Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Gatha: 323-356.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 11 of 17

 

Page 177 of 297
PDF/HTML Page 201 of 321
single page version

chhe te prANIne te ja deshamAn, te ja kALamAn, te ja vidhAnathI niyamathI thAy chhe, tene indra ke jinendratIrthankaradev koI paN aTakAvI shakatA nathI.

bhAvArthasarvagnadev sarva dravya-kShetra-kAL-bhAvanI avasthAne jANe chhe ane sarvagnanA gnAnamAn je pratibhAsyun chhe te ja niyamathI thAy chhe, paN temAn hInadhik kAI thatun nathI em samyagdraShTi vichAre chhe.

have ‘evo to samyagdraShTi chhe paN temAn sanshay kare chhe te mithyAdraShTi chhe’ em kahe chhe

एवं जो णिच्छयदो जाणदि दव्वणि सव्वपज्जाए
सो सद्दिट्ठी सुद्धो जो संकदि सो हु कुद्दिठ्ठी ।।३२३।।
एवं यः निश्चयतः जानति द्रव्यणि सर्वपर्यायान्
सः सदृष्ठि शुद्धः यः शंकते सः स्फु टं कुदृष्टिः ।।३२३।।

arthae pramANe nishchayathI sarva jIv, pudgal, dharma, adharma, AkAsh ane kAL e chha dravyone tathA te dravyonI sarva paryAyone sarvagnanA Agam anusAr je jANe chheshraddhAn kare chhe te shuddha samyagdraShTi chhe tathA je e pramANe shraddhAn nathI karato paN temAn shankAsandeh kare chhe te sarvagnanA AgamathI pratikUl chhepragaTapaNe mithyAdraShTi chhe.

have kahe chhe ke je visheSh tattvane na jANato hoy paN jin-vachanamAn AgnAmAtra shraddhAn kare chhe tene paN shraddhAvAn kahIe chhIe

जो ण वि जाणदि तच्चं सो जिणवयणे करेदि सद्दहणं
जं जिणवरेहिं भणियं तं सव्वमहं समिच्छमि ।।३२४।।
यः न अपि जानति तत्त्वं सः जिनवचने करोति श्रद्धानम्
यत् जिनवरैः भणितं तत् सर्वं अहं समिच्छमि ।।३२४।।

arthaje jIv gnAnAvaraNanA vishiShTa kShayopasham vinA tathA vishiShTa gurunA sanyog vinA tattvArthane jANI shakato nathI te jIv jinavachanamAn A pramANe shraddhAn kare chhe ke‘jinendradeve je tattva kahyun chhe


Page 178 of 297
PDF/HTML Page 202 of 321
single page version

te badhuy bhalA prakArathI hun iShTa karun chhun’. e pramANe paN te shraddhAvAn thAy chhe.

bhAvArthaje jineshvaranA vachanonI shraddhA kare chhe ke ‘sarvagnadeve kahyun chhe te sarva mane iShTa chhe’, evI sAmAnya shraddhAthI paN tene AgnAsamyaktvI kahyo chhe.

have traN gAthAmAn samyaktvanun mAhAtmya kahe chhe

रयणाण महारयणं सव्वजोयाणं उत्तमं जोयं
रिद्धीण महरिद्धी सम्मत्तं सव्वसिद्धियरं ।।३२५।।
रत्नानां महारत्नं सर्व्वयोगानां उत्तमः योगः
ऋद्धीनां महर्द्धिः सम्यक्त्वं सवरसिद्धिकरम् ।।३२५।।

arthasarva ratnomAn paN mahAratna samyaktva chhe, vastunI siddhi karavAnA upAyarUp sarva yog, mantra, dhyAn adimAn (samyaktva) uttam yog chhe; kAraN kesamyaktvathI mokSha sadhAy chhe. aNimadi RIddhiomAn paN (samyaktva) mahAn RIddhi chhe. ghaNun shun kahIe? sarva siddhi karavAvALun A samyaktva ja chhe.

सम्मत्तगुणपहाणो देविंदणरिंदवंदिओ होदि
चत्तवओ वि य पावदि सग्गसुहं उत्तमं विविहं ।।३२६।।
सम्यक्त्वगुणप्रधानः देवेन्द्रनरेन्द्रवन्दितः भवति
त्यक्तव्रतः अपि च प्राप्नोति स्वर्गसुखं उत्तमं विविधम् ।।३२६।।

arthasamyaktvaguN sahit je puruSh pradhAn (shreShTha) chhe te devonA indrothI, manuShyonA indra chakravartI adithI vandanIy thAy chhe, ane vratarahit hoy topaN nAnA prakAranA uttam svagAradikanAn sukh pAme chhe.

bhAvArthajenAmAn samyagdarshan guN chhe te pradhAnapuruSh chhe. te indradi devothI pUjya thAy chhe. samyaktvasahit (jIv) devanun ja Ayu bAndhe chhe, tethI vratarahitane paN svargagatimAn javun mukhya kahyun chhe. vaLI


Page 179 of 297
PDF/HTML Page 203 of 321
single page version

samyaktvaguNapradhAnano Avo paN artha thAy chhe kepachchIs maLadoSh rahit hoy, potAnA nishankitadi ane samvegadi guNo sahit hoy evA samyaktvanA guNothI je pradhAnapuruSh hoy te devendradi dvArA pUjanIy thAy chhesvargane prApta thAy chhe.

सम्माइट्ठी जीवो दुग्गदिहेदुं ण बंधदे कम्मं
जं बहुभवेसु बद्धं दुक्कम्मं तं पि णासेदि ।।३२७।।
सम्यग्दृष्टिर्जीवः दुगरतिहेतुं न बध्नति कर्म
यत् बहुभवेषु बद्धं दुष्कर्म तत् अपि नाशयति ।।३२७।।

arthasamyagdraShTijIv dugaratinA kAraNarUp ashubhakarmone bAndhato nathI, parantu pUrve ghaNA bhavomAn bAndhelAn pApakarmono paN nAsh kare chhe.

bhAvArthasamyagdraShTi maraN karIne pratham narak vinAnAn bAkInAn narakomAn jato nathI, jyotiSh, vyantar ane bhavanavAsI dev thato nathI, strIparyAyamAn Upajato nathI, pAnch sthAvar, traN vikalendriy (betraN chAr indriyadhArI), asangnI, nigod, mlechchha tathA kubhogabhUmimAn Upajato nathI; kAraN ke tene anantAnubandhIkaShAyanA udayanA abhAvathI dugaratinA kAraNarUp kaShAyonA sthAnakarUp pariNAmo thatA nathI. ahIn tAtparya e jANavun ketraN kAL ane traN lokamAn samyagdarshan samAn kalyANarUp anya koI padArtha nathI ane mithyAdarshan samAn koI shatru nathI, eTalA mATe shrI guruno upadesh chhe ke potAnA sarvasva upAy - udyam-yatnathI paN ek mithyAtvano nAsh karI samyaktva angIkAr karavun. e pramANe gRuhastha-dharmanA bAr bhedomAn samyaktvasahitapaNArUp pratham bhedanun nirUpaN karyun.

have pratimAnA agiyAr bhed chhe tenun svarUp kahe chhe. tyAn pratham ja dAsharanik shrAvakanun svarUp kahe chhe

बहुतससमण्णिदं जं मज्जं मंसदि णिंदिदिं दव्वं
जो ण य सेवदि णियमा सो दंसणसावओ होदि ।।३२८।।

Page 180 of 297
PDF/HTML Page 204 of 321
single page version

बहुत्रससमन्वितं यत् मद्यं मांसदि निन्दितं द्रव्यम्
यः न च सेवते नियमात् सः दर्शनश्रावकः भवति ।।३२८।।

arthaghaNA trasajIvonA ghAtathI utpanna tathA e sahit madirAne tathA atinindya evAn mAnsadi padArtho chhe tene je niyamathI sevato nathIbhakShaN karato nathI te dAsharanik shrAvak chhe.

bhAvArthamadirAmAns tathA adi shabdathI madhu ane pAnch udambaraphaL ke je trasajIvonA ghAt sahit chhe te vastuone paN je dAsharanik shrAvak chhe te bhakShaN karato nathI. madya to manane mUrchchhit kare chhedharmane bhulAve chhe. mAns trasaghAt vinA thatun ja nathI. madhunI utpatti prasiddha trasaghAtanun sthAn ja chhe. pIpaLvaDpIlu adi phaLomAn trasajIvo UDatA pratyakSha jovAmAn Ave chhe, anya granthomAn paN kahyun chhe ke temano tyAg e shrAvakanA ATh mULaguNo chhe. vaLI emane trasahinsAnAn upalakShaN kahyA chhe. eTalA mATe je vastuomAn trasahinsA ghaNI hoy te, shrAvakane abhakShya chhebhakShaN yogya nathI. vaLI anyAyapravRuttinA mULarUp chhe evAn sAt vyasanano tyAg paN ahIn kahyo chhe. jugAr, mAns, madya, veshyA, shikAr, chorI ane parastrI e sAt vyasan chhe, ‘vyasan’ nAm ApadA vA kaShTanun chhe. enun sevan karanArane ApadA Ave chhe, rAjA vA panchonA danDane yogya thAy chhe tathA enun sevan paN ApadA vA kaShTarUp chhe. tethI shrAvak evAn anyAyarUp kAryo karato nathI. ahIn ‘darshan’ nAm samyaktvanun chhe tathA je vaDe ‘dharmanI mUrti chhe’ em sarvanA jovAmAn Ave tenun nAm paN darshan chhe. je samyagdraShTi hoy

jinamatane sevato hoy ane abhakShabhakShaNanyAy angIkAr kare

to samyaktvane malin kare tathA jinamatane lajAve; mATe ene niyamathI chhoDatAn ja darshanapratimAdhArI shrAvak thAy chhe.

दिढचित्तो जो कुव्वदि एवं पि वयं णियाणपरिहीणो
वेरग्गभवियमणो सो वि य दंसणगुणो होदि ।।३२९।।

Page 181 of 297
PDF/HTML Page 205 of 321
single page version

दृढचित्तः यः करोति एवं अपि व्रतं निदानपरिहीनः
वैराग्यभवितमनाः सः अपि च दर्शनगुणः भवति ।।३२९।।

arthanidAn arthAt AlokparalokanA bhoganI vAnchchhA rahit banI upar pramANe (vratamAn) draDhachitta thayo thako vairAgyathI bhavit (ArdrakomaL) thayun chhe chitta jenun evo thayo thako je samyagdraShTipuruSh vrat kare chhe tene dAsharanikashrAvak kahe chhe.

bhAvArthaprathamanI gAthAmAn shrAvak kahyA tenAn A traN visheSh visheShaN jANavAn. pratham to draDhachitta hoy arthAt pariShahadi kaShTa AvavA chhatAn paN vratanI pratignAthI Dage nahi, bIjun nidAnarahit hoy arthAt A lokasambandhI yashsukhsampatti vA paralokasambandhI shubhagati adinI vAnchchhA rahit hoy tathA trIjun vairAgyabhAvanAthI jenun chitta Ardra arthAt sinchAyelun hoy. abhakSha ane anyAyane atyanta anartharUp jANI tyAg kare chhe paN em jANIne nahi ke ‘shAstramAn tene tyAgavA yogya kahyAn chhe mATe tyAgavAn’. paN pariNAmamAn to rAg maTyo nathI. (tyAn shun tyAgyun?) tyAganA anek Ashay hoy chhe. A dAsharanikashrAvakane to anya koI Ashay nathI, mAtra tIvra kaShAyanA nimittarUp mahApAp jANI tyAge chhe ane ene tyAgavAthI ja AgaLanI (vratadi) pratimAonA upadeshane lAyak thAy chhe. nishalyane vratI kahyo chhe tethI shalyarahit tyAg hoy chhe. e pramANe darshanapratimAdhArI shrAvakanun svarUp kahyun.

have bIjI vratapratimAnun svarUp kahe chhe

पंचाणुव्वयधारी गुणवयसिक्खावएहिं संजुत्तो
दिढचित्तो समजुत्तो णाणी वयसावओ होदि ।।३३०।।
पञ्चाणुव्रतधारी गुणव्रतशिक्षाव्रतैः संयुक्तः
दृढचित्तः शमयुक्तः ज्ञानी व्रतश्रावकः भवति ।।३३०।।

arthaje pAnch aNuvratano dhArak hoy, traN guNavrat tathA chAr shikShAvrat sahit hoy, draDhachittavAn hoy, shamabhAvathI yukta hoy tathA


Page 182 of 297
PDF/HTML Page 206 of 321
single page version

gnAnavAn hoy te vratapratimAdhArak shrAvak chhe.

bhAvArthaahIn ‘aNu’ shabda alpatA vAchak chhe. pAnch pApamAn ahIn sthUL pApono tyAg chhe, tethI tenI ‘aNuvrat’ sangnA chhe. guNavrat shikShAvrat chhe te A aNuvratonI rakShA karavAvALAn chhe tethI aNuvratI temane paN dhAraN kare chhe. A jIv vratanI pratignAmAn draDhachitta chhe. kaShTa upasargapariShah AvavA chhatAn paN shithil thato nathI. apratyAkhyAnAvaraNakaShAyanA abhAvathI tathA pratyAkhyAnAvaraNakaShAyanA mandaudayathI A vrat thAy chhe, tethI ‘upashamabhAvasahitapaNun’ evun visheShaN Apyun chhe. joke darshanapratimAdhArIne paN apratyAkhyAnAvaraNano abhAv to thayo chhe, parantu pratyAkhyAnAvaraNakaShAyanA tIvra sthAnakonA udayathI tene atichArarahit pAnch aNuvrat hotAn nathI tethI tyAn ‘aNuvrat’ sangnA nathI, paN sthUl apekShAe tene paN trasaghAt ne abhakSha-bhakShaNanA tyAgathI aNuvrat-aNutva chhe. vyasanomAn chorIno tyAg chhe eTale asatya paN temAn garbhit chhe, parastrIno tyAg chhe, ane vairAgyabhAvanA chhe eTale parigrahanI mUrchhAnAn sthAnak paN ghaTatAn chhetemAn pramAN paN te kare chhe, parantu niratichAr banatun nathI tethI te ‘vratapratimA’ nAm pAmatun nathI. vaLI ‘gnAnI’ visheShaN chhe te paN yogya ja chhe, kAraN kesamyagdraShTi banI vratanun svarUp jANI shrIgurunI ApelI pratimAne dhAraN kare chhe mATe te gnAnI ja kahevAy chhe em jANavun.

have pAnch aNuvratomAn pratham aNuvrat kahe chhe

जो वावरेइ सदओ अप्पाण-समं परं पि मण्णंतो
णिंदणगरहणजुत्तो परिहरमाणो महारंभे ।।३३१।।
तसघादं जो ण करदि मणवयकाएहिं णेव कारयदि
कुव्वंतं पि ण इच्छदि पढमवयं जायदे तस्स ।।३३२।।
यः व्यापारयति सदयः आत्मना समं परं अपि मन्यमानः
निन्दनगर्हणयुक्तः परिहरमाणः महारम्भान् ।।३३१।।

Page 183 of 297
PDF/HTML Page 207 of 321
single page version

त्रसघातं यः न करोति मनोवचनकायैः नैव कारयति
कुर्वन्तं अपि न इच्छति प्रथमव्रतं जायते तस्य ।।३३२।।

arthaje shrAvak be indriy, traN indriy, chAr indriy ane panchendriyarUp trasajIvono man-vachan-kAyA dvArA pote ghAt kare nahi, bIjAnI pAse karAve nahi tathA koI bIjo karato hoy to tene bhalo mAne nahi tene pratham ahinsANuvrat hoy chhe. te shrAvak kevo chhe? vyApAradi kAryomAn dayA sahit pravarte chhe, prANImAtrane potA samAn mAne chhe, vyApAradi kAryomAn hinsA thAy chhe te badal potAnA dilamAn potAnI nindA kare chhe, garhApUrvak gurunI AgaL potAnun pAp kahe chhe, je pAp lAge chhe tenun gurunI AgnA pramANe Alochan, pratikramaN ane prAyashchittadik le chhe tathA jemAn ghaNI hinsA thatI hoy evAn mahAArambhayukta moTA vyApAradi kAryone chhoDato thako pravarte chhe.

bhAvArthatrasajIvano ghAt pote kare nahi. bIjA pAse karAve nahi ane em karanArane bhalo jANe nahi. parajIvone potA samAn jANe eTale paraghAt karato nathI. jemAn trasajIvano ghAt ghaNo thAy evA moTA Arambhane chhoDe ane alpa ArambhamAn trasaghAt thAy temAn paN potAnI nindA garhApUrvak AlochanpratikramaNprAyashchittadi kare. anya granthomAn tenA atichAro kahyA chhe te TALe. ahIn gAthAmAn anya jIvone potAsamAn kahyA chhe temAn atichAr TALavAnA paN AvI gayA, kAraN ke parajIvane vadh, bandhan, atibhAraAropaN, annapAnanirodhanamAn dukh thAy chhe, have parajIvone jo potAsamAn jANe to te em shA mATe kare? (na ja kare)

have bIjun satyANuvrat kahe chhe

हिंसावयणं ण वयदि कक्कसवयणं पि जो ण भासेदि
णिट्ठुरवयणं पि तहा ण भासदे गुज्झवयणं पि ।।३३३।।
हिदमिदवयणं भासदि संतोसकरं तु सव्वजीवाणं
धम्मपयासणवयणं अणुव्वदी हवदि सो बिदिओ ।।३३४।।

Page 184 of 297
PDF/HTML Page 208 of 321
single page version

हिंसावचनं न वदति कर्कशवचनं अपि यः न भाषते
निष्ठुरवचनं अपि तथा न भाषते गुह्यवचनं अपि ।।३३३।।
हितमितवचनं भाषते सन्तोषकरं तु सर्वजीवानाम्
धर्म्मप्रकाशनवचनं अणुव्रती भवति सः द्वितीयः ।।३३४।।

arthaje hinsAnun vachan na kahe, karkashavAkya na kahe, niShThuravachan na kahe tathA paranAn guhyavachan na kahe; (to kevAn vachan kahe?) svaparane hitarUp, pramANarUp, sarva jIvone santoShadAyak ane saddharmane prakAshavAvALAn vachan kahe te puruSh bIjA satyANuvratano dhArak thAy chhe.

bhAvArthaasatyavachan anek prakAranAn chhe. temano sarvathA tyAg to sakalacharitradhArak munine hoy chhe ane aNuvratamAn to sthUl (asatya)no ja tyAg hoy chhe. je vachanathI bIjA jIvono ghAt thAy evAn hinsAnAn vachan na kahe, je vachan bIjAne kaDavun lAgesAmbhaLatAn ja krodhadi utpanna thAy evAn karkashavachan na kahe, bIjAne udveg, bhay, shok ane kalah UpajI Ave evAn niShThuravachan na kahe, anyanA guptakarmanA prakAshak vachan na kahe tathA upalakShaNathI anya evAn ke jemAn anyanun ahit thAy evAn vachan na kahe. tyAre kevAn vachan kahe? kahe to hitmit vachan kahe, sarva jIvone santoSh Upaje, tathA jenAthI saddharmano prakAsh thAy evAn kahe, vaLI mithyAupadesh, rahobhyAkhyAn, kuTalekhakriyA, nyAsApahAr ane sAkAramantra- bhed e pAnche atichAro gAthAmAn visheShaN kahyAn temAn AvI jAy chhe.* ahIn tAtparya e chhe kejethI anya jIvonun bUrun thAy, potAnA upar ApadA AvI paDe tathA vRuthA pralApavAkyothI potAne paN pramAd vadhe evAn sthUl asatyavachan aNuvratI shrAvak kahe nahi, bIjA pAse kahevarAve nahi tathA kahevAvALAne bhalo jANe nahi. tene A bIjun aNuvrat hoy chhe. * 1. svargamokShanA sAdhak kriyavisheShamAn anya jIvone anyathA pravartan karAvavun,

e sambandhI jUTho upadesh Apavo te mithyopadesh nAmano atichAr chhe.

2. strIpuruShanA ekAntamAn thayelA kriyAAcharaNano bahAr prakAsh karavo te

rahobhyAkhyAn atichAr chhe.

Page 185 of 297
PDF/HTML Page 209 of 321
single page version

have trIjun achauryANuvrat kahe chhee

जो बहुमुल्लं वत्थुं अप्ययमुल्लेण णेव गिह्णेदि
वीसरियं पि ण गिह्णदि लाहे थोवे वि तूसेदि ।।३३५।।
जो परदव्वं ण हरदि मायालोहेण कोहमाणेण
दिढचित्तो सुद्धमई अणुव्वई सो हवे तिदिओ ।।३३६।।
यः बहुमूल्यं वस्तु अल्पमूल्येन नैव गृह्णति
विस्मृतं अपि न गृह्णति लाभे स्तोके अपि तुष्यति ।।३३५।।
यः परद्रव्यं न हरति मायालोभेन क्रोधमानेन
दृढचित्तः शुद्धमतिः अणुव्रती सः भवेत् तृतीयः ।।३३६।।

arthaje shrAvak bahumUlya vastu alpamUlyamAn na le, kapaTathI lobhathIkrodhathImAnathI paranun dravya na le, te trIjA aNuvratadhArI shrAvak chhe. kevo chhe te? draDh chhe chitta jenun, kAraN pAmavA chhatAn pratignA bagADato nathI tathA shuddha chheujjvaL chhe buddhi jenI (evo chhe).

bhAvArthasAt vyasananA tyAgamAn chorIno tyAg to karyo ja chhe. temAn A visheSh chhe kebahumUlyanI vastu alpamUlyamAn levAthI jhagaDo utpanna thAy chhe. koN jANe shun kAraNathI sAmo mANas alpa mUlyamAn Ape chhe? vaLI paranI bhUlI gayelI vastu tathA mArgamAn paDelI vastu paN na le, em na jANe ke pelo nathI jANato pachhI teno Dar 3. parane ThagavA mATe achhatAjUThA lekh lakhavA, evo evo badho, kuTalekhakriyA

nAmano atichAr chhe.

4. koI rUpiyAmahorAbharaNadi potAne sopIn gayo hoy ane pAchhaLathI

tenI gaNatarI bhUlI alpa pramANamAn mAgavA lAgyo tene ‘hA ThIk chhe tamArun
A chhe te laI jAo’ em kahevun te nyAsApahAr
atichAr chhe.

5. angavikAr bhRukuTIkShepadikathI anyano abhiprAy jANI irShAbhAvathI lokamAn

pragaT karavo te sAkAramantrabhed nAmano atichAr chhe. A satyANuvratanA pAnch
atichAradoSh chhe te chhoDavA yogya chhe. (arthaprakashikA TIkA, pA. 285)

Page 186 of 297
PDF/HTML Page 210 of 321
single page version

sho? vyApAramAn thoDA ja naphAthI santoSh dhAraN kare, kAraN ghaNAn lAlach -lobhathI anartha utpanna thAy chhe, kapaTprapanchathI koInun dhan le nahi, koIne potAnI pAse (jamA) dharyun hoy to tene na ApavAnA bhAv rAkhe nahi, lobhathIkrodhathI paranun dhan khUnchavI le nahi, mAnathI kahe ke ‘ame moTA jorAvar chhIe, lIdhun to shun thaI gayun?’ e pramANe paranun dhan le nahi. e ja pramANe paranI pAse levarAve nahi tathA koI lenArane bhalo jANe nahi. vaLI anya granthomAn tenA pAnch atichAr kahyA chhe te A pramANe (1) chorane chorI mATe preraNA karavI, (2) tenun lAvelun dhan levun, (3) rAjyaviruddha kArya karavun, (4) vepAramAn tolbAT ochhAn adhikAn rAkhavA, (5) alpamUlyanI vastu bahumUlyavAn batAvI teno vyavahAr karavo. e pAnch atichAr chhe. e gAthAmAn kahelAn visheShaNomAn AvI jAy chhe. e pramANe niratichArarUpe stey (chorI)tyAgavratane je pALe chhe te trIjA aNuvratadhArI shrAvak hoy chhe.

have brahmacharyANuvratanun vyAkhyAn kare chhe

असुइमयं दुग्गंधं महिलादेहं विरच्चमाणो जो
रूवं लावण्णं पि य मणमोहणकारणं मुणइ ।।३३७।।
जो मण्णदि परमहिलं जणणीबहिणीसुआइसरिच्छं
मणवयणे काएण वि बंभवई सो हवे थूलो ।।३३८।।
अशुचिमयं दुर्गन्धं महिलादेहं विरज्यमानः यः
रूपं लावण्यं अपि च मनोमोहनकारणं जानति ।।३३७।।
यः मन्यते परमहिलां जननीभगिनीसुतदिसदृशाम्
मनसा वचनेन कायेन अपि ब्रह्मव्रती सः भवेत् स्थूलः ।।३३८।।

arthaje shrAvak strInA dehane ashuchimaydurgandh jANato thako tenA rUplAvaNyane paN (mAtra) manane moh upajAvavAnA kAraNarUp jANe chhe ane tethI tenAthI virakta thaI pravarte chhe, je parastrI moTI hoy 1 विरज्जमाणो evo paN pATh chhe.


Page 187 of 297
PDF/HTML Page 211 of 321
single page version

tene mAtA barAbar, barAbar ummaravALI hoy tene bahen barAbar tathA nAnI hoy tene dIkarI tulya manvachankAyathI jANe chhe te sthUl brahmacharyANuvratadhArI shrAvak chhe. parastrIne to manvachankAy, kRut karitanumodanAthI tyAg kare, svastrImAn santoSh dhare, tIvrakAmavash vinodkriDArUp na pravarte, strInA sharIrane apavitradurgandh jANI vairAgyabhAvanArUp bhAv rAkhe tathA kAmanI tIvravedanA A strInA nimittathI thAy chhe tethI tenI rUplAvaNyadi cheShTAne manane mohit karavAmAn gnAnane bhulAvavAmAn ane kAmane upajAvavAmAn kAraNarUp jANI tenAthI virakta rahe te chothA aNuvratadhArI hoy chhe. (1) paranA vivAh karavA, (23) paranI pariNItapariNIt strIno sansarga rAkhavo, (4) kAmakrIDA, (5) kAmano tIvra abhiprAye tenA pAnch atichAr* chhe. te, ‘strInA dehathI virakta rahevun’ e visheShaNamAn AvI jAy chhe. parastrIno tyAg to pahelI pratimAmAn sAt vyasananA tyAgamAn AvI gayo chhe, ahIn to ati tIvra kAmavAsanAno paN tyAg chhe, tethI atichAr rahit vrat paLAy chhe, potAnI strImAn paN tIvrapaNun hotun nathI. e pramANe brahmacharyANuvratanun kathan karyun.

have parigrahaparimAN nAmanA pAnchamA aNuvratanun kathan kare chhe

जो लोहं णिहणित्ता संतोसरसायणेण संतुट्ठो
णिहणदि तिह्णा दुट्ठा मण्णंतो विणस्सरं सव्वं ।।३३९।।
जो परिमाणं कुव्वदि धणधण्णसुवण्णखित्तमाईणं
उवओगं जणित्ता अणुव्वदं पंचमं तस्स ।।३४०।।
यः लोभं निहत्य सन्तोषरसायनेन सन्तुष्ठः
निहन्ति तृष्णा दुष्टा मन्यमानः विनश्वरं सर्वम् ।।३३९।।

* paravivAhakaraN, aparigRuhitaitvarikAgaman, parigRuhitaitvarikAgaman,

anangakrIDA ane kAmatIvratAe brahmacharyANuvratanA pAnch atichAr chhe.
(juo, arthaprakashikATIkA, pRuShTha286)

Page 188 of 297
PDF/HTML Page 212 of 321
single page version

यः परिमाणं कुर्वते धनधान्यसुवर्णक्षेत्रादीनाम्
उपयोगं ज्ञात्वा अणुव्रतं पञ्चमं तस्य ।।३४०।।

arthaje puruSh lobhakaShAyane alpa karI santoSharUp rasAyaNathI santuShTa thato thako sarva dhandhAnyadik parigrahane vinAshI mAnI duShTa tRuShNAne atishay haNe chhe, tathA dhandhAnyasuvarNakShetradi parigrahanun, potAnA upayogasAmarthyane ane kAyaravisheShane jANI tenA anusAr, parimAN kare chhe tene A pAnchamun aNuvrat hoy chhe. antarangaparigrah to lobhtRuShNA chhe tene kShIN kare chhe tathA bAhyaparigrahanun parimAN kare chhe. draDhachittathI pratignAbhang na kare te atichAr* rahit panchamaaNuvratI chhe. e pramANe pAnch aNuvrat niratichAr pAlan kare chhe te vratapratimAdhArI shrAvak chhe. e pramANe pAnch aNuvratanun vyAkhyAn karyun.

have te vratonI rakShA karavAvALAn sAt shIl chhe. tenun vyAkhyAn kare chhe. temAn pratham traN guNavratamAn pahelun guNavrat kahe chhe

जह लोहणासणट्ठं संगपमाणं हवेई जीवस्स
सव्व--दिसाण पमाणं तह लोहं णासए णियमा ।।३४१।।
जं परिमाणं कीरदि दिसाण सव्वाण सुप्पसिद्धाणं
उवओगं जणित्ता गुणव्वदं जाण तं पढमं ।।३४२।।
यथा लोभनाशनार्थं सङ्गप्रमाणं भवति जीवस्य
सवरदिशानां प्रमाणं तथा लोभं नाशयति नियमात् ।।३४१।।
यत् परिमाणं क्रियते दिशानां सर्वासां सुप्रसिद्धानाम्
उपयोगं ज्ञात्वा गुणव्रतं जानीहि तत् प्रथमम् ।।३४२।।

arthalobhano nAsh karavA arthe jIvane parigrahanun parimAN * kShetravAstu, hiraNyasuvarNa, dhanadhAnya, dAsIdAs ane kupyabhAnD A vastuonA

parimANanun ullanghan karavun te parigrahatyAgaaNuvratanA pAnch atichAr chhe.
(juo arthaprakashikATIkA, pRuShTha287)

Page 189 of 297
PDF/HTML Page 213 of 321
single page version

hoy chhe; temAn paN sarva dishAomAn parimAN karIne paN niyamathI lobhano nAsh kare chhe. tethI pUrva vagere prasiddha dash dishAo chhe temanun potAnA prayojanabhUt kAryathI jarUriyAt jANI, pramAN kare te pahelun guNavrat chhe. pahelAn kahelAn pAnche aNuvratanun upakArI A guNavrat chhe. ahIn ‘guN’ shabda upakAravAchak samajavo. jem lobhano nAsh karavA mATe parigrahanun parimAN kare chhe tem lobhano nAsh karavA mATe dishAonun paN parimAN kare chhe. jyAn sudhInun parimAN karyun hoy te uparAntanI pelI bAju dravyadinI prapti thatI hoy to paN tyAn jAy nahi. e pramANe lobhane ghaTADyo, tathA parimANathI pelI bAju na javAthI e bAju sambandhInun hinsAnun pAp paN lAgatun nathI tethI e bAju sambandhI (guNavrat paN) mahAvrat barAbar thayAn.

have bIjun anarthadanDavirati guNavrat kahe chhe

कज्जं किं पि ण साहदि णिच्चं पावं करेदि जो अत्थो
सो खलु हवे अणत्थो पंचपयारो वि सो विविहो ।।३४३।।

कार्यं किमपि न साधयति नित्यं पापं करोति यः अर्थः

सः खलु भवेत् अनर्थः पंचप्रकारः अपि सः विविधः ।।३४३।।

arthaje kAryathI potAnun prayojan to kAI sadhAy nahi paN mAtra pAp ja utpanna kare evun hoy tene anartha kahe chhe. te pAnch vA anek prakAranA hoy chhe.

bhAvArthaprayojan vinA pAp upajAve te anarthadanD chhe. tenA apadhyAn, pApopadesh, pramAdacharyA, hinsApradAn tathA dushrutishravaN e pAnch prakAr vA anek prakAr paN chhe.

temAn pratham bhed kahe chhe

परदोसाणं गहणं परलच्छीणं समीहणं जं च
परइत्थीअवलोओ परकलहालोयणं पढमं ।।३४४।।

Page 190 of 297
PDF/HTML Page 214 of 321
single page version

परदोषाणां ग्रहणं परलक्ष्मीनां समीहनं यत् च
परस्त्री-अवलोकः परकलहालोकनम् प्रथमम् ।।३४४।।

arthabIjAnA doSh grahaN karavA, anyanI lakShmIdhan sampadAnI vAnchchhA karavI, paranI strIne rAg sahit nirakhavI (tAkI tAkIne jovI) tathA paranA kalah jovA ityadi kAryo karavAn te pratham anarthadanD chhe.

bhAvArthaparanA doSh grahaN karavAmAn potAnA bhAv to bagaDe chhe paN potAnun prayojan kAI paN siddha thatun nathI, paranun bUrun thAy ane potAnun duShTapaNun mAtra Thare chhe. bIjAnI sampadA dekhI pote tenI vAnchchhA kare to tethI kAI potAnI pAse te AvI jatI nathI eTale ethI paN niShprayojan bhAv ja bagaDe chhe. bIjAnI strIne rAgarahit (tAkI tAkIne) jovAmAn paN pote tyAgI thaIne niShprayojan bhAv shA mATe bagADe? vaLI paranA kalah jovAmAn paN kAI potAnun kArya siddha thatun nathI, parantu UlaTI kadachit potAnA upar Aphat AvI paDe chhe. e pramANe e adithI mAnDI je je kAryomAn potAnA bhAv bagaDe te te badho apadhyAn nAmano pratham anarthadanD chhe ane te aNuvratabhanganA kAraNarUp chhe. tene chhoDatAn ja vrat draDh Take chhe.

have bIjo pApopadesh nAmano anarthadanD kahe chhe

जो उवएसो दिज्जदि किसिपसुपालणवणिज्जपमुहेसु
पुरिसित्थीसंजोए अणत्थदंडो हवे बिदिओ ।।३४५।।
यः उपदेशः दीयते कृषिपशुपालनवणिज्यप्रमुखेषु
पुरुषस्त्रीसंयोगे अनर्थदण्डः भवेत् द्वितीयः ।।३४५।।

arthakhetI karavI, pashupAlan, vaNijya karavun tathA strI puruShano sanyog jem thAy tem batAvavo ityadi pApasahit kAryono bIjAne upadesh Apavo, tenun vidhAn (rIt) batAvavun ke jemAn potAnun prayojan to kAI sadhAy nahi paN mAtra pAp ja utpanna thAy te bIjo


Page 191 of 297
PDF/HTML Page 215 of 321
single page version

pApopadesh nAmano anarthadanD chhe. bIjAne pApano upadesh karavAmAn potAne kevaL pApabandh ja thAy chhe ane tethI vratabhang thAy chhe, ene chhoDatAn vratanI rakShA thAy chhe. vrat upar guN kare chheupakAr kare chhe, tethI tenun nAm guNavrat chhe.

have trIjo pramAdacharyA nAmano anarthadanD kahe chhe

विहलो जो वावारो पुढवीतोयाण अग्गिपवणाण
तह वि वणप्फ दिछेदो अणत्थदंडो हवे तिदिओ ।।३४६।।
विफलः यः व्यापारः पृथ्वीतोयानां अग्निपवनानां
तथा अपि वनस्पतिच्छेदः अनर्थदण्डः भवेत् तृतीयः ।।३४६।।

arthaaphaLniShprayojan evA pRithvI, jaL, agni ane pavananA vyApAramAn pravRutti karavI tathA niShprayojan harit (lIlotarI) vanaspatikAyanun chhedan-bhedan karavun te trIjo pramAdacharyA nAmano anarthadanD chhe.

bhAvArthapramAdavash banI pRithvIjaLagnivAyu ane haritakAyanI vinA prayojan virAdhanA kare tyAn trassthAvarajIvono ghAt to thAy chhe ja ane potAnun kArya kAI paN sadhAtun nathI, tethI e karavAmAn vratabhang thAy chhe; ene chhoDatAn ja vratanI rakShA thAy chhe.

have hinsAdAn nAmano chotho anarthadanD kahe chhe

मज्जारपहुदिधरणं आउहलोहदिविक्कणं जं च
लक्खाखलदिगहणं अणत्थदंडो हवे तुरिओ ।।३४७।।
मार्ज्जारप्रभृतिधरणं आयुधलोहदिविक्रयः यः च
लाक्षाखलदिग्रहणं अनर्थदण्डः भवेत् तुरीयः ।।३४७।।

arthabilADAn vagere hinsak jIvone pAlan karavA, lokhanDano vA lokhanD adinA Ayudhono vyApAr karavoleN deN karavI, lAkh khalA adi shabdathI jherI vastu adinI leNdeN, vaNajvyApAr karavo, e hinsAdAn nAmano chotho anarthadanD chhe.


Page 192 of 297
PDF/HTML Page 216 of 321
single page version

bhAvArthahinsak jIvonun pAlan to niShprayojan ane pAparUp pragaT ja chhe tathA hinsAnA kAraNarUp shastralohlAkh adino vaNajavyApArleNadeN karavAn; temAn paN phaL to alpa chhepAp ghaNun chhe mATe te paN anarthadanD ja chhe. emAn pravartatAn vratabhang thAy chhe ane ene chhoDatAn vratanI rakShA thAy chhe.

have dushruti nAmano pAnchamo anarthadanD kahe chhe

जं सवणं सत्थाणं भंडणवसियरणकामसत्थाणं
परदोसाणं च तहा अणत्थदंडो हवे चरिमो ।।३४८।।
यत् श्रवणं शास्त्राणां भण्डणवशीकरणकामशास्त्राणाम्
परदोषाणां च तथा अनर्थदण्डः भवेत् चरमः ।।३४८।।

arthaje sarvathA ekAntavAdIonAn kahelAn shAstro ke je shAstra jevAn dekhAy chhe evAn kushAstro, bhAnDakriyAhAsyakutUhalkathananAn shAstro, vashIkaraNmantraprayoganAn shAstro, strIonI cheShTAnA varNanarUp kAmashAstro e badhAnun sAmbhaLavun upalakShaNathI vAnchavunshIkhavunsambhaLAvavun tathA paranA doShonI kathA karavIsAmbhaLavI te dushrutishravaN nAmano chhello pAnchamo anarthadanD chhe.

bhAvArthakhoTAn shAstro sAmbhaLavAnvAnchavAnsambhaLAvavAnrachavAn emAn ApaNun kAI prayojan siddha thatun nathI, mAtra pAp ja thAy chhe. vaLI AjIvikA arthe paN eno vyavahAr karavo shrAvakane uchit nathI. mAtra vyApAradi vaDe yogya AjIvikA ja shreShTha chhe. jemAn vratabhang thAy tevun te shA mATe kare? vratanI rakShA karavI yogya chhe.

have anarthadanDanA kathanane sankoche chhe

एवं पंचपयारं अणत्थदंडं दुहावहं णिच्चं
जो परिहरेदि णाणी गुणव्वदी सो हवे बिदिओ ।।३४९।।

Page 193 of 297
PDF/HTML Page 217 of 321
single page version

एवं पञ्चप्रकारं अनर्थदण्डं दुःखावहं नित्यम्
यः परिहरति ज्ञानी गुणव्रती सः भवेत् द्वितीयः ।।३४९।।

arthaje gnAnI shrAvak A pramANe anarthadanDane nirantar dukhanAn upajAvavAvALAn jANIne chhoDe chhe te bIjA guNavratano dhAravAvALo shrAvak thAy chhe.

bhAvArthaA anarthadanDatyAg nAmanun guNavrat, aNuvratonun ghaNun upakArI chhe tethI shrAvakoe tenun avashya pAlan karavun yogya chhe.

have bhogopabhogaparimAN nAmanun trIjun guNavrat kahe chhe

जणित्ता संपत्ती भोयणतंबोलवत्थमादीणं
जं परिमाणं कीरदि भोउवभोयं वयं तस्स ।।३५०।।
ज्ञात्वा सम्पत्तीः भोजनताम्बूलवस्त्रादीनाम्
यत् परिमाणं क्रियते भोगोपभोगं व्रतं तस्य ।।३५०।।

arthaje potAnI sampadA ane sAmarthya jANI (vichArI) bhojantAmbUlvastra adinun parimANmaryAdA kare te shrAvakane bhogopabhogaparimAN nAmanun guNavrat hoy chhe.

bhAvArthabhojantAmbUl adi je ek vAr bhogavavAmAn Ave tene bhog kahe chhe. tathA vastraghareNAn vagere vAramvAr bhogavavAmAn Ave tene upabhog kahe chhe. temanun parimAN yamarUp (jAvajIv) paN hoy chhe tathA hararojanA niyamarUp paN hoy chhe. tyAn yathAshakti potAnAn sAdhansAmagrIno vichAr karI temano yamarUp vA niyamarUp paN tyAg kare chhe. temAn hararoj jarUriyAt jANI te anusAr (niyamarUp) tyAg karyA kare, te aNuvratane ghaNo upakArak chhe.

have chhatI (mojUd) bhogopabhoganI vastune chhoDe chhe tenI prashansA kare chhe


Page 194 of 297
PDF/HTML Page 218 of 321
single page version

जो परिहरेइ संतं तस्स वयं थुव्वदे सुरिंदेहिं
जो मणलड्डु व भक्खदि तस्स वयं अप्पसिद्धियरं ।।३५१।।
यः परिहरति संतं तस्य व्रतं स्तूयते सुरेन्द्रैः
यः मनोमोदकवत् भक्षयति तस्य व्रतं अल्पसिद्धिकरम् ।।३५१।।

arthaje puruSh chhatI (prAptamojUd) vastuno tyAg kare chhe tenA vratane devonA indro paN abhinande chheprashanse chhe, tathA aprApta vastuno tyAg to evo chhe ke jem lADu to hoy nahi ane manamAn sankalpamAtra lADunI kalpanA karI lADu khAy tevo chhe. ahIn aNachhatI vastu sankalpamAtra chhoDavI e vrat to chhe, parantu alpa siddhidAtA chhe arthAt tenun phaL alpa chhe.

prashnabhogopabhogaparimANane ahIn trIjA guNavratamAn gaNyun paN tattvArthasUtramAn trIjun guNavrat, to deshavrat kahyun chhe ane bhogopabhogaparimANavratane trIjA shikShAvratamAn gaNyun chhe tenun shun kAraN? tenun samAdhAna

e AchAryonI vivakShAnun vichitrapaNun chhe. svAmI samantabhadrAchArye ratnakaranDashrAvakAchAramAn paN ahIn kahyun chhe tem ja kahyun chheemAn virodh nathI. ahIn to aNuvratanA upakArakanI apekShA lIdhI chhe ane tyAn (tattvArthasUtramAn) sachittadi bhog chhoDavAnI apekShAmunivratanI shikShA ApavAnI apekShA lIdhI chhe eTale emAn kAI virodh nathI, e pramANe guNavratanun vyAkhyAn karyun.*

दिग्व्रतमनर्थदण्डव्रतं च भोगोपभोगपरिमाणम्;
अनुबृंहणाद्गुणानामाख्यन्ति गुणव्रतान्यार्याः
।।६७।।

digvrat, anarthadanDavrat, bhogopabhogaparimANavrat e traN vrato aNuvratone vadhAravAnA heturUp hovAthI tene guNavrat kahe chhe (ratnakaranDashrAvakAchAr)


Page 195 of 297
PDF/HTML Page 219 of 321
single page version

have shikShAvratanun vyAkhyAn kare chhe. tyAn pratham sAmayikashikShAvrat kahe chhe

सामाइयस्स करणे खेत्तं कालं च आसणं विलओ
मणवयणकायसुद्धी णायव्वा हुंति सत्तेव ।।३५२।।
सामयिकस्य करणे क्षेत्रं कालं च आसनं विलयः
मनोवचनकायशुद्धिः ज्ञातव्या भवन्ति सप्त एव ।।३५२।।

arthapratham sAmayik karavAmAn kShetra, kAL, Asan, lay, manashuddhatA, vachanashuddhatA ane kAyashuddhatA e sAt sAmagrI jANavA yogya chhe.

have sAmayikanun kShetra kahe chhe

जत्थ ण कलयलसद्दो बहुजनसंघट्टणं ण जत्थ त्थि
जत्थ ण दंसादीया एस पसत्थो हवे देसो ।।३५३।।
यत्र न कलकलशब्दः बहुजनसङ्घट्टनं न यत्र अस्ति
यत्र न दंशदिकाः एष प्रशस्तः भवेत् देशः ।।३५३।।

arthajyAn kalakalAT shabda hoy nahi, jyAn ghaNA lokonun sanghaTTanAvarojAvaro na hoy, jyAn DAnsmachchharkIDIbhramaradi sharIrane

देशावकशिकं वा सामयिकं प्रोषधोपवासो वा
वैयावृत्यं शिक्षाव्रतनि चत्वरि शिष्टनि ।।९१।।
deshAvakashik, sAmayik, proShadhopavAs ane vaiyAvRutya e chAr shikShAvrat chhe
(ratnakaranDashrAvakAchAr)
दिग्देशानर्थदंडविरतिसामयिकप्रोषधोपवासोप
भोगपरिभोगपरिमाणतिथिसंविभागव्रतसम्पन्नश्च

digvrat, deshavrat, anarthadanDavirat e traN tathA sAmayik, proShadhopavAs, bhogopabhogaparimAN ane atithisamvibhAg e sAt vrato sahit gRuhastha vratI hoy chhe.(tattvArthasUtra a0 7 sUtra 21)


Page 196 of 297
PDF/HTML Page 220 of 321
single page version

bAdhAkArak jIvo na hoy, evun kShetra sAmayik karavA mATe yogya chhe.

bhAvArthajyAn chittamAn kShobh upajAvavAvALAn koI kAraNo na hoy tyAn sAmayik karavI.

have sAmayikano kAL kahe chhe

पुव्वह्णे मज्झह्णे अवरह्णे तिहि वि णलियाछक्को
सामाइयस्स कालो सविणयणिस्सेसणिद्दिट्ठो ।।३५४।।
पूर्वाह्णे मध्याह्ने अपराह्णे त्रिषु अपि नलिकाषट्कम्
सामयिकस्य कालः सविनयनिःस्वेशनिर्द्दिष्टः ।।३५४।।

arthapUrvAhna eTale prabhAtakAL, madhyAhna eTale divasano madhya vakhat ane aparAhna eTale divasano pAchhalo vakhat (sandhyAsamay) e traNe kALamAn chha chha ghaDIno kAL sAmayikano chhe em vinayasahit nisva eTale parigraharahitanA ishvar gaNadharadeve kahyun chhe.

bhAvArthatraN ghaDI pAchhalI ratrino tathA traN ghaDI divas UgyA pachhIno em chha ghaDIno kAL pUrvAhnakAL chhe, bIjA pahoranI pAchhaLanI traN ghaDIthI mAnDI trIjA pahoranI sharUAtanI traN ghaDI sudhI chha ghaDIno madhyAhnakAL chhe tathA divasanI chhellI traN ghaDIthI mAnDI ratrinI traN ghaDI sudhIno chha ghaDIno aparAhnakAL chhe. e sAmayikano utkRuShTa kAL chhe. vaLI (prAtakAL, madhyAhnakAL ane sandhyAkAL) em traNe kALamAn babbe ghaDInun sAmayik paN kahyun chhe. e pramANe traN kALamAn chha ghaDI thAy chhe.

have Asan, lay, tathA manvachankAyAnI shuddhatA kahe chhe

बंधित्ता पज्जंकं अहवा उड्ढेण उब्भओ ठिच्चा
कालपमाणं किच्चा दियवावारवज्जिओ होउं ।।३५५।।
जिणवयणेयग्गमणो संवुडकाओ य अंजलिं किच्चा
ससरूवे संलीणो वंदणअत्थं विचिंतंतो ।।३५६।।