Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Gatha: 357-391.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 17

 

Page 197 of 297
PDF/HTML Page 221 of 321
single page version

किच्चा देसपमाणं सव्वंसावज्जवज्जिदो होउं ।
जो कुव्वदि सामइय सो मुणिसरिसो हवे ताव ।।३५७।।
बद्ध्वा पर्यंकं अथवा उर्ध्वेन ऊर्ध्वतः स्थित्वा ।
कालप्रमाणं कृत्वा इन्द्रियव्यापारवर्जितः भूत्वा ।।३५५।।
जिनवचनैकाग्रमनाः संवृतकायः च अञ्जलिं कृत्वा ।
स्वस्वरूपे संलीनः वन्दनार्थं विचिन्तयन् ।।३५६।।
कृत्वा देशप्रमाणं सर्वसावद्यवर्जितः भूत्वा ।
यः कुर्वते सामयिकं सः मुनिसदृशः भवेत् तावत् ।।३५७।।

artha — paryankAsan bAndhI athavA UbhA khaDagAsane rahIne, kALanun pramAN karI, viShayomAn indriono vyApAr nahi thavA arthe jinavachanamAn ekAgrachitta karI, kAyAne sankochI, hAthanI anjali joDI, potAnA svarUpamAn lIn thayo thako athavA sAmayik – vandanAnA pAThanA arthane chintavato thako, kShetranun parimAN karI sarva sAvadyayog je ghar – vyApAradi pApayog teno tyAg karI, pApayogarahit banI sAmayikamAn pravatare te shrAvak te kALamAn muni jevo chhe.

bhAvArtha — A shikShAvrat chhe. tyAn e artha sUchit chhe ke je sAmayik chhe temAn sarva rAg-dveSharahit banI, bahAranI sarva pApayogakriyAthI rahit thaI, potAnA AtmasvarUpamAn tallIn banI muni pravarte chhe. A sAmayikacharitra munino dharma chhe. e ja shikShA shrAvakane paN ApavAmAn Ave chhe ke sAmayikanA kALanI maryAdA karI te kALamAn muninI mAphak pravarte chhe; kAraN ke muni thayA pachhI A pramANe sadA rahevun thashe. e apekShAthI shrAvakane te kALamAn muni jevo kahyo chhe.

have proShadhopavAs nAmanun bIjun shikShAvrat kahe chhe —

ण्हाणविलेवणभूसणइत्थीसंसग्गगंधधूवादी ।
जो परिहरेदि णाणी वेरग्गाभूसणं किच्चा ।।३५८।।

Page 198 of 297
PDF/HTML Page 222 of 321
single page version

दोसु वि पव्वेसु सया उववासं एयभत्तणिव्वियडी ।
जो कुणदि एवमाई तस्स वयं पोसहं बिदियं ।।३५९।।
स्नानविलेपनभूषणस्त्रीसंसर्गगन्धधूपादीन् ।
यः परिहरति ज्ञानी वैराग्याभूषणं कृत्वा ।।३५८।।
द्वयोः अपि पर्वणोः सदा उपवासं एकभक्तनिर्विकृतिं ।
यः करोति एवमादीन् तस्य व्रतं प्रोषधं द्वितीयम् ।।३५९।।

artha — je gnAnI shrAvak ek pakShanAn ATham – chaudash banne parvomAn snAn, vilepan, AbhUShaN, strIsansarga, sugandh, dhUp, dIp adi bhogopabhoganI vastune chhoDI vairAgyabhAvanArUp AbharaNathI AtmAne shobhAyamAn karI upavAs vA ekabhukti vA nIras AhAr kare athavA adishabdathI kAnjI kare vA mAtra bhAt – pANI ja le tene proShadhopavAs nAmanun shikShAvrat hoy chhe.

bhAvArtha — jem sAmayik karavAnA kALano niyam karI sarva pApayogathI nivRutta thaI ekAntasthAnamAn dharmadhyAnapUrvak bese chhe, te ja pramANe sarva gharakAryano tyAg karI samasta bhogopabhogasAmagrI chhoDI sAtam ane terasanA be pahor divas pachhI ekAntasthAnamAn besI dharmadhyAn karato thako soL pahor sudhI muninI mAphak rahe, tathA nom ane pUrNimA – amAsanA be pahor vItyA pachhI pratignA pUrNa thAy tyAre gharakAryamAn joDAy tene pauShadhavrat hoy chhe. vaLI ATham – chaudashanA divasomAn upavAsanun sAmarthya na hoy to ekavAr bhojan kare vA nIras kAnjI adi alpa AhAr karI dharmadhyAnamAn samay vItAve. e pramANe AgaL proShadhapratimAmAn soL pahor kahyun chhe tem kare. parantu ahIn gAthAmAn kahyun nathI tethI soL pahorano niyam na jANavo. A paN munivratanI shikShA ja chhe.

have atithisamvibhAg nAmanun trIjun shikShAvrat kahe chhe —

तिविहे पत्तम्हि सया सद्धाइगुणेहिं संजुदो णाणी ।
दाणं जो देदि सयं णवदाणविहीहिं संजुत्तो ।।३६०।।

Page 199 of 297
PDF/HTML Page 223 of 321
single page version

सिक्खावयं च तदियं तस्स हवे सव्वसिद्धिसोक्खयरं ।
दाणं चउव्विहं पि य सव्वे दाणाण सारयरं ।।३६१।।
त्रिविधे पात्रे सदा श्रद्धदिगुणैः संयुतः ज्ञानी ।
दानं यः ददति स्वकं नवदानविधिभिः संयुक्तः ।।३६०।।
शिक्षाव्रतं च तृतीयं तस्य भवेत् सवरसिद्धिसौख्यकरम् ।
दानं चतुर्विधं अपि च सर्वदानानां सारतरम् ।।३६१।।

artha — je gnAnIshrAvak, uttam – madhyam – jaghanya e traN prakAranA pAtrone arthe dAtAranA shraddhAadi guNothI yukta banI potAnA hAthathI navadhAbhaktisahit thaIne dararoj dAn Ape chhe te shrAvakanun trIjun atithisamvibhAgashikShAvrat hoy chhe. e dAn kevun chhe? AhAr, abhay, auShadh ane shAstradAnanA bhedathI chAr prakAranun chhe. vaLI anya je laukik dhanadikanA dAn karatAn A dAn atishay sArarUp uttam chhe. sarva siddhisukhanun upajAvavAvALun chhe.

bhAvArtha — traN prakAranA pAtromAn utkRuShTa to muni, madhyam aNuvratIshrAvak tathA jaghanya aviratasamyagdraShTi chhe. vaLI dAtAranA shraddhA, tuShTi, bhakti, vignAn, alubdhatA, kShamA ane shakti e sAt guNo chhe. vaLI anya prakAr A pramANe paN chhe — A lokanA phaLanI vAnchchhA vinAno, kShamAvAn, kapaTarahit, anyadAtAnI irShArahit, ApyA pachhI te sambandhI viShAdavinAno, ApyAnA harShavALo, ane gavaravinAno e pramANe paN sAt guNo kahyA chhe. vaLI pratigrah, uchchasthAn, pAdaprakShAlan, pUjan, praNAm, manashuddhi, vachanashuddhi, kAyashuddhi tathA AhArashuddhi e pramANe navadhAbhakti chhe. e rIte dAtAranA guNosahit navadhAbhaktipUrvak1 pAtrane roj chAr prakAranAn dAn je Ape chhe tene trIjun shikShAvrat hoy chhe. A paN munipaNAnI shikShA mATe — ke ApavAnun shIkhe te pramANe 1. A dAtAranA sAt guNo tathA navadhAbhakti sambandhI visheSh varNan mATe juo

ratnakaranDashrAvakAchAr shlok – 113

Page 200 of 297
PDF/HTML Page 224 of 321
single page version

potAne muni thayA pachhI levAnun thashe.

have AhAradi dAnanun mAhAtmya kahe chhe —

भोयणदाणेण सोक्खं ओसहदाणेण सत्थदाणं च ।
जीवाण अभयदाणं सुदुल्लहं सव्वदाणाणं ।।३६२।।
भोजनदानेन सौख्यं औषधदानेन शास्त्रदानं च ।
जीवानां अभयदानं सुदुर्ल्लभं सर्वदानानाम् ।।३६२।।

artha — bhojananA dAnathI sarvane sukh thAy chhe. auShadhadAnapUrvak shAstradAn ane jIvone abhayadAn chhe te sarva dAnomAn durlabhatAthI pamAy evun uttamadAn chhe.

bhAvArtha — ahIn abhayadAnane sarvathI shreShTha kahyun chhe.

have be gAthAmAn AhAradAnanun mAhAtmya kahe chhe —

भोयणदाणे दिण्णे तिण्णि वि दाणणि होंति दिण्णणि ।
भुक्खतिसाएवाही दिणे दिणे होंति देहीणं ।।३६३।।
भोयणबलेण साहू सत्थं सेवेदि रत्तिदिवसं पि ।
भोयणदाणे दिण्णे पाणा वि य रक्खिया होंति ।।३६४।।
भोजनदाने दत्ते त्रीणि अपि दाननि भवन्ति दत्तनि ।
बुभुक्षातृषाव्याधयः दिने दिने भवन्ति देहिनाम् ।।३६३।।
भोजनबलेन साधुः शास्त्रं सेवते रत्रिदिवसं अपि ।
भोजनदाने दत्ते प्राणाः अपि च रक्षिताः भवन्ति ।।३६४।।

artha — bhojanadAn ApatAn traNe dAn ApavA barAbar thAy chhe, kAraN ke prANIone kShudhA – tRuShA nAmano rog dararoj lAgyA ja kare chhe. bhojananA baLathI sAdhupuruSh ratri-divas shAstrono abhyAs kare chhe, bhojan ApavAthI prANarakShA paN thAy chhe, e pramANe bhojanadAnathI

Page 201 of 297
PDF/HTML Page 225 of 321
single page version

auShadh – shAstra – abhay e traNe dAn ApyAn em samajavun.

bhAvArtha — bhUkh – tarasarog maTavAthI AhAradAn ja auShadhadAn tulya thayun, AhAranA baLathI sukhapUrvak shAstrAbhyAs thavAthI gnAnadAn paN e ja (bhojanadAn) thayun, tathA AhArathI ja prANonI rakShA thAy chhe mATe e ja abhayadAn thayun. e pramANe ek bhojanadAnamAn traNe dAn garbhit thAy chhe.

have pharIthI dAnanun mAhAtmya kahe chhe —

इहपरलोयणिरीहो दाणं जो देदि परमभत्तीए ।
रयणत्तए सुठविदो संघो सयलो हवे तेण ।।३६५।।
उत्तमपत्तविसेसे उत्तमभत्तीए उत्तमं दाणं ।
एयदिणे वि य दिण्णं इंदसुहं उत्तमं देदि ।।३६६।।
इहपरलोकनिरीहः दानं यः ददति परमभक्त्या ।
रत्नत्रये सुस्थपितः संघः सकलः भवेत् तेन ।।३६५।।
उत्तमपात्रविशेषे उत्तमभक्त्या उत्तमं दानं ।
एकदिने अपि च दत्तं इन्द्रसुखं उत्तमं ददति ।।३६६।।

artha — je puruSh (shrAvak) Alok – paralokanA phaLanI vAnchchhA- rahit banI paramabhaktipUrvak sanghanA arthe dAn Ape chhe te puruSh sarva sanghane ratnatray arthAt samyagdarshan – gnAn – charitramAn sthApyo. vaLI uttamapAtravisheShanA arthe uttamabhaktipUrvak ek divas paN Apelun uttamadAn utkRuShTa indrapadanAn sukhane Ape chhe.

bhAvArtha — dAn ApavAthI chaturvidh sanghanI sthiratA thAy chhe eTale dAn ApavAvALAe mokShamArga ja chalAvyo kahIe chhIe. vaLI uttamapAtra, dAtAnI uttamabhakti ane uttamadAn e badhI vidhi maLI jatAn tenun uttam ja phaL thAy chhe – indradipadanun sukh prApta thAy chhe.

Page 202 of 297
PDF/HTML Page 226 of 321
single page version

have chothun deshAvakashik shikShAvrat kahe chhe —

पुव्वषमाणकदाणं सव्वदिसीणं पुणो वि संवरण ।
इंदियविसयाण तहा पुणो वि जो कुणदि संवरणं ।।३६७।।
वासदिकयपमाणं दिणे दिणे लोहकामसमणट्ठं ।
सावज्जवज्जणट्ठं तस्स चउत्थं वयं होदि ।।३६८।।
पूर्वप्रमाणकृतानां सवरदिशानां पुनः अपि संवरणम् ।
इन्द्रियविषयाणां तथा पुनः अपि यः करोति संवरणम् ।।३६७।।
वषारदिकृतप्रमाणं दिने दिने लोभकामशमनार्थम् ।
सावद्यवर्जनार्थं तस्य चतुर्थं व्रतं भवति ।।३६८।।

artha — shrAvake pahelAn sarva dishAonun pramAN karyun hatun temAn samvaraN kare – sankoch kare tathA pahelAn indriyonA viShayo sambandhI bhogopabhogaparimAN karyun hatun temAn paN sankoch kare. kevI rIte? te kahe chhe – varSha adi, tathA divas – divas pratye kALanI maryAdA sahit kare. tenun prayojan kahe chhe – antarangamAn to lobh tathA kAm – ichchhAnA shaman eTale ghaTADavA arthe tathA bAhya pAp – hinsadikane chhoDavA arthe kare te shrAvakane A chothun deshAvakashik nAmanun shikShAvrat hoy chhe.

bhAvArtha — pahelAn digvratamAn je maryAdA karI hatI te to niyamarUp hatI ane have ahIn temAn paN kALanI maryAdApUrvak ghar – hAT – gAm vagere sudhInI gamanAgamananI maryAdA kare, tathA bhogopabhogavratamAn paN pahelAn yamarUp indriyaviShayonI maryAdA karI hatI temAn paN kALanI maryAdApUrvak niyam kare. ahIn sattar niyam kahyA chhe tenun pAlan kare, pratidin maryAdA karyA kare. AthI lobh – tRuShNA – vAnchchhAno sankoch (hani) thAy chhe tathA bAhya hinsadi pAponI paN hani thAy chhe. e pramANe chAr shikShAvrat kahyAn. A chAre vrat shrAvakane yatnathI aNuvrat tathA mahAvrat pAlan karavAnI shikShArUp chhe

Page 203 of 297
PDF/HTML Page 227 of 321
single page version

have ant sanllekhanA sankShepamAn kahe chhe —

वारसवएहिं जुत्तो जो संलेहण करेदि उवसंतो ।
सो सुरसोक्खं पविय कमेण सोक्खं परं लहदि ।।३६९।।
द्वादशव्रतैः युक्तः यः सल्लेखनां करोति उपशान्तः ।
सः सुरसौख्यं प्राप्य क्रमेण सौख्यं परं लभते ।।३६९।।

artha — je shrAvak, bAr vrato sahit ant samaye upashamabhAvothI yukta thaI sanlekhanA kare chhe te svarganAn sukh pAmI anukramathI utkRuShTa sukh je mokShasukh tene prApta thAy chhe.

bhAvArtha — kaShAyo ane kAyAnI kShINatA karavI tene sanlekhanA kahe chhe. tyAn shrAvak, bAr vratonA pAlan sahit pAchhaLathI maraN samay jANatAn pratham sAvadhAn thaI, sarva vastu pratyenun mamatva chhoDI kaShAyone kShIN karI upashamabhAvarUp mandakaShAyI thAy tathA kAyAne anukramathI anashan – UNodar – nIrasadi tapothI kShIN kare. pratham e pramANe kAyAne kShIN kare to sharIramAn maL – mUtranA nimittathI je rog thAy chhe te na thAy, antasamayamAn asAvadhAnatA na thAy. e pramANe sanlekhanA kare. antasamaye sAvadhAn banI potAnA svarUpamAn vA arahant – siddhaparameShThinA svarUpachintvanamAn lIn thaI vratarUp – samvararUp pariNAm sahit banyo thako paryAyane chhoDe, to te svargasukhane prApta thAy chhe ane tyAn paN A ja vAnchchhA rahe chhe ke ‘manuShya thaI vrat pAlan karun’. e pramANe anukramathI mokShasukhanI prapti thAy chhe.

एक्कं पि वयं विमलं सद्दिट्ठी जइ कुणेदि दिढचित्तो ।
तो विविहरिद्धिजुत्तं इंदत्तं पावए णियमा ।।३७०।।
एकं अपि व्रतं विमलं सद्दृष्टिः यदि करोति दृढचित्तः ।
तत् विविधर्द्धियुक्तं इन्द्रत्व प्राप्नोति नियमात् ।।३७०।।

artha — samyagdraShTijIv draDhachitta banI ek paN vrat atichAr

Page 204 of 297
PDF/HTML Page 228 of 321
single page version

rahit nirmaL pAlan kare to te nAnA prakAranI RIddhiothI yukta indrapaNAne niyamathI prApta thAy.

bhAvArtha — ahIn ek paN vrat atichAr rahit pALavAnun phaL indrapaNun niyamathI kahyun. tyA evo Ashay jaNAy chhe ke sarva vratonA pAlananA pariNAm samAnajatinA chhe; jyAn ek vrat draDhachittathI pAlan kare tyAn tenA anya samAnajAtIy vrat pAlananun avinAbhavipaNun eTale ‘badhay vrat pALyAn’ kahe chhe. vaLI Am paN chhe ke — jo ek tyAganI AkhaDIne antasamaye draDhachittathI pakaDI temAn pariNAm lIn thatAn paryAy chhUTe to te kALamAn anya upayoganA abhAvathI mahAn dharmadhyAn sahit anya gatimAn gaman thAy to uchchagatimAn ja thAy evo niyam chhe. evA AshayathI ek vratanun mAhAtmya kahyun chhe, paN ahIn em na jANavun ke ek vrat to pAlan kare ane anya pAp sevyA kare to tenun paN uchchaphaL thAy chhe. e pramANe to chorI chhoDe ane parastrI sevyA kare

– hinsadi karyA kare tenun paN uchcha phaL thAy,

parantu em nathI. e pramANe bIjI vratapratimAnun nirUpaN karyun. bAr bhedonI apekShAe A trIjo bhed thayo.

have trIjI sAmayikapratimAnun nirUpaN kare chhe. —

जो कुणदि काउसग्गं बारसआवत्तसुंजुदो धीरो ।
णमणदुगं पि कुणंतो चदुप्पणामो पसण्णप्पा ।।३७१।।
चिंतंतो ससरूव जिणबिंबं अहव अक्खरं परमं ।
झायदि कम्मविवायं तस्स वयं होदि सामइयं ।।३७२।।
यः करोति कायोत्सर्गं द्वादशावर्त्तसंयुतः धीरः ।
नमनद्विकं अपि कुर्वन् चतुःप्रणामः प्रसन्नात्मा ।।३७१।।
चिन्तयन् स्वस्वरूपं जिनबिम्बं अथवा अक्षरं परमम् ।
ध्यायति कमरविपाकं तस्य व्रतं भवति सामयिकम् ।।३७२।।

Page 205 of 297
PDF/HTML Page 229 of 321
single page version

artha — je samyagdraShTi shrAvak bAr Avarta sahit, chAr praNAm sahit, be namaskAr karato thako prasanna chhe. AtmA jeno evo dhIr – draDhachitta banIne kAyotsarga kare chhe ane tyAn potAnA chaitanyamAtra shuddhasvarUpane dhyAvato – chintavato rahe chhe, vA jinabimbane chintavato rahe chhe vA parameShThivAchak pAnch namokArane chintavato rahe chhe, vA karmodayanA rasanI jatine chintavato rahe chhe tene sAmayikavrat hoy chhe.

bhAvArtha — sAmayikanun varNan pahelAn shikShAvratamAn karyun hatun ke ‘rAgadveSh chhoDI samabhAvapUrvak kShetra – kAL – Asan – dhyAn – manashuddhi – vachanashuddhi – kAyashuddhi sahit kALanI maryAdA karI ekAntasthAnamAn besI sarve sAvadyayogano tyAg karI dharmadhyAnarUp pravarte; em kahyun hatun. ahIn visheSh e kahyun ke ‘kAyAthI mamatva chhoDI kAyotsarga kare tyAn adi – antamAn be namaskAr kare, chAr dishA sanmukh thaI chAr shironati kare, ek ek shironatimAn man-vachan-kAyanI shuddhatAnI sUchanArUp traN traN em bAr Avarta kare. e pramANe karI kAyAthI mamatva chhoDI nijasvarUpamAn lIn thAy, vA jinapratimAmAn upayogane lIn kare, vA panchaparameShThivAchak akSharonun dhyAn kare tathA (em karatAn) upayog koI harakat taraph jAy to tyAn karmodayanI jatine chintave ke A shAtAvedanIyanun phaL chhe, vA A ashAtAvedanIyanI jati chhe, vA A antarAyanA udayanI jati chhe ityadi karmanA udayane chintave? ATalun visheSh kahyun. vaLI A pramANe paN visheSh jANavun ke — shikShAvratamAn to man-vachan-kAy sambandhI koI atichAr paN lAge chhe, vA kALanI maryAdA adi kriyAmAn hIn-adhik paN thAy chhe, ane ahIn pratimAnI pratignA chhe te to atichAr rahit shuddha paLAy chhe, upasagAradinA nimittathI pratignAthI chaLato nathI em jANavun. AnA pAnch atichAr chhe. man-vachan-kAyanun asthir thavun, anAdar karavo, bhUlI javun e (pAnch) atichAr na lagAve. e pramANe bAr bhedanI apekShAe A sAmayikapratimA chotho bhed thayo.

Page 206 of 297
PDF/HTML Page 230 of 321
single page version

have proShadhapratimAno bhed kahe chhe —

सत्तमितेरसिदिवसे अवरह्णे जाइऊण जिणभवणे ।
किरियाकम्मं किच्चा उववासं चउव्विहं गहिय ।।३७३।।
गिहवावारं चत्ता रत्तिं गमिऊण धम्मचिंताए ।
पच्चूसे उट्ठिता किरियाकम्मं च कादूण ।।३७४।।
सत्थब्भासेण पुणो दिवसं गमिऊण वंदणं किच्चा ।
रत्तिं णेदूण तहा पच्चूसे वंदणं किच्चा ।।३७५।।
पुज्जणविहिं च किच्चा पत्तं गहिऊण णवरि तिविहं पि ।
भुंजविऊण पत्तं भुंजंतो पोसहो होदि ।।३७६।।
सप्तमीत्रयोदशीदिवसे अपराह्णे गत्वा जिनभवने ।
क्रियाकर्म कृत्वा उपवासं चतुर्विधं गृहीत्वा ।।३७३।।
गृहव्यापारं त्यक्त्वा रत्रिं गमयित्वा धमरचिन्तया ।
प्रत्यूषे उत्थाय क्रियाकर्म च कृत्वा ।।३७४।।
शास्त्राभ्यासेन पुनः दिवसं गमयित्वा वन्दनां कृत्वा ।
रत्रिं नीत्वा तथा प्रत्यूषे वन्दनां कृत्वा ।।३७५।।
पूजनविधिं च कृत्वा पात्रं गृहीत्वा नवरि त्रिविधं अपि ।
भोजयित्वा पात्रं भुंजानः प्रोषधः भवति ।।३७६।।

artha — sAtam ane terasanA divase be pahor pachhI jin- chaityAlayamAn jai sAyankALamAn sAmayikadi kriyAkarma karI chAr prakAranA AhArano tyAg karI upavAs grahaN kare, gharano samasta vyApAr chhoDI dharmadhyAnapUrvak sAtam ane terashanI ratri vyatIt kare, ATham ane chaturdashInA prabhAtamAn UThI sAmayik kriyAkarma kare ane te divas shAstrAbhyAsadi karI dharmadhyAnamAn vitAve. sAyankALamAn sAmayikadi kriyAkarma karI ratri paN e ja pramANe dharmadhyAnamAn gALe, nom ane

Page 207 of 297
PDF/HTML Page 231 of 321
single page version

pUrNimAnA prabhAtakALamAn sAmayik, vandanadi karI – jinapUjanavidhAn karI, traN prakAranA pAtronun paDagAhan karI temane bhojan karAvI pachhI pote bhojan kare tene proShadhapratimA hoy chhe.

bhAvArtha — pahelAn shikShAvratamAn proShadhanI vidhi kahI hatI te ahIn paN jANavI. gRuhavyApAr – bhogaupabhoganI samasta sAmagrIno tyAg karI ekAntamAn jaI soL pahor dharmadhyAnamAn vyatIt kare, ane ahIn vadhArAmAn ATalun samajavun ke tyAn soL pahoranA vakhatano niyam kahyo nahoto – atichAradi doSh paN lAgatA hatA, parantu ahIn to pratimAnI pratignA chhe tethI soL pahoranA upavAsano niyam karI atichAr rahit proShadh kare chhe. A proShadhapratimAnA pAnch atichAr chhe je vastu je sthAnamAn rAkhI hoy tene uThAvavI – mUkavI, sUvA – besavAnun sanstaraN karavun, e badhun vagar dekhe jANe yatnarahit karavun, A pramANe traN atichAr to A, tathA upavAsamAn anAdar – aprIti karavI ane kriyAkarmanun vismaraN karavun A pAnch atichAr lAgavA de nahi. (te niratichAr proShadhopavAsapratimA chhe.)

have proShadhanun mAhAtmya kahe chhe. —

एक्कं पि णिरारंभं उववासं जो करेदि उवसंतो ।
बहुभवसंचियकम्मं सो णाणी खवदि लीलाए ।।३७७।।
एकं अपि निरारम्भं उपवासं यः करोति उपशान्तः ।
बहुभवसञ्चितकर्म सः ज्ञानी क्षपति लीलया ।।३७७।।

artha — je gnAnI samyagdraShTi, Arambhano tyAg karI upashamabhAv-mandakaShAyarUp thaIne ek paN upavAs kare chhe te ghaNA bhavonAn sanchit karelAn – bAndhelAn karmone lIlAmAtramAn kShay kare chhe.

bhAvArtha — kaShAy, viShay ane AhArano tyAg karI, Alok -paralokanA bhogonI vAnchchhA chhoDI jo ek upavAs kare to te ghaNA karmonI nirjarA kare chhe, to pachhI je proShadhapratimA angIkAr karI ek

Page 208 of 297
PDF/HTML Page 232 of 321
single page version

pakShamAn be upavAs kare tenA sambandhamAn shun kahevun! te svargasukh bhogavI mokShane prApta thAy chhe.

have ArambhadinA tyAg vinA upavAs kare tene kamaranirjarA thatI nathI, em kahe chhe —

उववासं कुव्वंतो आरंभं जो करेदि मोहादो ।
सो णियदेहं सोसदि ण झाडए कम्मलेसं पि ।।३७८।।
उपवासं कुर्वन् आरम्भं यः करोति मोहात् ।
सः निजदेहं शोषयति न उज्झति कर्मलेशं अपि ।।३७८।।

artha — je upavAs karIne gharakAryanA mohathI ghar sambandhI Arambh kare chhe te potAnA dehane (mAtra) sUkave chhe, paN tene leshamAtra kamaranirjarA thatI nathI.

bhAvArtha — je viShay – kaShAy chhoDyA vinA kevaL AhAramAtra ja tyAg kare chhe ane samasta gharakArya kare chhe te puruSh mAtra dehane ja sUkave chhe, tene leshamAtra paN kamaranirjarA thatI nathI.

have sachittatyAgapratimA kahe chhe —

सच्चित्तं पत्तफलं छल्ली मूलं च किसलयं बीयं ।
जो ण य भक्खदि णाणी सचित्तविरदो हवे सो दु ।।३७९।।
सचित्तं पत्रं फलं त्वक् मूलं च किशलयं बीजम् ।
यः न च भक्षयति ज्ञानी सचित्तविरतः भवेत् सः तु ।।३७९।।

artha — je gnAnI samyagdraShTishrAvak patra, phaL, chhAl, mUL, kumpaL ane bIj e sachittane bhakShaN karato nathI, tene sachittaviratishrAvak kahe chhe.

bhAvArtha — jIvothI sahit hoy tene sachitta kahe chhe. patra, phaL, chhAl, mUL, bIj ane kumpaL ityadi lIlI sachitta vanaspatine na khAy

Page 209 of 297
PDF/HTML Page 233 of 321
single page version

to te sachittaviratapratimA dhArak shrAvak chhe.*

जो ण य भक्खेदि सयं तस्स ण अण्णस्स जुज्जदे दाउं ।
भुत्तस्स भोजिदस्स हि णत्थि विसेसो जदो को वि ।।३८०।।
यः न च भक्षयति स्वयं तस्य न अन्यस्मै युज्यते दातुम् ।
भुक्तस्य भोजयिष्यतः हि नस्ति विशेषः यतः कः अपि ।।३८०।।

artha — vaLI je vastu pote khAto nathI te anyane ApavI paN yogya nathI, kAraN ke khAvAvALA ane khavaDAvavAvALAmAn kAI visheSh (bhed) nathI. kRut tathA karitanun phaL ekasarakhun chhe tethI je vastu pote na khAy te anyane paN nahi khavaDAvatAn ja sachittatyAgavratanun pAlan thAy chhe.

जो वज्जेदि सचित्तं दुज्जय-जीहा वि णिज्जिया तेण ।
दयभावो होदि किओ जिणवयणं पलियं तेण ।।३८१।।
यः वर्जयति सचित्तं दुर्जयजिह्वा अपि निर्जिता तेन ।
दयाभावः भवति कृतः जिनवचनं पलितं तेन ।।३८१।।

artha — je shrAvak sachittano tyAg kare chhe teNe, jene jItavI

★सुक्कं पक्कं तत्तं अंविललवणेहिं मिस्सियं दव्वं ।
जं जंतेण य छिण्णं तं सव्वं फासुयं भणियं ।।
शुष्कं पक्कं तप्तं अम्ललवणाभ्यां मिश्रितं द्रव्यम् ।
यत् यन्त्रेण च छिन्नं तत् सर्वं प्रासुकं भणितम् ।।

artha :—sUkAvelI, pakAvelI, khaTAsh vA lavaNathI meLavelI, yantrathI chhinna-bhinna karelI tathA shodhelI evI badhIy lIlotarI (haritakAy) prAsuk eTale jIvarahit achitta thAy chhe – kahevAy chhe.

यथा शुष्कपक्वध्वस्ताम्ललवणसंमिश्रदग्धदि द्रव्यं ।
प्रासुकं ततस्तत्सेवने पापबंधो नास्तीति ।।
(shrI gommaTasAr, jIvakAnD gA. 224 TIkA)

Page 210 of 297
PDF/HTML Page 234 of 321
single page version

kaThaN chhe evI jIhvAindriyane jItI, dayAbhAv pragaT karyo tathA jineshvaradevanA vachananun pAlan karyun.

bhAvArtha — sachittanA tyAgamAn moTo guN chhe, tenAthI jIhvAindriyanun jItavun thAy chhe, prANIonI dayA paLAy chhe tathA bhagavAnanAn vachananun pAlan thAy chhe; kAraN ke haritakAyadi sachittamAn bhagavAne jIv kahyA chhe e AgnA pAlan thaI. sachittamAn maLelI vA sachittathI bandh – sambandharUp vastu ityadik tenA atichAr chhe. e atichAr lagAve nahi to shuddha tyAg thAy ane tyAre ja pratimAnun pAlan thAy chhe. bhogopabhogavrat ane deshAvakashikavratamAn paN sachittano tyAg kahyo chhe, parantu tyAn niratichAr – niyamarUp (tyAg) nathI ane ahIn niyamarUp niratichAr tyAg hoy chhe. e pramANe sachittatyAg nAmanI pAnchamI pratimAnun vA bAr bhedomAn chhaThThA bhedanun varNan karyun.

have ratribhojanatyAg nAmanI chhaThThI pratimA kahe chhe —

जो चउविहं पि भोज्जं रयणीए णेव भुंजदे णाणी ।
ण य भुंजावदि अण्णं णिसिविरओ सो हवे भोज्जो ।।३८२।।
यः चतुर्विधं अपि भोज्यं रजन्यां नैव भुंक्ते ज्ञानी ।
न च भोजयति अन्यं निशिविरतः सः भवेत् भोज्यः ।।३८२।।

artha — je gnAnI samyagdraShTishrAvak ratri viShe chAr prakAranA ashan, pAn, khAdya ane svAdya AhArane bhogavato nathI-khAto nathI tathA bIjAne tevun bhojan karAvato nathI te shrAvak ratribhojanano tyAgI hoy chhe.

bhAvArtha — mAnsabhakShaNadoSh tathA bahuArambhI trasaghAtadoShanI apekShAe ratribhojanano tyAg to pahelI – bIjI pratimAmAn karAvyo chhe. parantu tyAn to kRut-karit-anumodanA tathA man-vachan-kAyAnA koI doSh lAge chhe, tethI shuddha tyAg nathI ane ahIn to (e badhA doSho TALI) shuddha tyAg thAy chhe, mATe tene pratimA kahI chhe.

Page 211 of 297
PDF/HTML Page 235 of 321
single page version

जो णिसिभुत्तिं वज्जदि सो उववासं करेदि छम्मासं ।
संवच्छरस्स मज्झे आरंभं चयदि रयणीए ।।३८३।।
यः निशिभुक्तिं वर्जयति सः उपवासं करोति षण्मासम्
संवत्सरस्य मध्ये आरम्भं त्यजति रजन्याम् ।।३८३।।

artha — je puruSh ratribhojan chhoDe chhe te ek varasadahADe chha mAsanA upavAs kare chhe, ratribhojananA tyAgathI bhojanasambandhI Arambh paN tyAge chhe tathA vyApAradi sambandhI Arambh paN chhoDe chhe. tethI mahAn dayApAlan kare chhe.

bhAvArtha — je ratribhojan tyAge chhe te varasadahADe chha mAsanA upavAs kare chhe tathA anya Arambhano paN ratrimAn tyAg kare chhe. vaLI anya granthomAn A pratimAmAn divAmaithunatyAg eTale divasamAn man -vachan-kAy, kRut-karit-anumodanA pUrvak strIsevanano tyAg paN kahyo chhe. e pramANe ratribhojanatyAg pratimAnun nirUpaN karyun. A pratimA chhaThThI chhe tathA bAr bhedomAn sAtamo bhed chhe.

have brahmacharyapratimAnun nirUpaN kare chhe. —

सव्वेसिं इत्थीणं जो अहिलासं ण कुव्वदे णाणी ।
मण-वाया-कायेण य बंभवई सो हवे सदओ ।।३८४।।
सर्वासां स्त्रीणां य अभिलाषं न कुर्वते ज्ञानी ।
मनोवाक्कायेन च ब्रह्मव्रती सः भवेत् सदयः ।।३८४।।
जो कथ-करिय-मोयण-मण-वय-काएण मेहुणं चयदि ।
बंभ-पवज्जारूढो बंभवई सो हवे सदओ ।।३८४ ❃ १।।
यः कृतकरितमोदनमनोवाक्कायेन मैथुनं त्यजति ।
ब्रह्मप्रव्रज्यारूढः ब्रह्मव्रती स भवेत् सदयः ।।३८४ ❃ १।।

artha — je gnAnI samyagdraShTishrAvak devAnganA, manuShyaNI, tiryanchaNI ane chitrAmaNanI ityadi chAre prakAranI badhIy strIono man

Page 212 of 297
PDF/HTML Page 236 of 321
single page version

-vachan-kAyAthI abhilASh na kare te brahmacharyavratano dhArak thAy chhe. kevo chhe te? dAyano pAlan karavAvALo chhe

bhAvArtha — sarva strIono man-vachan-kAy tathA kRut-karit -anumodanAthI sarvathA tyAg kare te brahmacharyapratimA chhe.

have ArambhaviratipratimA kahe chhe —

जो आरंभं ण कुणदि अण्णं कारयदि णेव अणुमण्णे ।
हिंसासंतट्ठमणो चत्तारंभो हवे सो हि ।।३८५।।
यः आरम्भं न करोति अन्यं कारयति नैव अनुमन्यते ।
हिंसासंत्रस्तमनाः त्यक्तारम्भः भवेत् सः हि ।।३८५।।

artha — je shrAvak gRuhakAryasambandhI kAI paN Arambh karato nathI, anya pAse karAvato nathI tathA koI karato hoy tene bhalo jANato nathI te nishchayathI ArambhatyAgI hoy chhe. kevo chhe te? hinsAthI bhayabhIt chhe man jenun evo chhe.

bhAvArtha — man-vachan-kAyAthI tathA kRut-karit-anumodanAthI gRuhakAryanA Arambhano tyAg kare chhe te ArambhatyAg pratimAdhArI shrAvak hoy chhe. A pratimA AThamI chhe ane bAr bhedomAn A navamo bhed chhe.

have parigrahatyAgapratimA kahe chhe —

जो परिवज्जइ गंथं अव्भंतर बहिरं च साणंदो ।
पावं ति मण्णमाणो णिग्गंथो सो हवे णाणी ।।३८६।।
यः परिवर्जयति ग्रन्थं अभ्यन्तर – बाह्यं च सानन्दः ।
पापं इति मन्यमानः निर्ग्रंथः सः भवेत् ज्ञानी ।।३८६।।

artha — je gnAnI samyagdraShTishrAvak abhyantar tathA bAhya evA be prakAranA parigrah, ke je pApanA kAraNarUp chhe em mAnato thako, AnandapUrvak chhoDe chhe te parigrahatyAgI shrAvak hoy chhe.

Page 213 of 297
PDF/HTML Page 237 of 321
single page version

bhAvArtha — AbhyantaraparigrahamAn mithyAtva, anantAnubandhIkaShAy tathA apratyAkhyAnAvaraNakaShAy to pahelAn chhUTI gayA chhe, have pratyAkhyAnAvaraN ane tenI sAthe lAgel hAsyadik tathA vedane ghaTADe chhe, vaLI bAhyathI dhan-dhAnyadi sarvano tyAg kare chhe, parigrahatyAgamAn ghaNo Anand mAne chhe, kAraN ke jene sAcho vairAgya hoy chhe te parigrahane pAparUp tathA moTI ApadArUp dekhe chhe ane tenA tyAgamAn ghaNun sukh mAne chhe.

बहिरगंथविहीणा दलिद्दमणुआ सहावदो होंति ।
अब्भंतरगंथं पुण ण सक्कदे को वि छंडेदुं ।।३८७।।
बाह्यग्रन्थविहीनाः दरिद्रमनुष्याः स्वभावतः भवन्ति ।
अभ्यन्तरग्रन्थं पुनः न शक्नोति कः अपि त्यक्तुम् ।।३८७।।

artha — bAhyaparigraharahit to daridramanuShya svabhAvathI ja hoy chhe eTale evA tyAgamAn Ashcharya nathI paN Abhyantaraparigrahane chhoDavA mATe koI paN samartha thatun nathI.

bhAvArtha — je Abhyantaraparigrahane chhoDe chhe tenI ja mahattA chhe. sAmAnyapaNe Abhyantaraparigrah mamatvabhAv chhe, ene je chhoDe chhe tene parigrahano tyAgI kahIe chhIe. e pramANe parigrahatyAg pratimAnun svarUp kahyun. A pratimA navamI chhe tathA bAr bhedomAn A dashamo bhed chhe.

have anumodanaviratipratimA kahe chhe —

जो अणुमणणं ण कुणदि गिहत्थकज्जेसु पावमूलेसु ।
भवियव्वं भावंतो अणुमणविरओ हवे सो दु ।।३८८।।
यः अनुमननं न करोति गृहस्थकार्येषु पापमूलेषु ।
भवितव्यं भावयन् अनुमनविरतः भवेत् सः तु ।।३८८।।

artha — je shrAvak, pApanA mUL je gRuhasthanAn kAryo temAn, anumodanA na kare – kevI rIte? ‘je bhavitavya chhe tem ja thAy chhe’ evI bhAvanA karato thako — te anumodanaviratipratimAdhArI shrAvak chhe.

Page 214 of 297
PDF/HTML Page 238 of 321
single page version

bhAvArtha — AhAranA arthe gRuhasthakAryanA ArambhadikanI paN anumodanA na kare, udAsIn thaI gharamAn paN rahe vA bAhya chaityAlay – maTh-manDapamAn paN vase, bhojan mATe potAne ghare vA anya shrAvak bolAve to tyAn bhojan karI Ave. vaLI em paN na kahe ke ‘amArA mATe phalANI vastu taiyAr karajo’. gRuhastha je kAI jamADe te ja jamI Ave. te dashamI pratimAdhArI shrAvak hoy chhe.

जो पुण चिंतदि कज्जं सुहासुहं रायदोससंजुत्तो ।
उवओगेण विहीणं स कुणदि पावं विणा कज्जं ।।३८९।।
यः पुनः चिन्तयति कार्यं शुभाशुभं रागद्वेषसंयुतः ।
उपयोगेन विहीनः सः करोति पापं विना कार्यम् ।।३८९।।

artha — je prayojan vinA rAg-dveSh sahit banI shubh -ashubhakAryonun chintavan kare chhe te puruSh vinA kArya pAp upajAve chhe.

bhAvArtha — pote to tyAgI banyo chhe chhatAn vinA prayojan putrajanmaprapti – vivAhadik shubhakAryo tathA koIne pIDA ApavI, mAravo, bAndhavo ityadik ashubhakAryo — em shubhAshubh kAryonun chintavan karI je rAg-dveSh pariNAm vaDe nirarthak pAp upajAve chhe tene dashamI pratimA kem hoy? tene to evI buddhi ja rahe ke ‘je prakAranun bhavitavya chhe tem ja thashe, jem AhAradi maLavAn hashe tem ja maLI raheshe’. evA pariNAm rahe to anumatityAganun pAlan thAy chhe. e pramANe bAr bhedamAn agiyAramo bhed kahyo.

have uddiShTavirati nAmanI agiyAramI pratimAnun svarUp kahe chhe —

जो णवकोडिविसुद्धं भिक्खायरणेण भुंजदे भोज्जं ।
जायणरहियं जोग्गं उद्दिट्ठाहारविरदो सो ।।३९०।।
यः नवकोटिविशुद्धं भिक्षाचरणेन भुंक्ते भोज्यम् ।
याचनरहितं योग्यं उद्दिष्टाहारविरतः सः ।।३९०।।

Page 215 of 297
PDF/HTML Page 239 of 321
single page version

artha — je shrAvak man-vachan-kAyA tathA kRut-karit -anumodanAjanya nav prakAranA doSharahit arthAt nav koTie shuddha AhAr bhikShAcharaNapUrvak grahaN kare, temAn paN yAchanArahit grahaN kare paN yAchanA pUrvak na grahaN kare, temAn paN yogya (nirdoSh) grahaN kare paN sachittadi doShasahit ayogya hoy to na grahaN kare, te uddiShTaAhArano tyAgI chhe.

bhAvArtha — je ghar chhoDI maTh – manDapamAn raheto hoy, bhikShAcharaNathI AhAr leto hoy, paN potAnA nimitte koIe AhAr banAvyo hoy to te AhAr na le, yAchanApUrvak na le tathA mAnsadik vA sachitta evo ayogya AhAr na le, te uddiShTavirati shrAvak chhe.

have ‘antasamayamAn shrAvak ArAdhanA kare’ em kahe chhe —

जो सावयवयसुद्धो अंते आराहणं परं कुणदि ।
सो अच्चुदम्हि सग्गे इंदो सुरसेविदो होदि ।।३९१।।
यः श्रावकव्रतशुद्धः अन्ते आराधनं परं करोति ।
सः अच्युते स्वर्गे इन्द्रः सुरसेवितः भवति ।।३९१।।

artha — je shrAvak vratothI shuddha chhe tathA antasamaye darshan, gnAn, charitra ane taparUpI utkRuShTa ArAdhanA ArAdhe chhe te achyut svargamAn devothI sevanIy indra thAy chhe.

bhAvArtha — je samyagdraShTishrAvak niratichArapaNe agiyAr pratimArUp shuddha vratanun pAlan kare chhe ane antasamaye maraNakALamAn darshan – gnAn – charitra – tap (e chAr) ArAdhanAne ArAdhe chhe te achyutasvargamAn indra thAy chhe. A, utkRuShTa shrAvakanA vratonun utkRuShTa phaL chhe. e pramANe agiyAr pratimAonun svarUp kahyun. anya granthomAn tenA be bhed kahyA chhe. pratham bhedavALo to ek vastra rAkhe, keshone kAtarathI vA astarAthI sorAve (kShaur karAve), potAnA hAthathI pratilekhan kare, besIne bhojan kare, potAnA hAthamAn bhojan kare vA pAtramAn paN kare,

Page 216 of 297
PDF/HTML Page 240 of 321
single page version

tyAre bIjA bhedavALo keshono loch kare. prati-lekhan pAchhaLathI kare, potAnA hAthamAn ja bhojan kare tathA kopin dhAraN kare ityadik. tenI vidhi anya granthothI samajavI. e pramANe pratimA to agiyAr thaI tathA bAr bhed kahyA hatA temAn A shrAvakano bAramo bhed thayo.

have ahIn sanskRit TIkAkAre anya granthAnusAr shrAvakasambandhI thoDunk kathan lakhyun chhe, te sankShepamAn lakhIe chhIe —

chhaThThI pratimA sudhI to jaghanya shrAvak kahyo chhe, sAtamI, AThamI ane navamI pratimAdhArakane madhyam shrAvak kahyo chhe, tathA dashamI – agiyAramI pratimAdhArakane utkRuShTa shrAvak kahyo chhe. vaLI kahyun chhe ke samiti sahit pravarte to aNuvrat saphaL chhe. paN samiti rahit pravarte to vratapAlan karato hovA chhatAn avratI chhe.

prashna — gRuhasthane asi, masi, kRuShi, vaNijyanA ArambhamAn tras – sthAvar jIvonI hinsA thAy chhe, to trasahinsAno tyAg tenAthI kevI rIte bane? tenun samAdhAna —

pakSha, charyA ane sAdhakatA em shrAvakanI traN pravRutti kahI chhe. tyAn pakShano dhArak chhe tene pakShik shrAvak kahe chhe. charyAnA dhArakane naiShThik shrAvak kahe chhe, tathA sAdhakatAnA dhArakane sAdhak shrAvak kahe chhe. tyAn pakSha to A pramANe chhe ke — jainamArgamAn trasahinsAnA tyAgIne shrAvak kahyo chhe tethI hun mArA prayojanane mATe vA paranA prayojanane mATe trasajIvone haNun nahi, dharmane mATe, devatAne mATe, mantrasAdhanane mATe, auShadhane mATe, AhArane mATe tathA anya bhogone mATe haNun nahi evo pakSha jene hoy te pakShik chhe. asi – masi – kRuShi ane vaNijyadi kAryomAn tenAthI hinsA to thAy chhe topaN mAravAno abhiprAy nathI, mAtra potAnA kAryano abhiprAy chhe, tyAn jIvaghAt thAy chhe tenI AtmanindA kare chhe. e pramANe trasahinsA nahi karavAnA pakShamAtrathI tene pakShik kahIe chhIe. ahIn apratyAkhyAnAvaraNakaShAyanA mandaudayanA pariNAm chhe mATe te avratI ja chhe, vratapAlananI ichchhA chhe