Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Kartikeyanupreksha; Mangalacharan; Gatha: 1-27 ; 1. Adhruvanupreksha; 2. Asharananupreksha.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 17

 

Page -3 of 297
PDF/HTML Page 21 of 321
single page version

gAthA

viShay
pRuShTha
gAthA
viShay
pRuShTha

90

puNya-pApanA bhedathI
AsravanA be prakAr ... 50
142
vikalatray jIvonAn sthAna86
143
aDhI-dvIp bahAranA
tiryanchonI sthiti ...... 87

9191

mand tIvra kaShAyanAn
draShTAnt .................... 51
144
jalachar jIvonAn sthAna87

9394

AsravabhAvanA kone niShphaL
saphaL .................... 52
145146 bhavanatrik, kalpavAsI ne
nArakIonAn sthAna8788

95101

8. samvarAnuprekShA
5355
147151 tej, vAt, pRithvI adi

9596

samvaranA nAm ane hetu53
jIvonI sankhyA 8890
-

9799

gupti, samiti, dharma,
anuprekShA, charitranun
svarUp ................... 54
152
sAntar
nirantaranun kathan 90
153160 sankhyA-apekShAe
jIvonAn alpabahutvanun
kathan .............. 91
93

100-101 samvarashUnyane sansArabhramaN

ane AtmaniShThane ..........
samvarasphuraN.............. 55
161165 sarvajIvonAn utkRuShTa
jaghanya AyuShya 9195

102114

9.nirjarAnuprekShA
5662
166175 jIvonAn sharIronI utkRuShTa

102105nirjarAnun kAraN, svarUp,

jaghanya avagAhanA 9599
bhed ane vRuddhi.... 56-58
176
jIvanun lokapramANapaNun ane

106108 nirjarAnI vRuddhinAn sthAn 58

dehapramANapaNun .......... 99

109114adhik nirjarA kone thAy

177
jIv sarvathA sarvagat
nathI ................... 100
chhe? ................ 5962
178180 guN-guNI pradeshathI

115283 10. lokAnuprekShA

63152
abhinna chhe, bhinna .......
mAnavAmAn doSha100
101

115120 lokAkAshanun svarUp tathA

vistAr ........... 7073
181184 jIv panchabhUtono vikAr
hovAno niShedh tathA tenI
yathAtath siddhi101
103

121

‘lok’ shabdanI nirukti 73

122133 jIvonA bhed .... 73

81
185187 deh ane jIvamAn

134138 payAraptinun varNan . 81

84
ekatva bhAsavAnun
kAraN ........ 103
104

139141 prANonun svarUp, sankhyA

ane svAmI...... 8586

Page -2 of 297
PDF/HTML Page 22 of 321
single page version

gAthA

viShay
pRuShTha
gAthA
viShay
pRuShTha
220221 vyavahArakAL tathA tenI

188191 jIv svayam kartA, bhoktA,

sankhyA ........ 119120
puNya-pApane tIrtha
chhe. ........... 105
106
222-223 kAraN-kAryanun nirUpaNa121
224
225 anekAntAtmak vastune ja ....

192199 jIvanA

bahirAtmA,
-
atharakriyAkArIpaNun 121
122
antarAtmA ne paramAtmA
226228 sarvathA ekAntamAn
traN bhed tathA temanun
svarUp ....... 107
110
atharakriyAkaritvano
abhAv ...... 122
123

200201 jIvane anadithI

229232 pUrva-uttar bhAvamAn
sarvathA shuddha mAnavAno
niShedh ................. 111
kAraNakAryapaNun 123125
233-235 sarvathA anya, ek,

202203 ashuddhatA

shuddhatAnun
aNumAtra mAnavAmAn
doSh .......... 125
126
kAraN ane bandhanun
svarUp ................ 112
236
sarva dravyomAn
bhinnabhinnapaNun..... 127

204205 jIv ja uttam tattva chhe

shAthI?....... 112113
237239 dravyanun guN-paryAy ne

206207 pudgaladravyanun

utpAd-vyay-dhrauvyathI .......
yuktapaNun ..... 127
128
svarUp ....... 113114

208210 pudgalane jIvanun ne

240-242 dravya, paryAy ne guNanun
jIvane anya jIvanun
upakArIpaNun . 114
115
svarUp ....... 129130
243244 dravyamAn avidyamAn

211

pudgalanI koI apUrva
shakti ................. 115
paryAyanI ja utpatti
kALadi
labdhithI ..... 130
131

212216 dharma-adharma-AkAsh-kALanun

svarUp ....... 116118
245
dravya ane paryAyane kathanchit
bhedAbhed .............. 131

217218 pariNAmanun kAraN dravya

chhe, anya to nimittamAtra
chhe ............ 118
119
246
dravya ane paryAyamAn sarvathA
bhed mAnavAmAn doSh 132

219

badhAn dravyo kALadi
labdhi sahit chhe. ... 119
247249 vignAn-advait matamAn
doShanun nirUpaNa132133

Page -1 of 297
PDF/HTML Page 23 of 321
single page version

gAthA
viShay
pRuShTha

gAthA

viShay
pRuShTha
285
trasapaNun chintAmaNi jevun
durlabh ................. 153

250252 nastik mahAasatyavAdI

chhe ............ 133135
286287 trasamAn paN panchendriyapaNun

253260 sAmAnya-visheSh

durlabh ................. 154
gnAnanun svarUpa135138
288289 krUr pariNAmIne narak

261

anekAntasvarUp vastune
kathanchit ekAntapaNun 139
gati; tyAnthI nIkaLI ......
tiryanchanAn dukh ...... 155

262

shrutagnAn parokShapaNe sarva
vastune prakAshe chhe. .. 140
290299 manuShyatva, Aryatva, uchcha
kuL, nIrogapaNun,
satsamAgam, samyaktva,
charitra vagere pAmavun
anukrame durlabh
chhe. ........... 155-159

263265 shrutagnAnanA bhedarUp nayonun

svarUp ....... 140141

266

sApekSha te sunay ae
nirapekSha te durnay.... 142

267

anumAn pramANanun
svarUp ................ 142
300
durlabh manuShyapaNun
pAmI viShayomAn ramanAr
rAkhane mATe ratnane
bALe chhe .............. 159

268278 nayonA bhed (naigam

adi) ....... 143149

279280 tattvanun shravaN, gnAn,

301
samyagdarshan-gnAn-charitrarUp
bodhIne durlabhamAn durlabh
jANI teno mahAn Adar
karo.................... 159
dhAraN, chintavan karavAvALA
viralA chhe; tattvanun grahaN
karanAr tattvane jANe
chhe ..................... 150
302437 12. dhArmAnuprekShA

281282 agnAnI strI-adine

161250
vash thAy chhe. gnAnI
nahi. .................. 151
302304 sarvagna ane temanA dvArA
upadiShTa dvividh
dharma............161
162

283

lokAnuprekShAnA chintavananun
mAhAtmya ............. 151
305306 gRuhasthadharmanA bAr

284301 11. bodhiAdurlabhAnuprekShA

bhed ................... 163
153160
307
samyaktva pAmavAnI
yogyatA ............... 163

284

nigodathI nIkaLI
sthAvarapaNun durlabh... 153

Page 0 of 297
PDF/HTML Page 24 of 321
single page version

gAthA

viShay
pRuShTha gAthA
viShay
pRuShTha

308309 traNe prakAranAn

325327 samyaktvanun
samyaktva kevI rIte
thAy? .........164
165
mAhAtmya .... 178179
328390 agiyAr pratimAnun
svarUp ....... 179214

310

be samyaktva, anantAnubandhI
visanyojan ane deshavrat
utkRuShTa asankhya vAr grahe
chhoDe ....................166
391
ant samaye ArAdhanA
karavAnun phaL 215
392408 uttam kShamadi munidharmanun
varNan
218234

311312 tattvArthashraddhAn nirUpaNa166

409413 kevaL puNyane arthe

313317 samyagdraShTinA

dharma angIkAr na
karavo 235-327
pariNAm..... 171173

318

mithyAdraShTinun svarUp 174
424
samyaktvanA nishankitadi
ATh guN

319320 vyantaradi kAI ApatA

244
nathI .......... 175176
425426 nishankitadi dev gurumAn
lAgu pADavA 245

321322 janma-maraN, dukh-sukh,

427434 dharmanun
rog, daridra vagere
sambandhamAn samyagdraShTinAn
vichAr ................ 176
mAhAtmya 246-248
435436 dharma rahitanI nindA 249
437
dharma Acharo ne pAp
chhoDo

323

pUrvokta gAthA pramANe je
jANe te shuddha samyagdraShTi;
shankA kare te
mithyAdraShTi ........... 177
250
438488 bAr prakAranAn tapanun
varNan
251286
489
grantharachanAnun prayojan 283

324

AgnAsamyaktvanun
490
anuprekShAnun phaL 284
svarUp ................ 177
491
antya mangal 284

Page 1 of 297
PDF/HTML Page 25 of 321
single page version

OM
श्रीपरमात्मने नमः।
svamikarttikeyAnuprekShA
gujarAtI bhAShAnuvAd
mangalAcharaN
(dohA)
pratham RUShabh jin dharmakar, sanmati charam jinesh;
vighanaharaN mangalakaraN, bhavatam-durit-dinesh. 1.
vANI jinamukhathI kharI, paDI gaNadhip-kAn;
akShar-padamay vistarI, karahi sakal kalyAN. 2.
guru gaNadhar guNadhar sakal, prachur parampar aur;
vratatapadhar tanunaganadhar, vando vRuSh shiramaur. 3.
svAmI karttikey muni, bArah bhAvanA bhAy;
karyun kathan vistArathI, prAkRit-chhand banAy. 4.
sanskRit TIkA tehanI, karI sughar shubhachandra;
sugam-deshabhAShAmayI, karun nAm jayachandra. 5.
bhaNo bhaNAvo bhavyajan, yathAgnAn manadhAr;
karo nirjarA karmanI, vAr vAr suvichAr. 6.

e pramANe dev-shAstra-gurune namaskArarUp mangalAcharaNapUrvak pratignA


Page 2 of 297
PDF/HTML Page 26 of 321
single page version

karI svamikarttikeyAnuprekShA nAmanA granthanI deshabhAShAmay vachanikA karIe chhIe; tyAn sanskRit TIkA anusAr mArI buddhi pramANe gAthAno sankShepamAn artha lakhIsh; temAn koI ThekANe bhUl hoy to visheSh buddhimAn sudhArI lesho*.

shrImAn svAmI karttikeyAchArya, potAnAn gnAn-vairAgyanI vRuddhi thavI, navIn shrotAjanone gnAn-vairAgya UpajavAn tathA vishuddhatA thavAthI pApakarmanI nirjarA, puNyanun upArjan, shiShTAchAranun pAlan ane nirvidhnapaNe granthanI samapti ityadi anek bhalA phaLanI ichchhApUrvak potAnA iShTadevane namaskArarUp mangalapUrvak pratignA karI pratham gAthAsUtra kahe chhe

तिहुवणतिलयं देवं वंदित्ता तिहुवणिंदयपरिपुज्जं
वोच्छं अणुपेहाओ भवियजणाणंदजणणीओ ।।।।
त्रिभुवनतिलकं देवं वंदित्वा त्रिभुवनेन्द्रपरिपूज्यं
वक्ष्ये अनुप्रेक्षाः भविकजनानन्दजननीः ।।।।

arthatraN bhuvananA tilak ane traN bhuvananA indrothI pUjya evA devane namaskAr karI hun bhavyajIvone Anand upajAvavAvALI anuprekShA kahIsh.

bhAvArthaahIn ‘dev’ evI sAmAnya sangnA chhe. tyAn krIDA, vijigIShA, dyuti, stuti, mod, gati, kAnti adi kriyA kare tene dev kahevAmAn Ave chhe. tyAn sAmAnyapaNe to chAr prakAranA dev vA kalpit devone paN (dev) gaNavAmAn Ave chhe. temanAthI (jinadevane) bhinna darshAvavA mATe ahIn ‘त्रिभुवनतिलकं’ evun visheShaN Apyun chhe. tenAthI anya devano vyavachchhed (nirAkaraNkhanDan) thayo. *ahIn bhAShAnuvAdak svargIy pt.. jayachandrajIe samasta granthanI sankShipta sUchanArUp pIThikA lakhI chhe, paN tene ahIn nahi mUkatAn Adhunik prathAnusAr ame bhUmikAmAn (prastAvanAmAn) lakhI chhe.


Page 3 of 297
PDF/HTML Page 27 of 321
single page version

vaLI traNabhuvananA tilak to indra paN chhe, eTale tenAthI (jinadevane) bhinna darshAvavA mATe ‘त्रिभुवनेंद्रपरिपूज्यं’ evun visheShaN ahIn Apyun; tenAthI traN bhuvananA indro vaDe paN pUjanIk evA dev chhe temane ahIn namaskAr karyA chhe.

ahIn A pramANe samajavun keevun devapaNun to shrI arahant, siddha, AchArya, upAdhyAy, ane sAdhue pAnch parameShThImAn ja sambhave chhe, kAraN keparam svAtmajanit Anand sahit krIDA, karmane jItavArUp vijigIShA, svAtmajanit prakAsharUp dyuti, svasvarUpanI stuti, svasvarUpamAn param pramod, lokAlokavyAptarUp gati ane shuddha svarUpamAn pravRuttirUp kAnti ityadi devapaNAnI ekadesh vA sarvadesharUp samasta utkRuShTa kriyA temanAmAn ja hoy chhe tethI sarvotkRuShTa devapaNun emAn ja Avyun, eTale emane ja mangalarUp namaskAr karavA yogya chhe.

‘मं’ eTale pAp, tene ‘गल’ eTale gALe, tathA ‘मंग’ eTale sukh tene ‘ल’ eTale latidadati arthAt Ape tene ‘mangal’ kahIe chhIe. evA devane namaskAr karavAthI shubh pariNAm thAy chhe ane tenAthI pApano nAsh thAy chheshAntabhAvarUp sukh prApta thAy chhe.

vaLI anuprekShAno sAmAnya artha to vAramvAr chintavan karavun e chhe; paN chintavan to anek prakAranAn chhe ane tene karavAvALA paN anek chhe. temanAthI bhinna darshAvavA mATe ahIn ‘भव्यजनानंदजननीः’ evun visheShaN Apyun chhe. tethI je bhavyajIvone mokShaprapti nikaT AvI hoy temane Anand upajAvavAvALI evI anuprekShA kahIsh.

bIjun ahIn ‘अनुप्रेक्षाः’ evun bahuvachanarUp pad chhe, tyAn anuprekShA sAmAnya chintavan ek prakArarUp chhe topaN (visheShapaNe tenA) anek prakAr chhe. bhavyajIvone je sAmbhaLatAn ja mokShamArgamAn utsAh Upaje evA chintavananA sankShepatAthI bAr prakAr chhe. tenAn nAm tathA bhAvanAnI preraNA be gAthAsUtromAn kahe chhe


Page 4 of 297
PDF/HTML Page 28 of 321
single page version

अद्ध्रुव असरण भणिया संसारामेगमण्णमसुइत्तं
आसव-संवरणामा णिज्जर-लोयाणुपेहाओ ।।।।
इय जणिऊण भावह दुल्लह-धम्माणुभावणा णिच्चं
मणवयणकायसुद्धी एदा उद्देसदो भणिया ।।।। युग्मम्
अध्रुव अशरणं भणिताः संसारमेकमन्यमअशुचित्वम्
आस्रवसंवरनामा निर्जरालोकानुप्रेक्षाः ।।
इति ज्ञात्वा भावयत दुर्लभधर्मानुभावनाः नित्यम्
मनोवचनकायशुद्धया एताः उद्देशतः भणिताः ।।

arthahe bhavyAtman? ATalAn je anuprekShAnAn nAm jinadev kahe chhe. tene (samyak prakAre) jANIne man-vachan-kAy shuddha karI AgaL kahIshun te pramANe tame nirantar bhAvo (chintavo). te (nAm) kyAn chhe? adhruv, asharaN, sansAr, ekatva, anyatva, ashuchitva, Asrav, samvar, nirjarA, lok, bodhidurlabh ane dharmae bAr chhe.

bhAvArthae bAr bhAvanAnAn nAm kahyAn, tenun visheSh artharUp kathan to AgaL yathAsthAne thashe ja; vaLI e nAm sArthak chhe. teno artha sho? adhruv to anityane kahIe chhIe, jemAn sharaNapaNun nathI te asharaN chhe, paribhramaNane sansAr kahIe chhIe, jyAn bIjun koI nathI te ekatva chhe, jyAn sarvathI judApaNun chhe te anyatva chhe, malinatAne ashuchitva kahIe chhIe, karmanun Avavun te Asrav chhe, karmAsrav rokavo te samvar chhe, karmanun kharavun te nirjarA chhe, jemAn chha dravyono samudAy chhe te lok chhe, ati kaThaNatAthI prApta karIe te durlabh (bodhidurlabh) chhe ane sansArathI jIvono uddhAr kare te vastusvarUpadik dharma chhe; e pramANe teno artha chhe. have pratham adhruvAnuprekShA kahe chhe

pAThAntara दस दो य भणिया हु।


Page 5 of 297
PDF/HTML Page 29 of 321
single page version

1. adhAruvAnuprekShA
जं किंचि वि उप्पप्णं तस्स विणासो हवेइ णियमेण
परिणामसरूवेण वि ण य किंचि वि सासयं अत्थि ।।।।
यत्किंचिदपि उत्पन्नं तस्य विनाशो भवति नियमेन
परिणामस्वरूपेणपि न च किंचिदपि शाश्वतमस्ति ।।।।

arthaje kAI utpanna thayun teno niyamathI nAsh thAy chhe arthAt pariNAmasvarUpathI to koI paN (vastu) shAshvat nathI.

bhAvArthasarva vastu sAmAnya-visheShasvarUp chhe; tyAn sAmAnya to dravyane kahevAmAn Ave chhe tathA visheSh, guN-paryAyane kahevAmAn Ave chhe. have dravyathI to vastu nitya ja chhe, guN paN nitya ja chhe; ane paryAy chhe te anitya chhe, tene pariNAm paN kahevAmAn Ave chhe. A jIv paryAyabuddhivALo hovAthI paryAyane UpajatI-viNasatI dekhIne harSha-shok kare chhe tathA tene nitya rAkhavA ichchhe chhe; ane e agnAn vaDe te vyAkuL thAy chhe. tethI teNe A bhAvanA (anuprekShA) chintavavI yogya chhe

hun dravyathI shAshvat Atmadravya chhun, A Upaje chheviNase chhe te paryAyano svabhAv chhe; temAn harSha-viShAd sho? manuShyapaNun chhe te jIv ane pudgalanA sanyogajanit paryAy chhe ane dhan-dhAnyadik chhe te pudgalanA paramANuono skandhaparyAy chhe, eTale tenun maLavunvikharAvun niyamathI avashya chhe, chhatAn temAn sthiratAnI buddhi kare chhe e ja mohajanit bhAv chhe. mATe vastusvarUp jANI temAn harSha-viShAdadirUp na thavun. AgaL tene ja visheShatAthI kahe chhe

जम्मं मरणेण समं संपज्जइ जोव्वणं जरासहियं
लच्छी विणाससहिया इय सव्वं भंगुरं मुणह ।।।।

Page 6 of 297
PDF/HTML Page 30 of 321
single page version

जन्म मरणेन समं सम्पद्यते यौवनं जरासहितम्
लक्ष्मीः विनाशसहिता इति सर्वं भंगुरं जानीहि ।।।।

arthahe bhavya! A janma chhe te to maraN sahit chhe, yauvan chhe te vRuddhAvasthA sahit Upaje chhe ane lakShmI chhe te vinAsh sahit Upaje chhe; e pramANe sarva vastune kShaNabhangur ja jAN!

bhAvArthajeTalI avasthAo jagatamAn chhe teTalI badhIy pratipakShabhAv sahit chhe chhatAn A jIv, janma thAy tyAre tene sthir jANI harSha kare chhe ane maraN thAy tyAre tene gayo mAnI shok kare chhe. e pramANe iShTanI praptimAn harSha, apraptimAn viShAd tathA aniShTanI praptimAn viShAd ane apraptimAn harSha kare chhe; e sarva mohanun mAhAtmya chhe paN gnAnIe to samabhAvarUp rahevun.

अथिरं परियणसयणं पुत्तकलत्तं सुमित्तलावण्णं
गिहगोहणाइ सव्वं णवघणविंदेण सरिच्छं ।।।।
अस्थिर परिजनस्वजनं पुत्रकलत्रं सुमित्रलावण्यम्
गृहगोधनदि सर्वं नवघनवृन्देन सदृशम् ।।।।

arthajem navIn meghanAn vAdaL tatkAL uday pAmIne vilay pAmI jAy chhe tevI ja rIte A sansAramAn parivAr, bandhuvarga, putra, strI, bhalA mitro, sharIranI sundaratA, ghar ane godhan adi samasta vastuo asthir chhe.

bhAvArthae sarva vastune asthir jANI temAn harSha-viShAd na karavo.

सुरधणुतडिव्व चवला इंदियविसया सुभिच्चवग्गा य
दिट्ठपणट्ठा सव्वे तुरयगया रहवरादी य ।।।।
सुरधनुस्तडिद्वच्चपला इन्द्रियविषयाः सुभृत्यवर्गाश्च
दृष्टप्रणष्टाः सर्वे तुरगगजाः रथवरादयश्च ।।।।

Page 7 of 297
PDF/HTML Page 31 of 321
single page version

arthaA jagatamAn indriyonA viShayo chhe te indradhanuSh ane vijaLInA chamakAr jevA chanchaL chhe; pratham dekhAy pachhI turat ja vilay pAmI jAy chhe. vaLI tevI ja rIte bhalA chAkarono samUh ane sArA ghoDA-hAthI-rath chhe te sarva vastu paN e ja pramANe chhe.

bhAvArthaA jIv, sArA sArA indriyaviShayo ane uttam nokar, ghoDA, hAthI ane rathadikanI praptithI sukh mAne chhe parantu e sarva kShaNabhangur chhe. mATe avinAshI sukhano upAy karavo ja yogya chhe.

have bandhujanono sanyog kevo chhe te draShTAntapUrvak kahe chhe

पंथे पहियजणाणं जह संजोओ हवेइ खणमित्तं
बंधुजणाणं च तहा संजोओ अद्ध्रुओ होइ ।।।।
पथि पथिकजनानां यथा संयोगो भवति क्षणमात्रम्
बन्धुजनानां च तथा संयोगः अध्रुवः भवति ।।।।

arthajem panthamAn pathikajanono sanyog kShaNamAtra chhe, te ja pramANe sansAramAn bandhujanono sanyog paN asthir chhe.

bhAvArthaA jIv, bahoLo kuTumb-parivAr pAmatAn abhimAnathI temAn sukh mAne chhe ane e mad vaDe potAnA svarUpane bhUle chhe, paN e bandhuvagAradino sanyog mArganA pathikajan jevo ja chhe, thoDA ja samayamAn vikharAI jAy chhe. mATe emAn ja santuShTa thaIne svarUpane na bhUlavun.

have AgaL dehanA sanyoganI asthiratA darshAve chhe

अइललिओ वि देहो ण्हाणसुयंधेहिं विविहभक्खेहिं
खणमित्तेण वि विहडइ जलभरिओ आमघडओ व्व ।।।।
अतिललितः अपि देहः स्नानसुगन्धैः विविधभक्ष्यैः
क्षणमात्रेण अपि विघटते जलभृतः आमघटः इव ।।।।

Page 8 of 297
PDF/HTML Page 32 of 321
single page version

arthajuo to kharA A deh, snAn ane sugandhI vastuo vaDe sajAvavA chhatAn paN tathA anek prakAranAn bhojanadi bhakShyo vaDe pAlan karavA chhatAn paN, jaL bharelA kAchA ghaDAnI mAphak, kShaNamAtramAn vilay pAmI jAy chhe.

bhAvArthaevA A sharIramAn sthirabuddhi karavI te moTI bhUl chhe.

AgaL lakShmInun asthirapaNun darshAve chhe

जा सासया ण लच्छी चक्कहराणं पि पुण्णवंताणं
सा किं बंधेइ रइं इयरजणाणं अपुण्णाणं ।।१०।।
या शाश्वता न लक्ष्मीः चक्रधराणां अपि पुण्यवताम्
सा किं बध्नति रतिं इतरजनानां अपुण्यानाम् ।।१०।।

arthaje lakShmI arthAt sampadA (utkRuShTa) puNyakarmanA uday sahit je chakravartI temane paN shAshvatarUp nathI to anya je puNyoday vinAnA vA alpapuNyavALA puruSho tenI sAthe kem rAg bAndhe? apitu na bAndhe.

bhAvArthae sampadAnA abhimAnathI A prANI temAn prIti kare chhe te vRuthA chhe.

AgaL e ja arthane visheShatAthI kahe chhe

कत्थवि ण रमइ लच्छी कुलीणधीरे वि पंडिए सूरे
पुज्जे धम्मिट्ठे वि य सुरूवसुयणे महासत्ते ।।११।।
कुत्र अपि न रमते लक्ष्मीः कुलीनधीरे अपि पण्डिते शूरे
पूज्ये धर्मिष्ठ अपि च सरूपसुजने महासत्त्वे ।।११।।

arthaA lakShmIsampadA kuLavAn, dhairyavAn, panDit, subhaT, pUjya, dharmAtmA, rUpavAn, sujan ane mahA parAkramI ityadi koI puruShomAn paN rAchatI nathI.


Page 9 of 297
PDF/HTML Page 33 of 321
single page version

bhAvArthakoI jANe kehun moTA kuLano chhun, mAre peDhI dar peDhIthI A sampadA chAlI Ave chhe to te kayAn javAnI chhe? hun dhIrajavAn chhun eTale kevI rIte gumAvIsh? hun panDit chhunvidyAvAn chhun, to tene koN laI shakavAnun chhe? UlaTA mane teo Apashe ja; hun subhaT chhun tethI kevI rIte koIne levA daIsh? hun pUjanik chhun tethI mArI pAsethI koN laI shake? hun dharmAtmA chhun ane dharmathI to te Ave chhe, chhatAn jAy kevI rIte? hun mahA rUpavAn chhun, mArun rUp dekhatAn ja jagat prasanna thAy chhe, to A sampadA kyAn javAnI chhe? hun sajjan ane paropakArI chhun eTale te kyAn jashe? tathA hun mahA parAkramI chhun, sampadAne vadhArIsh ja, chhatIne ve kyAn javA daIsh?

e sarva vichAro mithyA chhe;

kAraN ke A sampadA jot-jotAmAn vilay pAmI jAy chhe, koInI rAkhI te rahetI nathI.

have kahe chhe kelakShmI prApta thaI tene shun karIe? teno uttara

ता भुंजिज्जउ लच्छी दिज्जउ दाणे दयापहाणेण
जा जलतरंगचवला दो तिण्ण दिणणि चिट्ठेइ ।।१२।।
तावत् भुज्यतां लक्ष्मीः दीयतां दाने दयाप्रधानेन
या जलतरङ्गचपला द्वित्रिदिननि चेष्टते ।।१२।।

arthaA lakShmI jalataranganI mAphak chanchaL chhe eTale jyAn sudhI te betraN divas sudhI cheShTA kare chhemojUd chhe tyAn sudhI tene bhogavo vA dayApradhAnI thaIne dAnamAn Apo.

bhAvArthakoI kRupaNabuddhi A lakShmIne mAtra sanchay karI sthir rAkhavA ichchhe chhe tene upadesh chhe keA lakShmI chanchaL chhe, sthir rahevAnI nathI, mATe jyAn sudhI thoDA divas e vidyamAn (mojUd) chhe tyAn sudhI tene prabhubhakti arthe vA paropakAr arthe dAnadimAn kharacho tathA bhogavo.


Page 10 of 297
PDF/HTML Page 34 of 321
single page version

prashnaene bhogavavAmAn te pAp utpanna thAy chhe te pachhI ene bhogavavAno upadesh ahIn shA mATe Apo chho?

samAdhAnamAtra sanchay karI rAkhavAmAn pratham to mamatva ghaNun thAy chhe tathA koI kAraNe te vinAsh pAmI jAy te vakhate viShAd (khed) ghaNo thAy chhe ane vaLI AsaktapaNAthI nirantar kaShAyabhAv tIvra-malin rahe chhe, parantu tene bhogavavAmAn pariNAm udAr rahe chhemalin rahetA nathI; vaLI udAratApUrvak bhogasAmagrImAn kharachatAn jagat paN jash kare chhe tyAn paN man ujjval (prasanna) rahe chhe, koI anya kAraNe te viNasI jAy to paN tyAn ghaNo viShAd thato nathI ityadi, tene bhogavavAmAn paN, guN thAy chhe; parantu kRupaNane to tenAthI kAI paN guN (phAyado) nathI, mAtra mananI malinatAnun ja te kAraN chhe. vaLI je koI teno sarvathA tyAg ja kare chhe to tene kAI ahIn bhogavavAno upadesh chhe ja nahi.

जो पुण लच्छिं संचदि ण य भुंजदि णेय देदि पत्तेसु
सो अप्पाणं वंचदि मणुयत्तं णिप्फलं तस्स ।।१३।।
यः पुनः लक्ष्मीं संचिनोति न च भुङ्क्ते नैव ददति पात्रेषु
सः आत्मानं वंचयति मनुजत्वं निष्फलं तस्य ।।१३।।

arthaparantu je puruSh lakShmIno mAtra sanchay kare chhe paN pAtrone arthe Apato nathI, tathA bhogavato paN nathI, te to mAtra potAnA AtmAne ja Thage chhe; evA puruShanun manuShyapaNun niShphaL chhevRuthA chhe.

bhAvArthaje puruShe, lakShmI pAmIne tene mAtra sanchay ja karIne paN dAn ke bhogamAn na kharachI, to teNe manuShyapaNun pAmIne shun karyun? manuShyapaNun niShphaL ja gumAvyun, ane pote ja ThagAyo.

जो संचिऊण लच्छिं धरणियले संठवेदि अइदूरे
सो पुरिसो तं लच्छिं पाहाणसमणियं कुणदि ।।१४।।

Page 11 of 297
PDF/HTML Page 35 of 321
single page version

यः सचित्य लक्ष्मीं घरणीतले संस्थापयति अतिदूरे
सः पूरुषः तां लक्ष्मीं पाषाणसमनिकां करोति ।।१४।।

arthaje puruSh potAnI sanchit lakShmIne ghaNe UnDe pRithvItaLamAn dATe chhe te puruSh e lakShmIne pAShAN samAn kare chhe.

bhAvArthajem makAnanA pAyAmAn paththar nAkhIe chhIe tem teNe lakShmI paN dATI, tethI te paN pAShAN samAn ja thaI.

अणवरयं जो संचदि लच्छिं ण य देदि णेय भुंजेदि
अप्पणिया वि य लच्छी परलच्छीसमणिया तस्स ।।१५।।
अनवरतं यः संचिनोति लक्ष्मीं न च ददति नैव भुङ्क्ते
आत्मीया अपि च लक्ष्मीः परलक्ष्मीसमनिका तस्य ।।१५।।

arthaje puruSh lakShmIno nirantar sanchay ja kare chhe paN nathI dAn karato ke nathI bhogavato, te puruSh potAnI lakShmIne pArakI lakShmI jevI kare chhe.

bhAvArthalakShmI pAmIne je dAn ke bhog karato nathI tene, te lakShmI pelAnI (tenA kharA malikanI) chhe ane pote to mAtra rakhevAL (chokIdAr) chhe; e lakShmIne to koI bIjo ja bhogavashe.

लच्छीसंसत्तमणो जो अप्पाणं धरेदि कट्ठेण
सो राइदाइयाणं कज्जं साहेदि मूढप्पा ।।१६।।
लक्ष्मीसंसक्त मनाः यः आत्मानं धरति कष्टेन
स राजदायादीनां कार्यं साधयति मूढात्मा ।।१६।।

arthaje puruSh lakShmImAn Asaktachitta thaIne potAnA AtmAne kaShTamAn rAkhe chhe te mUDhAtmA mAtra rAjAonun ane kuTumbIonun ja kArya sAdhe chhe.

bhAvArthalakShmImAn Asaktachitta thaIne tene kamAvA mATe tathA


Page 12 of 297
PDF/HTML Page 36 of 321
single page version

tenI rakShA mATe je anek kaShTa sahe chhe te puruShane mAtra phaLamAn kaShTa ja thAy chhe; e lakShmIne to kuTumb bhogavashe ke rAjA laI jashe.

जो वड्ढारदि लच्छिं बहुविहबुद्धीहिं णेय तिप्पेदि
सव्वारंभं कुव्वदि रत्तिदिणं तं पि चिंतेदि ।।१७।।
ण य भुंजदि वेलाए चिंतावत्थो ण सुवदि रयणीये
सो दासत्तं कुव्वदि विमोहिदो लच्छितरुणीए ।।१८।।
यः वर्धापयति लक्ष्मीं बहुविधबुद्धिभिः नैव तृप्यति
सर्वारम्भं कुरुते रत्रिदिनं तमपि चिन्तयति ।।१७।।
न च भुङ्क्ते वेलायां चिन्तावस्थः न स्वपिति रजन्याम्
सः दासत्वं कुरुते विमोहितः लक्ष्मीतरुण्याः ।।१८।।

arthaje puruSh anek prakAranI kaLAchaturAIbuddhi vaDe lakShmIne mAtra vadhAre jAy chhe paN tRupta thato nathI, enA mATe asi, masi ane kRuShi adi sarva Arambh kare chhe, ratri-divas tenA ja Arambhane chintave chhe, veLAe bhojan paN karato nathI ane chintAmagna banI rAtrImAn sUto (Unghato) paN nathI te puruSh lakShmIrUp strImAn mohit thayo thako tenun kinkarapaNun kare chhe.

bhAvArthaje strIno kinkar thAy tene lokamAn ‘mohalyA’ evun nindya nAm kahe chhe. tethI je puruSh nirantar lakShmInA arthe ja prayAs kare chhe te paN lakShmIrUp strIno mohalyA chhe.

have, je lakShmIne dharmakAryamAn lagAve chhe tenI prashansA kare chhe

जो वड्ढमाणलच्छिं अणवरयं देदि धम्मकज्जेसु
सो पंडिएहिं थुव्वदि तस्स वि सहला हवे लच्छी ।।१९।।
यः वर्धमानलक्ष्मीं अनवरतं ददति धर्मकार्येषु
सः पण्डितैः स्तूयते तस्य अपि सफला भवेत् लक्ष्मीः ।।१९।।

Page 13 of 297
PDF/HTML Page 37 of 321
single page version

arthaje puruSh puNyodayathI vadhatI jatI je lakShmI, tene nirantar dharmakAryomAn Ape chhe te puruSh panDitajano vaDe stuti karavA yogya chhe ane tenI ja lakShmI saphaL chhe.

bhAvArthalakShmIne pUjA, pratiShThA, yAtrA, pAtradAn ane paropakAr ityadi dharmakAryomAn kharachavAthI ja te saphaL chhe ane panDitajano paN te dAtAnI prashansA kare chhe.

एवं जो जणित्ता विहलियलोयाण धम्मजुत्ताणं
णिरवेक्खो तं देदि हु तस्स हवे जीवियं सहलं ।।२०।।
एवं यः ज्ञात्वा विफलितलोकेभ्यः धर्मयुक्तेभ्यः
निरपेक्षः तां ददति खलु तस्य भवेत् जीवितं सफलम् ।।२०।।

artha je puruSh upar kahyA pramANe jANIne dharmayukta je nirdhanajan chhe temane, pratyupakAranI vAnchhArahit thaIne, te lakShmIne Ape chhe tenun jIvan saphaL chhe.

bhAvArthapotAnun prayojan sAdhavA arthe to dAn ApavAvALA jagatamAn ghaNA chhe, parantu je pratyupakAranI vAnchhArahitapaNe dharmAtmA tathA dukhI-daridra puruShone dhan Ape chhe tevA viralA chhe ane temanun ja jIvit saphaL chhe.

have AgaL mohanun mAhAtmya darshAve chhe

जलबुब्बुयसरिच्छं धणजोव्वणजीवियं पि पेच्छंता
मण्णंति तो वि णिच्चं अइबलिओ मोहमाहप्पो ।।२१।।
जलबुद्बुदसदृशं धनयौवनजीवितं अपि पश्यन्तः
मन्यन्ते तथपि नित्यं अतिबलिष्ठं मोहमाहात्म्यम् ।।२१।।

arthaA prANI dhan-yauvan-jIvanane jalanA budabudanI (parapoTA) mAphak turat vilay pAmI jatAn jovA chhatAn paN tene nitya mAne chhe e ja moTun Ashcharya chhee ja mohanun mahA baLavAn mAhAtmya chhe.


Page 14 of 297
PDF/HTML Page 38 of 321
single page version

bhAvArthavastunun svarUp anyathA jaNAvavAmAn madyapAn, jvaradi rog, netravikAr ane andhakAr ityadi anek kAraNo chhe, parantu A moh to e sarvathI paN baLavAn chhe, ke je pratyakSha vastune vinAshIk dekhe chhe chhatAn tene nityarUp ja manAve chhe. tathA mithyAtva, kAm, krodh, shok ityadi badhA mohanA ja bhed chhe. e badhAy vastusvarUpamAn anyathA buddhi karAve chhe.

have A kathanane sankoche chhe

चइऊण महामोहं विसए मुणिऊण भंगुरे सव्वे
णिव्विसयं कुणह मणं जेण सुहं उत्तमं लहए ।।२२।।
त्यक्त्वा महामोहं विषयान् ज्ञात्वा भंगुरान् सर्वान्
निर्विषयं कुरुत मनः येन सुखं उत्तमं लभध्वे ।।२२।।

arthahe bhavyajIv! tun samasta viShayone vinAshIk jANIne mahAmohane chhoDI tArA antakaraNane viShayothI rahit kar, jethI tun uttam sukhane prApta thAy.

bhAvArthaupar kahyA pramANe sansAr, deh, bhog, lakShmI ityadi sarva asthir darshAvyAn. temane jANI je potAnA manane viShayothI chhoDAvI, A asthirabhAvanA bhAvashe te bhavya jIv siddhapadanA sukhane prApta thashe.

(doharo)
द्रव्यदृष्टितैं वस्तु थिर, पर्यय अथिर निहरि
उपजत विनशत देखिकैं हरष विषाद निवरि ।।
iti adhruvAnuprekShA samApta.
r

Page 15 of 297
PDF/HTML Page 39 of 321
single page version

2. asharaNAnuprekShA
तत्थ भवे किं सरणं जत्थ सुरिंदाण दीसदे विलओ
हरिहरबंभादीया कालेण य कवलिया जत्थ ।।२३।।
तत्र भवे किं शरणं यत्र सुरेन्द्राणां दृश्यते विलयः
हरिहरब्रह्मदिकाः कालेन च कवलिताः यत्र ।।२३।।

arthaje sansAramAn devonA indrono paN vinAsh jovAmAn Ave chhe, jyAn hari arthAt nArAyaN, har arthAt rudra ane brahmA arthAt vidhAtA tathA adi shabdathI moTA moTA padavIdhArak sarva kAL vaDe koLiyo banI gayA te sansAramAn shun sharaNarUp chhe? koI paN nahi.

bhAvArthasharaN tene kahevAy ke jyAn potAnI rakShA thAy, paN sansAramAn to jenun sharaN vichAravAmAn Ave te pote ja kAL pAmatAn nAsh pAmI jAy chhe, tyAn pachhI konun sharaN?

have tenun draShTAnt kahe chhe

सीहस्स कमे पडिदं सारंगं जह ण रक्खदे को वि
तह मिच्चुणा य गहिदं जीवं पि ण रक्खदे को वि ।।२४।।
सिंहस्य क्रमे पतितं सारंगं यथा न रक्षति कः अपि
तथा मृत्युना च गृहीतं जीवं अपि न रक्षति कः अपि ।।२४।।

arthajem jangalamAn sinhanA pag taLe paDelA haraNane koI paN rakShaN karavAvALun nathI tem A sansAramAn kAL vaDe grahAyelA prANIne koI paN rakShaN ApI shakatun nathI.

bhAvArthajangalamAn sinh koI haraNane (potAnA) pagataLe pakaDe tyAn tenun koN rakShaN kare? e ja pramANe A, kALanun draShTAnt jANavun. have e ja arthane draDh kare chhe.


Page 16 of 297
PDF/HTML Page 40 of 321
single page version

जइ देवो वि य रक्खदि मंतो तंतो य खेत्तपालो य
मियमाणं पि मणुस्सं तो मणुया अक्खाया होंति ।।२५।।
यदि देवः अपि च रक्षति मन्त्रः तन्त्रः च क्षेत्रपालः च
म्रियमाणं अपि मनुष्यं तत् मनुजाः अक्षयाः भवन्ति ।।२५।।

arthamaraNane prApta thatA manuShyane jo koI dev, mantra, tantra, kShetrapAl ane upalakShaNathI loko jemane rakShak mAne chhe te badhAy rakShavAvALA hoy to manuShya akShay thaI jAy arthAt koI paN mare ja nahi.

bhAvArthaloko jIvavAne mATe devapUjA, mantra-tantra ane auShadhI adi anek upAy kare chhe. parantu nishchayathI vichArIe to koI jIvatA (shAshvat) dekhAtA nathI, chhatAn nirarthak ja mohathI vikalpa upajAve chhe.

have e ja arthane pharIthI draDh kare chhe

अइबलिओ वि रउद्दो मरणविहीणो ण दीसदे को वि
रक्खिज्जंतो वि सया रक्खपयारेहिं विविहेहिं ।।२६।।
अतिबलिष्ट अपि रौद्रः मरणविहीनः न दृश्यते कः अपि
रक्षमाणः अपि सदा रक्षाप्रकारैः विविधैः ।।२६।।

artha A sansAramAn ati baLavAn, ati raudrabhayAnak ane rakShaNanA anek prakArothI nirantar rakShaN karavAmAn Avato hovA chhatAn paN maraN rahit koI paN dekhAto nathI.

bhAvArthagaDh, koT, subhaT ane shastra adi rakShAnA anek prakArothI upAy bhale karo parantu maraNathI koI bachatun nathI ane sarva upAyo viphaL (niShphaL) jAy chhe.

have paramAn sharaN kalpe tenA agnAnane darshAve chhe

एवं पेच्छंतो वि हु गहभूयपिसायजोइणीजक्खं
सरणं मण्णइ मूढो सुगाढमिच्छत्तभावादो ।।२७।।