Page 177 of 297
PDF/HTML Page 201 of 321
single page version
chhe te prANIne te ja deshamAn, te ja kALamAn, te ja vidhAnathI niyamathI thAy chhe, tene indra ke jinendra – tIrthankaradev koI paN aTakAvI shakatA nathI.
bhAvArtha — sarvagnadev sarva dravya-kShetra-kAL-bhAvanI avasthAne jANe chhe ane sarvagnanA gnAnamAn je pratibhAsyun chhe te ja niyamathI thAy chhe, paN temAn hInadhik kAI thatun nathI em samyagdraShTi vichAre chhe.
have ‘evo to samyagdraShTi chhe paN temAn sanshay kare chhe te mithyAdraShTi chhe’ em kahe chhe —
artha — e pramANe nishchayathI sarva jIv, pudgal, dharma, adharma, AkAsh ane kAL e chha dravyone tathA te dravyonI sarva paryAyone sarvagnanA Agam anusAr je jANe chhe – shraddhAn kare chhe te shuddha samyagdraShTi chhe tathA je e pramANe shraddhAn nathI karato paN temAn shankA – sandeh kare chhe te sarvagnanA AgamathI pratikUl chhe – pragaTapaNe mithyAdraShTi chhe.
have kahe chhe ke je visheSh tattvane na jANato hoy paN jin-vachanamAn AgnAmAtra shraddhAn kare chhe tene paN shraddhAvAn kahIe chhIe —
artha — je jIv gnAnAvaraNanA vishiShTa kShayopasham vinA tathA vishiShTa gurunA sanyog vinA tattvArthane jANI shakato nathI te jIv jinavachanamAn A pramANe shraddhAn kare chhe ke – ‘jinendradeve je tattva kahyun chhe
Page 178 of 297
PDF/HTML Page 202 of 321
single page version
te badhuy bhalA prakArathI hun iShTa karun chhun’. e pramANe paN te shraddhAvAn thAy chhe.
bhAvArtha — je jineshvaranA vachanonI shraddhA kare chhe ke ‘sarvagnadeve kahyun chhe te sarva mane iShTa chhe’, evI sAmAnya shraddhAthI paN tene AgnAsamyaktvI kahyo chhe.
have traN gAthAmAn samyaktvanun mAhAtmya kahe chhe —
artha — sarva ratnomAn paN mahAratna samyaktva chhe, vastunI siddhi karavAnA upAyarUp sarva yog, mantra, dhyAn adimAn (samyaktva) uttam yog chhe; kAraN ke – samyaktvathI mokSha sadhAy chhe. aNimadi RIddhiomAn paN (samyaktva) mahAn RIddhi chhe. ghaNun shun kahIe? sarva siddhi karavAvALun A samyaktva ja chhe.
artha — samyaktvaguN sahit je puruSh pradhAn (shreShTha) chhe te devonA indrothI, manuShyonA indra chakravartI adithI vandanIy thAy chhe, ane vratarahit hoy topaN nAnA prakAranA uttam svagAradikanAn sukh pAme chhe.
bhAvArtha — jenAmAn samyagdarshan guN chhe te pradhAnapuruSh chhe. te indradi devothI pUjya thAy chhe. samyaktvasahit (jIv) devanun ja Ayu bAndhe chhe, tethI vratarahitane paN svargagatimAn javun mukhya kahyun chhe. vaLI
Page 179 of 297
PDF/HTML Page 203 of 321
single page version
samyaktvaguNapradhAnano Avo paN artha thAy chhe ke – pachchIs maLadoSh rahit hoy, potAnA nishankitadi ane samvegadi guNo sahit hoy evA samyaktvanA guNothI je pradhAnapuruSh hoy te devendradi dvArA pUjanIy thAy chhe – svargane prApta thAy chhe.
artha — samyagdraShTijIv dugaratinA kAraNarUp ashubhakarmone bAndhato nathI, parantu pUrve ghaNA bhavomAn bAndhelAn pApakarmono paN nAsh kare chhe.
bhAvArtha – samyagdraShTi maraN karIne pratham narak vinAnAn bAkInAn narakomAn jato nathI, jyotiSh, vyantar ane bhavanavAsI dev thato nathI, strIparyAyamAn Upajato nathI, pAnch sthAvar, traN vikalendriy (be – traN – chAr indriyadhArI), asangnI, nigod, mlechchha tathA kubhogabhUmimAn Upajato nathI; kAraN ke tene anantAnubandhIkaShAyanA udayanA abhAvathI dugaratinA kAraNarUp kaShAyonA sthAnakarUp pariNAmo thatA nathI. ahIn tAtparya e jANavun ke – traN kAL ane traN lokamAn samyagdarshan samAn kalyANarUp anya koI padArtha nathI ane mithyAdarshan samAn koI shatru nathI, eTalA mATe shrI guruno upadesh chhe ke potAnA sarvasva upAy - udyam-yatnathI paN ek mithyAtvano nAsh karI samyaktva angIkAr karavun. e pramANe gRuhastha-dharmanA bAr bhedomAn samyaktva – sahitapaNArUp pratham bhedanun nirUpaN karyun.
have pratimAnA agiyAr bhed chhe tenun svarUp kahe chhe. tyAn pratham ja dAsharanik shrAvakanun svarUp kahe chhe —
Page 180 of 297
PDF/HTML Page 204 of 321
single page version
artha — ghaNA trasajIvonA ghAtathI utpanna tathA e sahit madirAne tathA atinindya evAn mAnsadi padArtho chhe tene je niyamathI sevato nathI – bhakShaN karato nathI te dAsharanik shrAvak chhe.
bhAvArtha — madirA – mAns tathA adi shabdathI madhu ane pAnch udambaraphaL ke je trasajIvonA ghAt sahit chhe te vastuone paN je dAsharanik shrAvak chhe te bhakShaN karato nathI. madya to manane mUrchchhit kare chhe – dharmane bhulAve chhe. mAns trasaghAt vinA thatun ja nathI. madhunI utpatti prasiddha trasaghAtanun sthAn ja chhe. pIpaL – vaD – pIlu adi phaLomAn trasajIvo UDatA pratyakSha jovAmAn Ave chhe, anya granthomAn paN kahyun chhe ke temano tyAg e shrAvakanA ATh mULaguNo chhe. vaLI emane trasahinsAnAn upalakShaN kahyA chhe. eTalA mATe je vastuomAn trasahinsA ghaNI hoy te, shrAvakane abhakShya chhe – bhakShaN yogya nathI. vaLI anyAyapravRuttinA mULarUp chhe evAn sAt vyasanano tyAg paN ahIn kahyo chhe. jugAr, mAns, madya, veshyA, shikAr, chorI ane parastrI e sAt vyasan chhe, ‘vyasan’ nAm ApadA vA kaShTanun chhe. enun sevan karanArane ApadA Ave chhe, rAjA vA panchonA danDane yogya thAy chhe tathA enun sevan paN ApadA vA kaShTarUp chhe. tethI shrAvak evAn anyAyarUp kAryo karato nathI. ahIn ‘darshan’ nAm samyaktvanun chhe tathA je vaDe ‘dharmanI mUrti chhe’ em sarvanA jovAmAn Ave tenun nAm paN darshan chhe. je samyagdraShTi hoy
to samyaktvane malin kare tathA jinamatane lajAve; mATe ene niyamathI chhoDatAn ja darshanapratimAdhArI shrAvak thAy chhe.
Page 181 of 297
PDF/HTML Page 205 of 321
single page version
artha — nidAn arthAt Alok – paralokanA bhoganI vAnchchhA rahit banI upar pramANe (vratamAn) draDhachitta thayo thako vairAgyathI bhavit (Ardra – komaL) thayun chhe chitta jenun evo thayo thako je samyagdraShTipuruSh vrat kare chhe tene dAsharanikashrAvak kahe chhe.
bhAvArtha — prathamanI gAthAmAn shrAvak kahyA tenAn A traN visheSh visheShaN jANavAn. pratham to draDhachitta hoy arthAt pariShahadi kaShTa AvavA chhatAn paN vratanI pratignAthI Dage nahi, bIjun nidAnarahit hoy arthAt A lokasambandhI yash – sukh – sampatti vA paralokasambandhI shubhagati adinI vAnchchhA rahit hoy tathA trIjun vairAgyabhAvanAthI jenun chitta Ardra arthAt sinchAyelun hoy. abhakSha ane anyAyane atyanta anartharUp jANI tyAg kare chhe paN em jANIne nahi ke ‘shAstramAn tene tyAgavA yogya kahyAn chhe mATe tyAgavAn’. paN pariNAmamAn to rAg maTyo nathI. (tyAn shun tyAgyun?) tyAganA anek Ashay hoy chhe. A dAsharanikashrAvakane to anya koI Ashay nathI, mAtra tIvra kaShAyanA nimittarUp mahApAp jANI tyAge chhe ane ene tyAgavAthI ja AgaLanI (vratadi) pratimAonA upadeshane lAyak thAy chhe. nishalyane vratI kahyo chhe tethI shalyarahit tyAg hoy chhe. e pramANe darshanapratimAdhArI shrAvakanun svarUp kahyun.
have bIjI vratapratimAnun svarUp kahe chhe —
artha — je pAnch aNuvratano dhArak hoy, traN guNavrat tathA chAr shikShAvrat sahit hoy, draDhachittavAn hoy, shamabhAvathI yukta hoy tathA
Page 182 of 297
PDF/HTML Page 206 of 321
single page version
gnAnavAn hoy te vratapratimAdhArak shrAvak chhe.
bhAvArtha — ahIn ‘aNu’ shabda alpatA vAchak chhe. pAnch pApamAn ahIn sthUL pApono tyAg chhe, tethI tenI ‘aNuvrat’ sangnA chhe. guNavrat – shikShAvrat chhe te A aNuvratonI rakShA karavAvALAn chhe tethI aNuvratI temane paN dhAraN kare chhe. A jIv vratanI pratignAmAn draDhachitta chhe. kaShTa – upasarga – pariShah AvavA chhatAn paN shithil thato nathI. apratyAkhyAnAvaraNakaShAyanA abhAvathI tathA pratyAkhyAnAvaraNakaShAyanA mandaudayathI A vrat thAy chhe, tethI ‘upashamabhAvasahitapaNun’ evun visheShaN Apyun chhe. joke darshanapratimAdhArIne paN apratyAkhyAnAvaraNano abhAv to thayo chhe, parantu pratyAkhyAnAvaraNakaShAyanA tIvra sthAnakonA udayathI tene atichArarahit pAnch aNuvrat hotAn nathI tethI tyAn ‘aNuvrat’ sangnA nathI, paN sthUl apekShAe tene paN trasaghAt ne abhakSha-bhakShaNanA tyAgathI aNuvrat-aNutva chhe. vyasanomAn chorIno tyAg chhe eTale asatya paN temAn garbhit chhe, parastrIno tyAg chhe, ane vairAgyabhAvanA chhe eTale parigrahanI mUrchhAnAn sthAnak paN ghaTatAn chhe – temAn pramAN paN te kare chhe, parantu niratichAr banatun nathI tethI te ‘vratapratimA’ nAm pAmatun nathI. vaLI ‘gnAnI’ visheShaN chhe te paN yogya ja chhe, kAraN ke – samyagdraShTi banI vratanun svarUp jANI shrIgurunI ApelI pratimAne dhAraN kare chhe mATe te gnAnI ja kahevAy chhe em jANavun.
have pAnch aNuvratomAn pratham aNuvrat kahe chhe —
Page 183 of 297
PDF/HTML Page 207 of 321
single page version
artha — je shrAvak be indriy, traN indriy, chAr indriy ane panchendriyarUp trasajIvono man-vachan-kAyA dvArA pote ghAt kare nahi, bIjAnI pAse karAve nahi tathA koI bIjo karato hoy to tene bhalo mAne nahi tene pratham ahinsANuvrat hoy chhe. te shrAvak kevo chhe? vyApAradi kAryomAn dayA sahit pravarte chhe, prANImAtrane potA samAn mAne chhe, vyApAradi kAryomAn hinsA thAy chhe te badal potAnA dilamAn potAnI nindA kare chhe, garhApUrvak gurunI AgaL potAnun pAp kahe chhe, je pAp lAge chhe tenun gurunI AgnA pramANe Alochan, pratikramaN ane prAyashchittadik le chhe tathA jemAn ghaNI hinsA thatI hoy evAn mahAArambhayukta moTA vyApAradi kAryone chhoDato thako pravarte chhe.
bhAvArtha — trasajIvano ghAt pote kare nahi. bIjA pAse karAve nahi ane em karanArane bhalo jANe nahi. parajIvone potA samAn jANe eTale paraghAt karato nathI. jemAn trasajIvano ghAt ghaNo thAy evA moTA Arambhane chhoDe ane alpa ArambhamAn trasaghAt thAy temAn paN potAnI nindA – garhApUrvak Alochan – pratikramaN – prAyashchittadi kare. anya granthomAn tenA atichAro kahyA chhe te TALe. ahIn gAthAmAn anya jIvone potAsamAn kahyA chhe temAn atichAr TALavAnA paN AvI gayA, kAraN ke parajIvane vadh, bandhan, atibhAraAropaN, annapAnanirodhanamAn dukh thAy chhe, have parajIvone jo potAsamAn jANe to te em shA mATe kare? (na ja kare)
have bIjun satyANuvrat kahe chhe —
Page 184 of 297
PDF/HTML Page 208 of 321
single page version
artha — je hinsAnun vachan na kahe, karkashavAkya na kahe, niShThuravachan na kahe tathA paranAn guhyavachan na kahe; (to kevAn vachan kahe?) sva – parane hitarUp, pramANarUp, sarva jIvone santoShadAyak ane saddharmane prakAshavAvALAn vachan kahe te puruSh bIjA satyANuvratano dhArak thAy chhe.
bhAvArtha — asatyavachan anek prakAranAn chhe. temano sarvathA tyAg to sakalacharitradhArak munine hoy chhe ane aNuvratamAn to sthUl (asatya)no ja tyAg hoy chhe. je vachanathI bIjA jIvono ghAt thAy evAn hinsAnAn vachan na kahe, je vachan bIjAne kaDavun lAge – sAmbhaLatAn ja krodhadi utpanna thAy evAn karkashavachan na kahe, bIjAne udveg, bhay, shok ane kalah UpajI Ave evAn niShThuravachan na kahe, anyanA guptakarmanA prakAshak vachan na kahe tathA upalakShaNathI anya evAn ke jemAn anyanun ahit thAy evAn vachan na kahe. tyAre kevAn vachan kahe? kahe to hit – mit vachan kahe, sarva jIvone santoSh Upaje, tathA jenAthI saddharmano prakAsh thAy evAn kahe, vaLI mithyAupadesh, rahobhyAkhyAn, kuTalekhakriyA, nyAsApahAr ane sAkAramantra- bhed e pAnche atichAro gAthAmAn visheShaN kahyAn temAn AvI jAy chhe.* ahIn tAtparya e chhe ke — jethI anya jIvonun bUrun thAy, potAnA upar ApadA AvI paDe tathA vRuthA pralApavAkyothI potAne paN pramAd vadhe evAn sthUl asatyavachan aNuvratI shrAvak kahe nahi, bIjA pAse kahevarAve nahi tathA kahevAvALAne bhalo jANe nahi. tene A bIjun aNuvrat hoy chhe. * 1. svargamokShanA sAdhak kriyavisheShamAn anya jIvone anyathA pravartan karAvavun,
2. strI – puruShanA ekAntamAn thayelA kriyA – AcharaNano bahAr prakAsh karavo te
Page 185 of 297
PDF/HTML Page 209 of 321
single page version
have trIjun achauryANuvrat kahe chhee —
artha — je shrAvak bahumUlya vastu alpamUlyamAn na le, kapaTathI – lobhathI – krodhathI – mAnathI paranun dravya na le, te trIjA aNuvratadhArI shrAvak chhe. kevo chhe te? draDh chhe chitta jenun, kAraN pAmavA chhatAn pratignA bagADato nathI tathA shuddha chhe – ujjvaL chhe buddhi jenI (evo chhe).
bhAvArtha — sAt vyasananA tyAgamAn chorIno tyAg to karyo ja chhe. temAn A visheSh chhe ke – bahumUlyanI vastu alpamUlyamAn levAthI jhagaDo utpanna thAy chhe. koN jANe shun kAraNathI sAmo mANas alpa mUlyamAn Ape chhe? vaLI paranI bhUlI gayelI vastu tathA mArgamAn paDelI vastu paN na le, em na jANe ke pelo nathI jANato pachhI teno Dar 3. parane ThagavA mATe achhatA – jUThA lekh lakhavA, evo evo badho, kuTalekhakriyA
4. koI rUpiyA – mahor – AbharaNadi potAne sopIn gayo hoy ane pAchhaLathI
A chhe te laI jAo’ em kahevun te nyAsApahAr – atichAr chhe.
5. angavikAr bhRukuTIkShepadikathI anyano abhiprAy jANI irShAbhAvathI lokamAn
atichAradoSh chhe te chhoDavA yogya chhe. (arthaprakashikA TIkA, pA. 285)
Page 186 of 297
PDF/HTML Page 210 of 321
single page version
sho? vyApAramAn thoDA ja naphAthI santoSh dhAraN kare, kAraN ghaNAn lAlach -lobhathI anartha utpanna thAy chhe, kapaT – prapanchathI koInun dhan le nahi, koIne potAnI pAse (jamA) dharyun hoy to tene na ApavAnA bhAv rAkhe nahi, lobhathI – krodhathI paranun dhan khUnchavI le nahi, mAnathI kahe ke ‘ame moTA jorAvar chhIe, lIdhun to shun thaI gayun?’ e pramANe paranun dhan le nahi. e ja pramANe paranI pAse levarAve nahi tathA koI lenArane bhalo jANe nahi. vaLI anya granthomAn tenA pAnch atichAr kahyA chhe te A pramANe (1) chorane chorI mATe preraNA karavI, (2) tenun lAvelun dhan levun, (3) rAjyaviruddha kArya karavun, (4) vepAramAn tol – bAT ochhAn adhikAn rAkhavA, (5) alpamUlyanI vastu bahumUlyavAn batAvI teno vyavahAr karavo. e pAnch atichAr chhe. e gAthAmAn kahelAn visheShaNomAn AvI jAy chhe. e pramANe niratichArarUpe stey (chorI) – tyAgavratane je pALe chhe te trIjA aNuvratadhArI shrAvak hoy chhe.
have brahmacharyANuvratanun vyAkhyAn kare chhe —
artha — je shrAvak strInA dehane ashuchimay – durgandh jANato thako tenA rUp – lAvaNyane paN (mAtra) manane moh upajAvavAnA kAraNarUp jANe chhe ane tethI tenAthI virakta thaI pravarte chhe, je parastrI moTI hoy 1 विरज्जमाणो evo paN pATh chhe.
Page 187 of 297
PDF/HTML Page 211 of 321
single page version
tene mAtA barAbar, barAbar ummaravALI hoy tene bahen barAbar tathA nAnI hoy tene dIkarI tulya man – vachan – kAyathI jANe chhe te sthUl brahmacharyANuvratadhArI shrAvak chhe. parastrIne to man – vachan – kAy, kRut – karit – anumodanAthI tyAg kare, svastrImAn santoSh dhare, tIvrakAmavash vinod – kriDArUp na pravarte, strInA sharIrane apavitra – durgandh jANI vairAgyabhAvanArUp bhAv rAkhe tathA kAmanI tIvravedanA A strInA nimittathI thAy chhe tethI tenI rUp – lAvaNyadi cheShTAne manane mohit karavAmAn gnAnane bhulAvavAmAn ane kAmane upajAvavAmAn kAraNarUp jANI tenAthI virakta rahe te chothA aNuvratadhArI hoy chhe. (1) paranA vivAh karavA, (2 – 3) paranI pariNIt – apariNIt strIno sansarga rAkhavo, (4) kAmakrIDA, (5) kAmano tIvra abhiprAy — e tenA pAnch atichAr* chhe. te, ‘strInA dehathI virakta rahevun’ e visheShaNamAn AvI jAy chhe. parastrIno tyAg to pahelI pratimAmAn sAt vyasananA tyAgamAn AvI gayo chhe, ahIn to ati tIvra kAmavAsanAno paN tyAg chhe, tethI atichAr rahit vrat paLAy chhe, potAnI strImAn paN tIvrapaNun hotun nathI. e pramANe brahmacharyANuvratanun kathan karyun.
have parigrahaparimAN nAmanA pAnchamA aNuvratanun kathan kare chhe —
* paravivAhakaraN, aparigRuhitaitvarikAgaman, parigRuhitaitvarikAgaman,
Page 188 of 297
PDF/HTML Page 212 of 321
single page version
artha — je puruSh lobhakaShAyane alpa karI santoSharUp rasAyaNathI santuShTa thato thako sarva dhan – dhAnyadik parigrahane vinAshI mAnI duShTa tRuShNAne atishay haNe chhe, tathA dhan – dhAnya – suvarNa – kShetradi parigrahanun, potAnA upayogasAmarthyane ane kAyaravisheShane jANI tenA anusAr, parimAN kare chhe tene A pAnchamun aNuvrat hoy chhe. antarangaparigrah to lobh – tRuShNA chhe tene kShIN kare chhe tathA bAhyaparigrahanun parimAN kare chhe. draDhachittathI pratignAbhang na kare te atichAr* rahit panchamaaNuvratI chhe. e pramANe pAnch aNuvrat niratichAr pAlan kare chhe te vratapratimAdhArI shrAvak chhe. e pramANe pAnch aNuvratanun vyAkhyAn karyun.
have te vratonI rakShA karavAvALAn sAt shIl chhe. tenun vyAkhyAn kare chhe. temAn pratham traN guNavratamAn pahelun guNavrat kahe chhe —
artha — lobhano nAsh karavA arthe jIvane parigrahanun parimAN * kShetravAstu, hiraNyasuvarNa, dhanadhAnya, dAsIdAs ane kupyabhAnD A vastuonA
Page 189 of 297
PDF/HTML Page 213 of 321
single page version
hoy chhe; temAn paN sarva dishAomAn parimAN karIne paN niyamathI lobhano nAsh kare chhe. tethI pUrva vagere prasiddha dash dishAo chhe temanun potAnA prayojanabhUt kAryathI jarUriyAt jANI, pramAN kare te pahelun guNavrat chhe. pahelAn kahelAn pAnche aNuvratanun upakArI A guNavrat chhe. ahIn ‘guN’ shabda upakAravAchak samajavo. jem lobhano nAsh karavA mATe parigrahanun parimAN kare chhe tem lobhano nAsh karavA mATe dishAonun paN parimAN kare chhe. jyAn sudhInun parimAN karyun hoy te uparAntanI pelI bAju dravyadinI prapti thatI hoy to paN tyAn jAy nahi. e pramANe lobhane ghaTADyo, tathA parimANathI pelI bAju na javAthI e bAju sambandhInun hinsAnun pAp paN lAgatun nathI tethI e bAju sambandhI (guNavrat paN) mahAvrat barAbar thayAn.
have bIjun anarthadanDavirati guNavrat kahe chhe —
कार्यं किमपि न साधयति नित्यं पापं करोति यः अर्थः ।
सः खलु भवेत् अनर्थः पंचप्रकारः अपि सः विविधः ।।३४३।।
artha — je kAryathI potAnun prayojan to kAI sadhAy nahi paN mAtra pAp ja utpanna kare evun hoy tene anartha kahe chhe. te pAnch vA anek prakAranA hoy chhe.
bhAvArtha — prayojan vinA pAp upajAve te anarthadanD chhe. tenA apadhyAn, pApopadesh, pramAdacharyA, hinsApradAn tathA dushrutishravaN e pAnch prakAr vA anek prakAr paN chhe.
temAn pratham bhed kahe chhe —
Page 190 of 297
PDF/HTML Page 214 of 321
single page version
artha — bIjAnA doSh grahaN karavA, anyanI lakShmI – dhan – sampadAnI vAnchchhA karavI, paranI strIne rAg sahit nirakhavI (tAkI tAkIne jovI) tathA paranA kalah jovA ityadi kAryo karavAn te pratham anarthadanD chhe.
bhAvArtha — paranA doSh grahaN karavAmAn potAnA bhAv to bagaDe chhe paN potAnun prayojan kAI paN siddha thatun nathI, paranun bUrun thAy ane potAnun duShTapaNun mAtra Thare chhe. bIjAnI sampadA dekhI pote tenI vAnchchhA kare to tethI kAI potAnI pAse te AvI jatI nathI eTale ethI paN niShprayojan bhAv ja bagaDe chhe. bIjAnI strIne rAgarahit (tAkI tAkIne) jovAmAn paN pote tyAgI thaIne niShprayojan bhAv shA mATe bagADe? vaLI paranA kalah jovAmAn paN kAI potAnun kArya siddha thatun nathI, parantu UlaTI kadachit potAnA upar Aphat AvI paDe chhe. e pramANe e adithI mAnDI je je kAryomAn potAnA bhAv bagaDe te te badho apadhyAn nAmano pratham anarthadanD chhe ane te aNuvratabhanganA kAraNarUp chhe. tene chhoDatAn ja vrat draDh Take chhe.
have bIjo pApopadesh nAmano anarthadanD kahe chhe —
artha — khetI karavI, pashupAlan, vaNijya karavun tathA strI – puruShano sanyog jem thAy tem batAvavo ityadi pApasahit kAryono bIjAne upadesh Apavo, tenun vidhAn (rIt) batAvavun ke jemAn potAnun prayojan to kAI sadhAy nahi paN mAtra pAp ja utpanna thAy te bIjo
Page 191 of 297
PDF/HTML Page 215 of 321
single page version
pApopadesh nAmano anarthadanD chhe. bIjAne pApano upadesh karavAmAn potAne kevaL pApabandh ja thAy chhe ane tethI vratabhang thAy chhe, ene chhoDatAn vratanI rakShA thAy chhe. vrat upar guN kare chhe – upakAr kare chhe, tethI tenun nAm guNavrat chhe.
have trIjo pramAdacharyA nAmano anarthadanD kahe chhe —
artha — aphaL – niShprayojan evA pRithvI, jaL, agni ane pavananA vyApAramAn pravRutti karavI tathA niShprayojan harit (lIlotarI) vanaspatikAyanun chhedan-bhedan karavun te trIjo pramAdacharyA nAmano anarthadanD chhe.
bhAvArtha — pramAdavash banI pRithvI – jaL – agni – vAyu ane haritakAyanI vinA prayojan virAdhanA kare tyAn tras – sthAvarajIvono ghAt to thAy chhe ja ane potAnun kArya kAI paN sadhAtun nathI, tethI e karavAmAn vratabhang thAy chhe; ene chhoDatAn ja vratanI rakShA thAy chhe.
have hinsAdAn nAmano chotho anarthadanD kahe chhe —
artha — bilADAn vagere hinsak jIvone pAlan karavA, lokhanDano vA lokhanD adinA Ayudhono vyApAr karavo – leN deN karavI, lAkh – khalA adi shabdathI jherI vastu adinI leN – deN, vaNaj – vyApAr karavo, e hinsAdAn nAmano chotho anarthadanD chhe.
Page 192 of 297
PDF/HTML Page 216 of 321
single page version
bhAvArtha — hinsak jIvonun pAlan to niShprayojan ane pAparUp pragaT ja chhe tathA hinsAnA kAraNarUp shastra – loh – lAkh adino vaNajavyApAr – leNadeN karavAn; temAn paN phaL to alpa chhe – pAp ghaNun chhe mATe te paN anarthadanD ja chhe. emAn pravartatAn vratabhang thAy chhe ane ene chhoDatAn vratanI rakShA thAy chhe.
have dushruti nAmano pAnchamo anarthadanD kahe chhe —
artha — je sarvathA ekAntavAdIonAn kahelAn shAstro ke je shAstra jevAn dekhAy chhe evAn kushAstro, bhAnDakriyA – hAsya – kutUhal – kathananAn shAstro, vashIkaraN – mantraprayoganAn shAstro, strIonI cheShTAnA varNanarUp kAmashAstro e badhAnun sAmbhaLavun upalakShaNathI vAnchavun – shIkhavun – sambhaLAvavun tathA paranA doShonI kathA karavI – sAmbhaLavI te dushrutishravaN nAmano chhello pAnchamo anarthadanD chhe.
bhAvArtha — khoTAn shAstro sAmbhaLavAn – vAnchavAn – sambhaLAvavAn – rachavAn emAn ApaNun kAI prayojan siddha thatun nathI, mAtra pAp ja thAy chhe. vaLI AjIvikA arthe paN eno vyavahAr karavo shrAvakane uchit nathI. mAtra vyApAradi vaDe yogya AjIvikA ja shreShTha chhe. jemAn vratabhang thAy tevun te shA mATe kare? vratanI rakShA karavI yogya chhe.
have anarthadanDanA kathanane sankoche chhe —
Page 193 of 297
PDF/HTML Page 217 of 321
single page version
artha — je gnAnI shrAvak A pramANe anarthadanDane nirantar dukhanAn upajAvavAvALAn jANIne chhoDe chhe te bIjA guNavratano dhAravAvALo shrAvak thAy chhe.
bhAvArtha — A anarthadanDatyAg nAmanun guNavrat, aNuvratonun ghaNun upakArI chhe tethI shrAvakoe tenun avashya pAlan karavun yogya chhe.
have bhogopabhogaparimAN nAmanun trIjun guNavrat kahe chhe —
artha — je potAnI sampadA ane sAmarthya jANI (vichArI) bhojan – tAmbUl – vastra adinun parimAN – maryAdA kare te shrAvakane bhogopabhogaparimAN nAmanun guNavrat hoy chhe.
bhAvArtha — bhojan – tAmbUl adi je ek vAr bhogavavAmAn Ave tene bhog kahe chhe. tathA vastra – ghareNAn vagere vAramvAr bhogavavAmAn Ave tene upabhog kahe chhe. temanun parimAN yamarUp (jAvajIv) paN hoy chhe tathA hararojanA niyamarUp paN hoy chhe. tyAn yathAshakti potAnAn sAdhan – sAmagrIno vichAr karI temano yamarUp vA niyamarUp paN tyAg kare chhe. temAn hararoj jarUriyAt jANI te anusAr (niyamarUp) tyAg karyA kare, te aNuvratane ghaNo upakArak chhe.
have chhatI (mojUd) bhogopabhoganI vastune chhoDe chhe tenI prashansA kare chhe —
Page 194 of 297
PDF/HTML Page 218 of 321
single page version
artha — je puruSh chhatI (prApta – mojUd) vastuno tyAg kare chhe tenA vratane devonA indro paN abhinande chhe – prashanse chhe, tathA aprApta vastuno tyAg to evo chhe ke jem lADu to hoy nahi ane manamAn sankalpamAtra lADunI kalpanA karI lADu khAy tevo chhe. ahIn aNachhatI vastu sankalpamAtra chhoDavI e vrat to chhe, parantu alpa siddhidAtA chhe arthAt tenun phaL alpa chhe.
prashna — bhogopabhogaparimANane ahIn trIjA guNavratamAn gaNyun paN tattvArthasUtramAn trIjun guNavrat, to deshavrat kahyun chhe ane bhogopabhogaparimANavratane trIjA shikShAvratamAn gaNyun chhe tenun shun kAraN? tenun samAdhAna —
e AchAryonI vivakShAnun vichitrapaNun chhe. svAmI samantabhadrAchArye ratnakaranDashrAvakAchAramAn paN ahIn kahyun chhe tem ja kahyun chhe – emAn virodh nathI. ahIn to aNuvratanA upakArakanI apekShA lIdhI chhe ane tyAn (tattvArthasUtramAn) sachittadi bhog chhoDavAnI apekShA – munivratanI shikShA ApavAnI apekShA lIdhI chhe eTale emAn kAI virodh nathI, e pramANe guNavratanun vyAkhyAn karyun.*
अनुबृंहणाद्गुणानामाख्यन्ति गुणव्रतान्यार्याः ।।६७।।
digvrat, anarthadanDavrat, bhogopabhogaparimANavrat e traN vrato aNuvratone vadhAravAnA heturUp hovAthI tene guNavrat kahe chhe (ratnakaranDashrAvakAchAr)
Page 195 of 297
PDF/HTML Page 219 of 321
single page version
have shikShAvratanun vyAkhyAn kare chhe. tyAn pratham sAmayikashikShAvrat kahe chhe —
artha — pratham sAmayik karavAmAn kShetra, kAL, Asan, lay, manashuddhatA, vachanashuddhatA ane kAyashuddhatA e sAt sAmagrI jANavA yogya chhe.
have sAmayikanun kShetra kahe chhe —
artha — jyAn kalakalAT shabda hoy nahi, jyAn ghaNA lokonun sanghaTTan – AvarojAvaro na hoy, jyAn DAns – machchhar – kIDI – bhramaradi sharIrane
digvrat, deshavrat, anarthadanDavirat e traN tathA sAmayik, proShadhopavAs, bhogopabhogaparimAN ane atithisamvibhAg e sAt vrato sahit gRuhastha vratI hoy chhe.(tattvArthasUtra a0 7 sUtra 21)
Page 196 of 297
PDF/HTML Page 220 of 321
single page version
bAdhAkArak jIvo na hoy, evun kShetra sAmayik karavA mATe yogya chhe.
bhAvArtha — jyAn chittamAn kShobh upajAvavAvALAn koI kAraNo na hoy tyAn sAmayik karavI.
have sAmayikano kAL kahe chhe —
artha — pUrvAhna eTale prabhAtakAL, madhyAhna eTale divasano madhya vakhat ane aparAhna eTale divasano pAchhalo vakhat (sandhyAsamay) e traNe kALamAn chha chha ghaDIno kAL sAmayikano chhe em vinayasahit nisva eTale parigraharahitanA ishvar gaNadharadeve kahyun chhe.
bhAvArtha — traN ghaDI pAchhalI ratrino tathA traN ghaDI divas UgyA pachhIno em chha ghaDIno kAL pUrvAhnakAL chhe, bIjA pahoranI pAchhaLanI traN ghaDIthI mAnDI trIjA pahoranI sharUAtanI traN ghaDI sudhI chha ghaDIno madhyAhnakAL chhe tathA divasanI chhellI traN ghaDIthI mAnDI ratrinI traN ghaDI sudhIno chha ghaDIno aparAhnakAL chhe. e sAmayikano utkRuShTa kAL chhe. vaLI (prAtakAL, madhyAhnakAL ane sandhyAkAL) em traNe kALamAn babbe ghaDInun sAmayik paN kahyun chhe. e pramANe traN kALamAn chha ghaDI thAy chhe.
have Asan, lay, tathA man – vachan – kAyAnI shuddhatA kahe chhe —