathI prayojananI siddhi thAy nahi. mATe jo
sarvagnadevano nishchay karavo chhe to pahelAn tenAn nAm
lakShaNAdik
artha :pratyakSha anumAn ane Agam vaDe parIkShA karavI, tenun
nAm atre vichAr kahyo chhe.

Page 76 of 103
PDF/HTML Page 88 of 115
single page version

background image
76 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
AgamathI sAmbhaLIne pachhI anumAnathI nishchay karavo yogya chhe.
te kevI rIte karAy te kahIe chhIe
pratham to 1pramAtA,
2pramAN, 3pramey, 4pramiti emanun svarUp ThIk karIne
(barAbar oLakhIne lakShamAn lAvIne) tamAre sarvagnano nirNay
karavo iShTa chhe.
have tame pramAtA bano, tyAn ter pramANamAn pAnch
indriyagnAn tathA pAnch parokSha pramAN e dash pramAN to tamAre
chhe. laukikakAryomAn to tame tene yathAyogya ThekANe joDI kAryasiddha
karI lyo chho, paN have jo tamAre sarvagnano nishchay karavo chhe
to anumAnapramANarUp potAnA gnAnane banAvo tathA tame pramAtA
banI tamArA pramANarUp gnAnane sarvagnanA nirNay taraph lagAvo,
ke jethI sAcho nirNay thAy. ahIn anumAnapramANathI sarvagnano
nishchay thAy chhe te anumAnapramANanun svarUp samajI potAnA
gnAnane pramANarUp banAvavun. tyAn pratham sAdhya
sAdhananI vyAptinun
gnAn je tarkapramAN te pahelAn thavun joIe, kAraN kete thatAn
ja sAchun anumAn thAy chhe. have pahelAn sAdhananA svarUpano
nirNay karavo joIe. tyAn sAdhananun mUL svarUp to A pramANe
chhe
1. pramAtA = jANanAr AtmA.
2. pramAN = sAchun gnAn.
3. pramey = gney, jaNAvA yogya padArtha.
4. pramiti = pramANanun phaL.

Page 77 of 103
PDF/HTML Page 89 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 77
jenA vaDe sAdhya siddha thAy paN anya bIjA prakArathI
na sadhAy tenun nAm sAdhan chhe, tenA anek bhed chhe1pararUp,
2sanyogarUp, 3lakShaNarUp, 4pUrvachararUp, 5uttarachararUp,
6sahachararUp, 7kartArUp, 8karmarUp, 9karaNarUp, 10sampradAnarUp,
11apAdAnarUp, 12adhikaraNarUp, 13sambandharUp, 14kriyArUp,
15svAmIrUp, 16svarUparUp, 17dravyarUp, 18kShetrarUp, 19kAlarUp
tathA 20bhAvarUp ityAdi sAdhananA ghaNA bhed chhe. tyAn eTalAnun
to k ksvarUp lakhIe chhIe
1. bhinna paradravyathI paradravyano nishchay karavo. jem ke
mandiranAn chitro dekhI ‘A mandir bandhAvavAvALo dhaNI rasIlo
hato’ evo nishchay karavo; ahIn mandirathI tenA bandhAvavAvALA
puruShano nishchay thayo, te pararUpahetu chhe.
2. ekakShetrAvagAharUp sambandh je paradravya, tenAthI nishchay
karavo te sanyogarUpahetu chhe; jem kekoI khushamUrtine joIne
antarang prasannatAnun gnAn thavun, te sanyogarUpahetu chhe.
3. lakShaNane joI vastuno nishchay karavo; jem ke
chetanAlakShaNane dekhI chaitanyajIvano nishchay karavo, te lakShaNarUp
hetu chhe.
4. sAdhyathI pratham thavArUp karmane dekhI sAdhyano nishchay
karavo te pUrvacharahetu chhe; jem kekRutikAno uday dekhI
rohiNIno nishchay karavo, te pUrvacharahetu chhe.

Page 78 of 103
PDF/HTML Page 90 of 115
single page version

background image
78 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
5. sAdhyanI pachhI thavAvALA hetune dekhI sAdhyano nishchay
karavo; jem kerohiNIno uday dekhI kRutikAnakShatra thaI gayAno
nishchay karavo, te uttarahetu chhe.
6. je sAdhyanI sAthesAthe hoy tene dekhI sAdhyano nishchay
karavo, jem keprakAshane dekhI sUryanA udayano nishchay karavo, te
sahacharahetu chhe.
7. kartAnA sAdhanathI sAdhyabhUtakAryano nishchay karavo; jem
kevagar chAkhye lADunA sArApaNAno halavAInA nAmathI nishchay
karavo ke A lADu phalANA kandoInA banAvelA chhe mATe sArA
chhe, te kartArUpahetu chhe.
8. kAryarUpahetunA sAdhan vaDe kartArUp sAdhyano nishchay
karavo; jem kesArA kapaDAnA tAkAne joI tene vaNavAvALA
kArIgarano nishchay karavo, te kAryarUpahetu chhe.
9. karaNanA sAdhan vaDe te dvArA thavAvALA kAryarUp
sAdhyano nishchay karavo; jem kekoInA bUrA bhAvo joIne em
kahevun ke ‘A puruSh narkamAn jashe’, te karaNarUpahetu chhe.
10. sampradAnasAdhan vaDe nishchay karavo te sampradAnarUpahetu
chhe jem rasoI banAvavAvALA rasoIyAne pUchhavun keA rasoI
konA mATe kaI kriyAthI banAvo chho? tyAre teNe koI kriyAne
batAvI, tethI Am nishchay thavo ke
A rasoI ujjvalatAthI
banI chhe, tenun nAm sampradAnahetu chhe.

Page 79 of 103
PDF/HTML Page 91 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 79
11. apAdAnane sAdhan karI sAdhyano nishchay karavo;
jem kekoI laDAI karIne ghare jato hato tene dekhI nishchay
karavo ke A ghare jaIne laDashe, tene apAdAnarUpahetu kahe chhe.
12. AdhArane Adheyano nishchay karavo, jem kekoI
sArA khetaranun nAm sAmbhaLI temAn utpanna thavAvALA chokhAnA
sArApaNAno nishchay karavo, ityAdi te AdhArarUp sAdhan chhe.
13. sambandhane sAdhan karI nishchay karavo te sambandharUp
sAdhan chhe; jemakekharAb sambandh dvArA evo nishchay karavo ke
‘A vastu khAvA yogya nathI, vA A puruShane kharAb manuShyono
sambandh chhe, tethI A vyasanI chhe’ ityAdi sambandh sAdhan chhe.
14. kAryanI prArambharUp kriyA dvArA kAryanA bhalApaNA ke
bUrApaNAno nishchay karavo; jem ke vINA AdinI vAgavArUp
kriyAthI gAvArUpakAryano nishchay karavo, te kriyArUp sAdhan chhe.
15. svAmirUp sAdhan vaDe vastuno nirNay karavo; jem
kemunirAjane joke bhojananA shuddhaashuddhapaNAno nishchay nathI
Avyo to paN jainIshrAvakanun ghar oLakhI shrAvakanA ghare AhAr
kare chhe. ahIn koI prashna kare ke
bhojananI shuddhatAno nirNay
karyA sivAy muni AhAr kevI rIte kare? tenA uttardAn
denAr jainI chhe. have jene jinadevano nishchay chhe tathA jinadev
ja jenA svAmi chhe, tene tyAn AhAr ashuddha na hoy. e pramANe
svAmirUp sAdhan chhe.

Page 80 of 103
PDF/HTML Page 92 of 115
single page version

background image
80 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
16. svarUpasAdhan vaDe vastuno nirNay karavo; jem ke
koInA putrane sundar kapaDAnbahu mUlyavAn ghareNAn paherelAn
joIne vA udAratApUrvak tene dhan kharchato joIne, evo nishchay
karavo ke A bhAgyavAn pitAno putra chhe; tene svarUpasAdhanahetu
kahe chhe.
17. dravyarUp sAdhan vaDe vastuno nirNay karavo, jem ke
A lADu bilakul sArA nahi hoy, kem ke temAn kharAb chInI
(khAnD) paDI chhe; te dravyarUp sAdhan chhe.
18. kShetra dvArA vastuno nishchay karavo, jem kephalANA
uttamakShetramAn A dhAnya utpanna thayun chhe mATe A dhAnya uttam
chhe, e pramANe kShetrarUp sAdhan chhe.
19. kAl dvArA vastuno nirNay karavo te kAlarUp sAdhan
chhe. tathA
20. bhAv dvArA vastuno nishchay karavo te bhAvarUp
sAdhan chhe.
e pramANe sAdhanonun svarUp kahyun, paN te asiddha,
viruddha, anaikAntik tathA akinchitkararUp chAr dUShaNothI
(hetvAbhAs) rahit hoy, ke jethI sAdhya nishchayathI avashya siddha
thAy ja ane jenA vinA na ja siddha thAy te sAdhan chhe; tenAthI
viparIt sAdhan patitarUp (sadoSh) chhe. evAn (nirdoSh) sAdhan
vA draShTAnt grahaN karavAn te tarkapramAN chhe.

Page 81 of 103
PDF/HTML Page 93 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 81
vaLI, sAdhya to mAlum na hoy paN sAdhan mAlum
hoy, tethI e sAdhanathI sAdhyano nishchay karavo te
anumAnapramAN chhe. A anumAnapramANanA svArthAnumAn tathA
parArthAnumAnarUp be bhed chhe. tyAn pramANanA anumAnarUp
pariNamelA gnAnanun nAm svArthAnumAn chhe, tenAn traN ang chhe
dharmI, sAdhya ane sAdhan. tenun (A traNanun) gnAn thatAn
svArthAnumAn thAy chhe. tyAn je vastumAn sAdhyapaNun hoy tene dharmI
kahe chhe ane te prasiddha ja chhe. vaLI shakya, abhipret ane
aprasiddha evA traN lakShaNone dhAraN karyA hoy te sAdhya chhe.
je pramANatAno nirNay thavA yogya hoy te shakya chhe, je
pramAtAne iShTa hoy tathA pramAtAno antarangaabhiprAy lagAvI
nirNay karavA yogya hoy te abhipret chhe, tathA je pragaT na
hoy te aprasiddha chhe. e pramANe traN lakShaN jemAn hoy te
sAdhya chhe. jenAthI sAdhyanun gnAn thAy ane anya prakArathI na
thAy te sAdhan chhe. tyAn potAnA gnAnamAn sAdhananA baLathI
dharmImAn sAdhyano nishchay karavo te svArthAnumAn chhe, tathA anyane
potAnA vachan dvArA anumAnanun svarUp kahevun vA anumAn vaDe
siddha karavA yogya vAkya anyane kahevun, te parArthAnumAn chhe.
temAn panDitonA sambandhamAn be ang angIkAr karavA yogya
chhe, pratignA ane hetu. tyAn sAdhyasahit dharmInAn vachan chhe te
pratignA chhe. jem ke
‘A parvat agni sanyukta chhe, tathA jenAthI
dharmImAn sAdhyano draDh nishchay thaI jAy evAn je sAdhananAn

Page 82 of 103
PDF/HTML Page 94 of 115
single page version

background image
82 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
vachan te hetu chhe; jem ke‘A parvatamAn dhUmADo jaNAy chhe mATe
A parvat agnivALo chhe.’ vaLI alpagnAnavALAne be ang to
e tathA udAharaN, upanay ane nigaman emAnthI ek, be vA
traN shiShyanA anurodhathI kahevAn, tyAn je sAdhyane pote sAdhan
ApI sAcho nirNay ichchhe tenAn draShTAntanAn vachan kahevAn (e)
1anvay vA 2vyatirekarUp be udAharaN chhe. jem keparvatane
agnivALo siddha karavA mATe agnisahit dhUmADAvALA
rasoInAn gharanAn draShTAntanun vachan kahevun. vaLI draShTAntanI
apekShApUrvak sAdhyanun vachan kahevun te upanay chhe. jem ke
A
rasoI dhUmADAvALI chhe tevo parvat paN dhUmravAn chhe. tathA
hetunA Ashraye sAdhyanA nishchayanun vachan kahevun te nigaman chhe,
jem ke
A parvat dhUmravAn chhe mATe agnimAn chhe ja, e
pramANe hetupUrvak nishchayavachan kahevun te nigaman chhe. e pramANe
tamane anumAnanun svarUp vA bhed kahyA tene jANI tamArA
gnAnane anumAnarUp pramAN banAvo.
1. anvayadraShTAnt = je draShTAntathI sAdhananI haiyAtithI sAdhyanI haiyAti
batAvAy, tene anvayadraShTAnt kahe chhe. dA.ta. jyAn jyAn dhUmADo
chhe tyAn tyAn agni chhe, jem ke
rasoDun.
2. vyatirek draShTAnt = je draShTAntathI sAdhyanA na hovApaNAthI sAdhananun
na hovApaNun batAvAy tene vyatirek draShTAnt kahe chhe. dA.ta. jyAn
jyAn agni na hoy tyAn tyAn dhUmADo na hoy, jem ke
taLAv.
ahIn rasoDun te anvayano dAkhalo chhe ne taLAv te vyatirekano
dAkhalo chhe.

Page 83 of 103
PDF/HTML Page 95 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 83
have, amane sarvagnanI sattAno nishchay jevI rIte thayo chhe
te svarUp tamane kahIe chhIe, te tame ruchipUrvak sAmbhaLo! te
nishchay karavAno mArga A chhe
nyAyashAstramAn kahyun chhe keuddesh,
lakShaNanirdesh ane parIkShA e pramANe vastuno nirNay anukramathI
traN prakArathI kare chhe. tyAn vastanun nAmamAtra kahevun te uddesh chhe
te to pratham kahevo joIe, kAraN ke
nAm kahyA vinA konun
lakShaN kahI shakAy? mATe pahelAn nAm ja kahevAshIkhavA yogya
chhe; pachhI avyApti, ativyApti ane asambhav e traN doSh
rahit lakShaN ke jenAthI vastunun svarUp judun bhAsI jAy, tene
kahevun vA jANavun. kAraN ke
lakShaN kahyA vA jANyA vinA parIkShA
shA vaDe karAy? mATe nAm pachhI lakShaN kahevA vA jANavA yogya
chhe, tyAr pachhI lakShaNano Ashray laIne parIkShA karavI yogya chhe,
tyAn vAdI
prativAdI nAnA prakAranI viruddha yukti kahe tenA
prabal vA shithilapaNAno nishchay karavA arthe pravartelo je vichAr
te parIkShA chhe. kAraN ke
e pramANe parIkShA vinA vastunun sAchun
svarUp jANavun vA yathArtha tyAggrahaN thatun nathI. laukikamAn vA
shAstramAn evI ja vastunA vivechananI maryAdA chhe. have tamAre
sarvagnanI sattA-asattAno nishchay karavAnun Avyun, tyAn pratham to
nAm jANo, pachhI anek matonA Ashraye lakShaNAdik karo. pachhI
sarva matomAn kahelAn je lakShaN teno paraspar nirNay karo te pachhI
tamane prabalarUpathI je sAchun bhAse te upar pAko nishchay lAvavA
yogya chhe, A mArga chhe. jo koI kahe ke
‘sarvagna nathI’ to tenA
kathanane to pahelAn ja gnApakAnun palambhahetune to asatya darshAvyo

Page 84 of 103
PDF/HTML Page 96 of 115
single page version

background image
84 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
ja hato. have pharI tene (ame) pUchhIe chhIe ketame sarvagnanI
nAsti kaho chho to te koI kShetrakALanI apekShAthI kaho, to
e to ame paN mAnIe chhIe paN jo tame sarva kShetrakALanI
apekShAe sarvathA nAsti kahesho to tamane ame kahIe chhIe
ke
je sarvathA abhAvarUp hoy tenI vastusangnA kevI rIte thAy?
vA tenI nAmasangnA paN niyamathI na pravarte; tame sarvagnanI
astipUrvak vidhirUp vAkya to kahetA nathI, parantu tame to Am
kaho chho ke ‘sarvagna nathI.’ have tame sarvagnanA sarvathA abhAv
mAnyo to sarvagnanI sangnA konA Ashraye pravartashe? nyAyashAstramAn
to AvI maryAdA chhe ke
je sarvathA abhAvarUp hoy tenI sangnA
ja hotI nathI. jem koI nAstirUp vachan kahe ke‘AkAshanun
phUl nathI’ to tyAn Am Avyun ke‘vRukShane to phUl chhe’ tem tame
laukik draShTAnt Apo ke jeno sarvathA abhAv hoy, tenI vidhi
vA niShedhamAn sangnA chAlI hoy; paN laukikamAn to evun koI
draShTAnt chhe nahi, mATe sarvathA abhAvanI nAmasangnA sarvathA hoy
nahi. tethI tame ‘sarvagna’ evun vachan kahIne pAchhA tenI
‘nAsti’rUp vachan kaho chho, e vAt asambhavarUp chhe.
shrIdevAgamastotramAn paN em ja kahyun chhe ke
संज्ञिनः प्रतिषेधो न प्रतिषेध्यादृते क्वचित् ।।२७।।
(AptamImAnsA)
artha :sangnAvAnano, (nAmavALA padArthano) niShedh, niShedhya
(niShedhavA yogya padArtha) vinA kadI hoy nahi.

Page 85 of 103
PDF/HTML Page 97 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 85
arthajenI sangnArUp 1pratiShedhanI vAkyarUp sangnA
kahevAmAn Ave te vAkya kathanchit sadbhAvarUp je sangnAno svAmI
2pratiShedhyapadArtha, tenA Ashray vinA pravarte nahi. tethI je vastu
kathanchit astirUp hashe tenI ja nAstinI kathanI kathanchit
sambhavashe paN sarvathA abhAvarUpanI sangnA laIne (vaLI) tenI
nAstinI kathanI sarvathA ja banatI nathI. tame sarvagnanun nAm
laIne (vaLI pAchhA tenI) nAsti kahI, paN ‘sarvagna’ evI nAm
sangnA to sarvagnanI kathanchit astitAne jaNAve chhe; mATe ame
to tamArI pAse sarvagnanun astitva siddha karIe chhIe, ke tame
sarvagnanun nAm laIne nAsti kaho chho paN temAn to Am Avyun
ke
sarvagnano sadbhAv koI prakArathI chhe ja ane tyAre to
sarvagnanI sangnA bane chhe. e pramANe sangnAnA svAmIno pratiShedh
ja potAnI pratiShedhyavastunI siddhi kare chhe.
vaLI tame kahesho ke‘ame to sarvagnathI nAstinun vachan
kahyun chhe te to AstikyavAdI sarvagnanI asti mAne chhe, tenA
abhiprAyane khanDan karavA mATe kahyun chhe.’ tene ame kahIe
chhIe ke
‘sarvagna nathI’ evun bAdhAsahit vachan to kahevun
nahotun, agar kahevun hatun to sarvagnavAdI evun mAne chhe paN
tenun shraddhAn juThun chhe’ e prakArathI kahevun hatun, eTale tene to
paraspar vAd dvArA nirNay thaI jAy, parantu tamAre AvI
1. pratiShedh = niShedh.
2. pratiShedhya = niShedhavA yogya.

Page 86 of 103
PDF/HTML Page 98 of 115
single page version

background image
86 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
asambhavati vAt vagar vichArye kahevI yogya nahotI ke ‘sarvagna
ja nathI.’ e to tame jUThA matapakSha vaDe ja vachan kahyun chhe,
parantu AstikyavAdI to tamAro nAstirUp vachanane ja
sAdhanarUp banAvI sarvagnanA astitvanI puShTi kare chhe. e
pramANe tamArA vachanathI ja potAnI (amArI) rakam je
sarvagnanI asti, tenI siddhi karI.
tathA ame je sAdhan dvArA anumAn vaDe sarvagnanI sattA
jANI chhe te tamane darshAvIe chhIeahIn chAr prakAranA
anumAnathI sarvagnanI sattAno nishchay thavo darshAvIshun. ek to
ekadesh AvaraNanI hAnine sAdhan karavI, bIjunthoDA ghaNA
gneyanun paN pratyakSha chhe tene sAdhan karavun, trIjunsUkShma Adi
padArthone sAdhan karavAn, chothunsUkShmaAdi padArtharUpe je
upadeshavAkyo chhe tene sAdhan karavA; e pramANe chAr prakAranAn
sAdhan chhe. have tenun visheSh (varNan) vA e sAdhanonA
AshrayathI kevI rIte sarvagnanun anumAn karIe chhIe, te ahIn
lakhIe chhIe
tyAn doSh ane AvaraNanI hAni koI jIvane sampUrNa thaI
chhe, kAraN kesansAramAn gnAnanI visheShatA tathA kaShAyanI mandatA
uttarottar vadhatI vadhatI jovAmAn Ave chhe, tenAthI A
sarvagnatAnI siddhi karI. jem goLathI
*sakkar vadhAre mIThI chhe,
sakkarathI khAnD, khAnDathI bUrU ane bUrAthI mishrI (patrIsAkar)
* sakkar sheraDImAnthI parabArI sanyuktaprAntamAn kADhavAmAn Ave chhe.

Page 87 of 103
PDF/HTML Page 99 of 115
single page version

background image
sarvagna sattAsvarUp ][ 87
vadhAre vadhAre mIThI chhe, jene jANIne svajAti ekadesh guNanA
uttarottar vRuddhipaNAne sAdhan banAvI amRutanA sampUrNa
mIThApaNAno nishchay karIe chhIe; athavA
bAhyAbhyantar kAraNo
vaDe ekadesh doShanI hAnine sAdhan banAvIne koInAmAn sampUrNa
doShanI hAni sAdhan vaDe sAdhIe chhIe. e pramANe ekadesharUp
vAnagIthI sarvadeshavAtano nishchay karavo e paN ek anumAnanI
jAti chhe. shrIdevAgamastotramAn paN kahyun chhe ke
दोषावरणयोर्हानिर्निश्देषास्त्यतिशायनात्
क्वचिद्यथा स्वहेतुभ्यो बहिरन्तर्मलक्षयः ।।।।
(AptamImAnsA)
ahIn, jIvone ekadesh AvaraN vA rAgAdikanI hAni
uttarottar vRuddhivRuddhirUp thatI jANI (tene) sAdhan banAvI,
koIne sampUrNa paN AvaraN vA rAgAdikanI hAni thaI chhe, e
pramANe anumAnathI siddha karyun.
vaLI, je je gney anumey arthAt anumAnamAn AvavA
yogya chhe te niyamathI koIne pratyakShagochar avashya hoy ja. jem
agniAdi chhe tene anumAnathI paN jANIe chhIe, tyAre koI
artha :jem jIvone doSh ane AvaraNano ghaTADo hoy chhe,
tem potapotAnA kAraNe bAhya ane Antarik maLano (arthAt)
AvaraNo ane doShano) sampUrNa kShay atishAyan hetuthI (ghaTatAn
ghaTatAn sarvathA nAsh thAy e hetuthI) siddha thAy chhe.

Page 88 of 103
PDF/HTML Page 100 of 115
single page version

background image
88 ]
[ sarvagna sattAsvarUp
tene pratyakSha paN jANI le chhe; e ja pramANe gney, anumey chhe
tene pratyakSha thavA mATe draShTAntathI A anumAn sAdhyun.
1sUkShma,
2antarit ane 3dUravartipadArtha hetuanumey chhe mATe te koIne
pratyakSha chhe ja, jene te pratyakSha chhe te ja sarvagna chhe. e pramANe
anumAnadraShTAntathI sarvagnanI sattA siddha karI. shrI devAgamastotramAn
paN kahyun chhe ke
सूक्ष्मान्तरितदूरार्थाः प्रत्यक्षाः कस्यचिद्यथा
अनुमेयत्त्वतोऽग्न्यादिरिति सर्वज्ञसंस्थितिः ।।।।
(AptamImAnsA)
artha :je 1sUkShma, 2antarit ane 3dUravarti padArtha
chhe te koIne pratyakSha hoy chhe, tenun draShTAntjem agni anumey
chhe. tene pratyakSha (paN) joI ja le chhe. e pramANe bIjun
anumAn siddha karyun.
1. sUkShmapadArtha = paramANu vagere sUkShma padArtho.
2. antaritapadArtha = rAm, rAvaN vagere kALathI dUr evA padArtho.
3. dUravartipadArtha = merUparvat vagere kShetrathI dUr evA padArtho.
artha :jem agni vagere padArtho anumAnanA viShay hovAthI
koIne teo pratyakSha hoy chhe tem sUkShma, antarit [kAL
apekShAe antar paDyun hoy evA] ane dUr padArtho paN
anumAnanA viShay hovAthI koIne pratyakSha hoy chhe, e rIte
sarvagnanI siddhi thAy chhe.