Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Gatha: 28-67 ; 3. Sansaranupreksha.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 17

 

Page 17 of 297
PDF/HTML Page 41 of 321
single page version

एवं पश्यन् अपि अलु ग्रहभूतपिशाचयोगिनीजक्षम् ।
शरणं मन्यते मूढः सुगाढमिथ्यात्वभावात् ।।२७।।

artha — e pramANe pUrvokta prakArathI asharaNatA pratyakSha dekhavA chhatAn paN mUDh manuShya, tIvra mithyAtvabhAvathI sUyAradi grah, bhUt, vyantar, pishAch, jogaNI, chanDikadik ane maNibhadradik yakShonun sharaN mAne chhe.

bhAvArtha — A prANI pratyakSha jANe chhe ke maraNathI koI paN rakShaN karavAvALun nathI chhatAn e, grahadikamAn sharaNapaNun kalpe chhe; e badhun tIvra mithyAtvanA udayanun mAhAtmya chhe.

have, maraN thAy chhe te AyunA kShayathI ja thAy chhe em kahe chhe —

आउक्खएण मरणं आउं दाउं ण सक्कदे को वि ।
तम्हा देविंदो वि य मरणाउ ण रक्खदे को वि ।।२८।।
आयुःक्षयेण मरणं आयुः दातुं न शक्नोति कः अपि ।
तस्मात् देवेन्द्रः अपि च मरणात् न रक्षति कः अपि ।।२८।।

artha — AyukarmanA kShayathI maraN thAy chhe. vaLI e Ayukarma koIne koI paN ApavA samartha nathI, mATe devono indra paN maraNathI bachAvI shakato nathI.

bhAvArtha — Ayu pUrNa thavAthI maraN thAy chhe ane e Ayu koI paN koIne paN ApavA samartha nathI; to pachhI rakShaN karavAvALo koN chhe? te vichAro.

have e ja arthane draDh kare chhe —

अप्पाणं पि चवंतं जइ सक्कदि रक्खिदुं सुरिंदो वि ।
तो किं छंडदि सग्गं सव्वुत्तमभोयसंजुत्तं ।।२९।।
आत्मानं अपि च्यवन्तं यदि शक्नोति रक्षितुं सुरेन्द्रः अपि ।
तत् किं त्यजति स्वर्गं सर्वोत्तमभोगसंयुक्तम् ।।२९।।

Page 18 of 297
PDF/HTML Page 42 of 321
single page version

artha — devono indra paN potAne chavato (marato) thako rAkhavAne samartha hot to sarvottam bhogo sahit je svargano vAs tene te shA mATe chhoDat?

bhAvArtha — sarva bhogonun sthaL potAnA vash chAlatun hoy to tene koN chhoDe?

have paramArtha (sAchun) sharaN darshAve chhe —

दंसणणाणचरित्तं सरणं सेवेह परमसद्धाए ।
अण्णं किं पि ण सरणं संसारे संसरंताणं ।।३०।।
दर्शनज्ञानचरित्रं शरणं सेवध्वं परमश्रद्धया ।
अन्यत् किं अपि न शरणं संसारे संसरताम् ।।३०।।

artha — he bhavya! tun param shraddhApUrvak darshanagnAnacharitrasvarUp (AtmAnA) sharaNane sevan kar. A sansAramAn paribhramaN karatA jIvone anya koI paN sharaN nathI.

bhAvArtha — samyagdarshan-gnAn-charitra potAnun svarUp chhe ane e ja paramArtharUp (vAstavik – sAchun) sharaN chhe, anya sarva asharaN chhe. nishchay shraddhApUrvak e ja sharaNane pakaDo – em ahIn upadesh chhe.

have e ja vAtane draDh kare chhe —

अप्पा णं पि य सरणं खमदिभावेहिं परिणदो होदि ।
तिव्वकसायविट्ठो अप्पाणं हणदि अप्पेण ।।३१।।
आत्मा ननु अपि च शरणं क्षमदिभावैः परिणतः भवति ।
तीव्रकषायविष्टः आत्मानं हिनस्ति आत्मना ।।३१।।

artha — uttam kShamadi svabhAve pariNat AtmA ja kharekhar sharaN chhe; paN je tIvrakaShAyayukta thAy chhe te potA vaDe potAne ja haNe chhe.

Page 19 of 297
PDF/HTML Page 43 of 321
single page version

bhAvArtha — paramArthathI vichAravAmAn Ave to potAne pote ja rakShavAvALo chhe ane pote ja ghAtavAvALo chhe. krodhadirUp bhAv kare chhe tyAre shuddha chaitanyano ghAt thAy chhe tathA kShamadirUp bhAv kare chhe tyAre potAnI rakShA thAy chhe; ane e ja (kShamadi) bhAvothI, janmamaraN rahit thaIne, avinAshI pad prApta thAy chhe.

vastusvabhAvavichArathI, sharaN Apako Ap;
vyavahAre panch paramaguru, avar sakal santAp.
iti asharaNAnuprekShA samApta.
v
3. sansArAnuprekShA

ahIn pratham be gAthAo vaDe sansAranun sAmAnya svarUp kahe chhe —

एक्कं चयदि सरीरं अण्णं गिण्हेदि णवणवं जीवो ।
पुणु पुणु अण्णं अण्णं गिण्हदि मुंचेदि बहुवारं ।।३२।।
एवं जं संसरणं णाणादेहेसु हवदि जीवस्स ।
सो संसारो भण्णदि मिच्छकसाएहिं जुत्तस्स ।।३३।।
एकं त्यजति शरीरं अन्यत् गृह्णति नवं नवं जीवः ।
पुनः पुनः अन्यत् अन्यत् गृह्णति मुंचति बहुवारम् ।।३२।।
एवं यत् संसरणं नानादेहेषु भवति जीवस्य ।
सः संसारः भण्यते मिथ्याकषायैः युक्तस्य ।।३३।।

artha — mithyAtva arthAt vastunun sarvathA ekAntarUp shraddhAn karavun ane kaShAy eTale krodh-mAn-mAyA-lobh — e sahit A jIvane anek

Page 20 of 297
PDF/HTML Page 44 of 321
single page version

dehomAn je sansaraN arthAt bhramaN thAy chhe tene ‘sansAr’ kahIe chhIe. te kevI rIte? e ja kahIe chhIe – ek sharIrane chhoDI anyane grahaN kare; vaLI pAchho navun sharIr grahaN karI, pAchho tene paN chhoDI, anyane grahaN kare; e pramANe ghaNI vAr ( sharIrane) grahaN karyA ja kare te ja sansAr chhe.

bhAvArtha — ek sharIrathI anya sharIranI prapti thayA kare te ja sansAr chhe.

have e pramANe sansAramAn sankShepathI chAr gati chhe tathA anek prakAranAn dukh chhe. tyAn pratham ja narakagatinAn dukhone chha gAthAo dvArA kahe chhe —

❈ narakagatinAn dukho ❈
पाव-उदयेण णरए जायदि जीवो सदेहि बहुदुक्खं ।
पंचपयारं विविहं अणोवमं अण्णदुक्खेहिं ।।३४।।
पापोदयेन नरके जायते जीवः सहते बहुदुःखम् ।
पंचप्रकारं विविधं अनौपम्यं अन्यदुःखैः ।।३४।।

artha — pApanA udayathI A jIv narakamAn utpanna thAy chhe; tyAn pAnch prakAranAn vividh ghaNAn dukh sahan kare chhe, jemane tiryanchadi anya gationAn dukhonI upamA ApI shakAtI nathI.

bhAvArtha — je jIvonI hinsA kare chhe, jUTh bole chhe, paradhan haraN kare chhe, paranArIne vAnchchhe chhe, ghaNA Arambh kare chhe, parigrahamAn Asakta chhe, ghaNo krodhI, tIvra mAnI, ati kapaTI, ati kaThorabhAShI, pApI, chugalIkhor, (ati) kRupaN, dev-shAstra-guru nindak, adham, duburaddhi, kRutaghnI ane ghaNo ja shok-dukh karavAnI ja jenI prakRiti chhe evo jIv marIne narakamAn utpanna thAy chhe ane tyAn anek prakAranAn dukhane sahe chhe.

have upar kahelAn pAnch prakAranAn dukh kyAn kyAn chhe te kahe chhe —

Page 21 of 297
PDF/HTML Page 45 of 321
single page version

असुरोदीरियदुक्खं सारीरं माणसं तहा विविहं ।
खित्तुब्भवं च तिव्वं अण्णोण्णकयं च पंचविहं ।।३५।।
असुरोदीरितदुःख शारीरं मानसं तथा विविधम् ।
क्षेत्रोद्भवं च तीव्रं अन्योऽन्यकृतं च पंचविधम् ।।३५।।

artha — asurakumAradevothI upajAvelAn dukh, (potAnA) sharIrathI ja utpanna thayelAn dukh, manathI ane anek prakAranAn kShetrathI utpanna thayelAn dukh tathA paraspar karelAn dukh — e pramANe pAnch prakAranAn dukh chhe.

bhAvArtha — trIjA narak sudhI to asurakumAradevo mAtra kutUhalathI jAy chhe ane nArakIone joI temane paraspar laDAve chhe – anek prakArathI dukhI kare chhe; vaLI e nArakIonAn sharIr ja pApanA udayathI svayamev anek rogayukta, bUrAn, ghRuNAkArI ane dukhamay hoy chhe, temanAn chitta ja mahAkrUr ane dukharUp ja hoy chhe; narakanun kShetra mahAshIt, uShNa, durgandhadi anek upadrav sahit chhe; tathA paraspar veranA sanskArathI (Apas-ApasamAn) chhedan, bhedan, mAraN, tADan ane kumbhIpAk vagere kare chhe; tyAnA dukh upamArahit chhe.

have e ja dukhane visheSh (bhed) kahe chhe —

छिज्जइ तिलतिलमित्तं भिंदिज्जइ तिलतिलंतरं सयलं ।
वज्जग्गिए कढिज्जइ णिहप्पए पूयकुंडम्हि ।।३६।।
छिद्यते तिलतिलमात्रं भिद्यते तिलतिलान्तरं सकलम् ।
वज्रग्निना क्वथ्यते निधीयते पूयकुण्डे ।।३६।।

artha — jyAn sharIrane talatal pramAN chhedavAmAn Ave chhe, tenA talatal jeTalA shakal arthAt khanDane paN bhedavAmAn Ave chhe, vajragnimAn pakAvavAmAn Ave chhe tathA parunA kunDamAn nAkhavAmAn Ave chhe.

इच्चेवमाइदुक्खं जं णरए सहदि एयसमयम्हि ।
तं सयलं वण्णेदुं ण सक्कदे सहसजीहो वि ।।३७।।

Page 22 of 297
PDF/HTML Page 46 of 321
single page version

इत्येवमदिदुःखं यत् नरके सहते एकसमये ।
तत्सकलं वणरयितुं न शक्नोति सहस्रजिह्वः अपि ।।३७।।

artha — e pramANe pUrva gAthAmAn kahyAn tene mAnDIne je dukho te narakamAn ek kALamAn jIv sahan kare chhe tenun kathan karavAne, jene hajAr jIbh hoy te paN samartha thato nathI.

bhAvArtha — A gAthAmAn narakanAn dukhonun vachan agocharapaNun kahyun chhe.

have narakanun kShetra tathA e nArakIonA pariNAm dukhamay ja chhe te kahe chhe —

सव्वं पि होदि णरये खेत्तसहावेण दुक्खदं असुहं ।
कुविदा वि सव्वकालं अण्णोण्णं होंति णेरइया ।।३८।।
सर्वं अपि भवति नरके क्षेत्रस्वभावेन दुःखदं अशुभम् ।
कुपिताः अपि सर्वकालं अन्योऽन्यं भवन्ति नैरयिकाः ।।३८।।

artha — narakamAn kShetrasvabhAvathI ja badhuy dukhadAyak chhe. ashubh chhe tathA nArakIjIv sadAkAL paraspar krudhit chhe.

bhAvArtha — kShetra to svabhAvathI dukharUp chhe ja, parantu nArakI (jIvo) paraspar krodhI thatA thakA ekabIjAne mAre chhe. e pramANe teo nirantar dukhI ja rahe chhe.

अण्णभवे जो सुयणो सो वि य णरए हणेइ अइकुविदो ।
एवं तिव्वविवागं बहुकालं विसहदे दुःक्खं ।।३९।।
अन्यभवे यः सुजनः सः अपि च नरके हन्ति अतिकुपितः ।
एवं तीव्र विपाकं बहुकालं विषहते दुःखम् ।।३९।।

artha — pUrvabhavamAn je svajan – kuTumbI hato te paN A narakamAn krodhI banIne ghAt kare chhe. e pramANe tIvra chhe vipAk jemano evAn dukho ghaNA kAL sudhI nArakIjIvo sahan kare chhe.

Page 23 of 297
PDF/HTML Page 47 of 321
single page version

bhAvArtha — evAn dukho sAgaropam (kAL) sudhI sahan kare chhe to paN AyuShya pUrNa karyA vinA tyAnthI nIkaLavun banatun nathI.

have tiryanchagatinAn dukhone sADAchAr gAthAo dvArA kahe chhe —

❈ tiryanchagatinAn dukho ❈
तत्तो णीसरिदूणं जायदि तिरिएसु बहुवियप्पेसु ।
तत्थ वि पावदि दुःखं गब्भे वि य छेयणादीयं ।।४०।।
ततः निःसृत्य जायते तिर्यक्षु बहुविकल्पेषु ।
तत्र अपि प्राप्नोति दुःखं गर्भे अपि च छेदनदिकम् ।।४०।।

artha — e narakamAnthI nIkaLIne anek prakAranA bhedovALI je tiryanchagati temAn (jIv) utpanna thAy chhe; tyAn paN garbhamAn te dukh pAme chhe. ‘अपि’ shabdathI sammUrchhan thaI chhedanadikanAn dukh pAme chhe.

तिरिएहिं खज्जमाणो दुट्ठमणुस्सेहिं हण्णमाणो वि ।
सव्वत्थ वि संतट्ठो भयदुक्खं विसहदे भीमं ।।४१।।
तियरग्भिः खाद्यमानः दुष्टमनुष्यैः हन्यमानः अपि ।
सर्वत्र अपि संत्रस्तः भयदुःखं विषहते भीमम् ।।४१।।

artha — e tiryanchagatimAn jIv, sinh – vAgh adi vaDe bhakShaN thato tathA duShTa manuShya (mlechchha, pAradhI, mAchhImAr adi) vaDe mAryo jato thako sarva ThekANe trAsayukta banI raudra – bhayAnak dukhone atishay sahan kare chhe.

अण्णोण्णं खज्जंता तिरिया पावंति दारुणं दुक्खं ।
माया वि जत्थ भक्खदि अण्णो को तत्थ रक्खेदि ।।४२।।
अन्योऽन्यं खादन्तः तिर्यञ्चः प्राप्नुवन्ति दारुणं दुःखम् ।
माता अपि यत्र भक्षति अन्यः कः तत्र रक्षति ।।४२।।

artha — e tiryanchagatimAn jIv paraspar bhakShaN thatA thakA utkRuShTa

Page 24 of 297
PDF/HTML Page 48 of 321
single page version

dukh pAme chhe, te Ane khAy ane A tene khAy. jyAn jenA garbhamAn utpanna thayo chhe evI mAtA paN putrane bhakShaN karI jAy, to pachhI anya koN rakShaN kare?

तिव्वतिसाए तिसिदो तिव्वविभुक्खाइ भुक्खिदो संतो ।
तिव्वं पावदि दुक्खं उयरहुयासेण डज्झंतो ।।४३।।
तीव्रतृषया तृषितः तीव्रबुभुक्षया भुक्षितः सन् ।
तीव्रं प्राप्नोति दुःखं उदरहुताशेनः दह्यमानः ।।४३।।

artha — e tiryanchagatimAn jIv tIvra tarasathI tRuShAtur tathA tIvra bhUkhathI kShudhAtur thayo thako tem ja udaragnithI baLato thako (ghaNAn) tIvra dukh pAme chhe.

have e kathanane sankoche chhe —

एवं बहुप्पयारं दुक्खं विसहेदि तिरियजोणीसु ।
तत्तो णीसरिदूणं लद्धि-अपुण्णो णरो होदि ।।४४।।
एवं बहुप्रकारं दुःखं विषहते तिर्यग्योनिषु ।
ततः निःसृत्य लब्धि-अपूर्णः नरः भवति ।।४४।।

artha — e pramANe pUrvokta prakArathI tiryanchayonimAn jIv anek prakArathI dukh pAme chhe ane tene sahe chhe. e tiryanchagatimAnthI nIkaLIne (kadachit) manuShya thAy to kevo thAy? labdhiaparyApta ke jyAn payArapti ja pUrI na thAy.

have manuShyagatinAn je dukho chhe tene bAr gAthAo dvArA kahe chhe. tyAn pratham ja garbhamAn Upaje te avasthA kahe chhe —

❈ manuShyagatinAn dukho ❈
अह गभ्भे वि य जायदि तत्थ वि णिवडीकयंगपच्चंगो ।
विसहदि तिव्वं दुक्खं णिग्गममाणो वि जोणीदो ।।४५।।

Page 25 of 297
PDF/HTML Page 49 of 321
single page version

अथ गर्भे अपि च जायते तत्र अपि निवडीकृत-अङ्गप्रत्यङ्गः ।
विषहते तीव्रं दुःखं निर्गच्छन् अपि योनितः ।।४५।।

artha — athavA garbhamAn Upaje to tyAn paN hasta-pAdadi ang ane AngaLAn adi pratyang e badhA ekaThA sankuchit rahyA thakA (jIv) dukh sahe chhe ane tyAnthI yonidvAre nIkaLatAn te tIvra dukhane sahan kare chhe.

vaLI te kevo thAy, te kahe chhe —

बालो वि पियरचतो परउच्छिट्ठेण वड्ढदे दुहिदो ।
एवं जायणसीलो गमेदि कालं महादुक्खं ।।४६।।
बालः अपि पितृत्यक्तः परोच्छिष्टेन वर्धते दुःखितः ।
एवं याचनशीलः गमयति कालं महादुःखम् ।।४६।।

artha — garbhamAnthI nIkaLyA pachhI bAL avasthAmAn ja mAt- pitA marI jAy to dukhI thato thako pArakI uchchhiShTa vaDe jIvananirvAh karato tathA mAgavAno ja chhe svabhAv jeno evo te, mahAdukhe kAL nirgaman kare chhe.

vaLI kahe chhe ke e badhun pApanun phaL chhe —

पावेण जणो एसो दुक्कम्मवसेण जायदे सव्वो ।
पुणरवि करेदि पावं ण य पुण्णं को वि अज्जेदि ।।४७।।
पापेन जनः एषः दुःकर्मवशेन जायते सर्वः ।
पुनः अपि करोति पापं न च पुण्यं कः अपि अर्जयति ।।४७।।

artha — A lokanA badhA manuShyo pApanA udayathI ashAtAvedanIy, nIchagotra ane ashubhanAm – Ayu adi duShkarmanA vashe evAn dukho sahan kare chhe topaN pAchhA pAp ja kare chhe, paN pUjA, dAn, vrat, tap ane dhyAnadi chhe lakShaN jenun evAn puNyane upajAvatA nathI e moTun agnAn chhe.

Page 26 of 297
PDF/HTML Page 50 of 321
single page version

विरलो अज्जदि पुण्णं सम्मदिट्ठी वएहिं संजुत्तो ।
उवसमभावे सहिदो णिंदणगरहहिं संजुत्तो ।।४८।।
विरलः अर्जयति पुण्यं सम्यग्दृष्टिः व्रतैः संयुक्तः ।
उपशमभावेन सहितः निन्दनगर्हाभ्यां संयुक्तः ।।४८।।

artha — samyagdraShTi arthAt yathArtha shraddhAvAn, muni-shrAvakanAn vrato sahit, upashamabhAv arthAt mandakaShAy pariNAmI, nindan arthAt potAnA doShone pote yAd karI pashchAtAp karanAr, ane garhaN arthAt potAnA doShane gurujan pAse vinayathI kahenAr; e pramANe nindA-garhAsanyukta jIv puNyaprakRitioene upajAve chhe. paN evA viralA ja hoy chhe.

have kahe chhe ke puNyayuktane paN iShTa-viyogadi jovAmAn Ave chhe.

पुण्णजुदस्स वि दीसदि इट्ठविओयं अणिट्ठसंजोयं ।
भरहो वि सहिमाणो परिज्जओ लहुयभाएण ।।४९।।
पुण्ययुतस्य अपि दृश्यते इष्टवियोगः अनिष्टसंयोगः ।
भरतः अपि सभिमानः परजितः लघुकभ्रात्रा ।।४९।।

artha — puNyodayayukta puruShane paN iShTaviyog ane aniShTa sanyog thato jovAmAn Ave chhe. juo, abhimAnayukta bharat chakravartI paN potAnA nAnA bhAI bAhubalIthI hAr pAmyA.

bhAvArtha — koI jANe ke ‘jene mahAn puNyano uday chhe tene to sukh chhe’, paN sansAramAn to sukh koIne paN hotun nathI. bharat chakravartI jevA paN apamAnadikathI dukhI thayA to bIjAonI vAt ja shI kahevI?

have e ja arthane draDh kare chhe —

सयलट्ठविसयजोओ बहुपुण्णस्स वि ण सव्वहा होदि ।
तं पुण्णं पि ण कस्स वि सव्वं जेणिच्छिदं लहदि ।।५०।।

Page 27 of 297
PDF/HTML Page 51 of 321
single page version

सकलाथरविषययोगः बहुपुण्यस्य अपि न सर्वथा भवति ।
तत् पुण्यं अपि न कस्य अपि सर्वं येन इरप्सितं लभते ।।५०।।

artha — A sansAramAn samasta padArthono, je viShay arthAt bhogya vastu chhe te sarvano, yog moTA puNyavAnane paN sarvAngapaNe maLato nathI. koIne evun puNya ja nathI ke je vaDe badhAy manovAnchchhit (padArtho) maLe.

bhAvArtha — moTA puNyavAnane paN vAnchchhit vastumAn kAI ne kAI ochhap rahe chhe, sarva manorath to koInA paN pUrNa thatA nathI; to pachhI (koI jIv) sansAramAn sarvAng sukhI kevI rIte thAy?

कस्स वि णत्थि कलत्तं अहव कलत्तं पुत्तसंपत्ती ।
अह तेसिं संपत्ती तह वि सरोओ हवे देहो ।।५१।।
कस्य अपि नस्ति कलत्रं अथवा कलत्रं न पुत्रसम्प्रप्तिः ।
अथ तेषां सम्प्रप्तिः तथपि सरोगः भवेत् देहः ।।५१।।

artha — koI manuShyane to strI nathI, koIne jo strI hoy to putranI prapti nathI tathA koIne putranI prapti chhe to sharIr rogayukta chhe.

अह णीरोओ देहो तो धणधण्णाण णेय संपत्ति ।
अह धणधण्णं होदि हु तो मरणं झत्ति ढुक्केदि ।।५२।।
अथ नीरोगः देहः तत् धनधान्यानां नैव सम्प्रप्तिः ।
अथ धनधान्यं भवति खलु तत् मरणं झगिति ढौकते ।।५२।।

artha — jo koI nIrog deh hoy to dhan-dhAnyanI prapti hotI nathI ane jo dhan-dhAnyanI prapti thaI jAy chhe to (kadachit) maraN paN thaI jAy chhe.

कस्स वि दुठ्ठकलत्तं कस्स वि दुव्वसणवसणिओ पुत्तो ।
कस्स वि अरिसमबंधू कस्स वि दुहिदा दु दुच्चरिया ।।५३।।

Page 28 of 297
PDF/HTML Page 52 of 321
single page version

कस्य अपि दुष्टकलत्रं कस्य अपि दुर्व्यसनव्यसनिकः पुत्रः ।
कस्य अपि अरिसमबन्धुः कस्य अपि दुहिता अपि दुश्चरिता ।।५३।।

artha — A manuShyabhavamAn koIne strI durAcharaNI chhe, koIne putra jugAr adi durvyasanomAn lavalIn chhe, koIne shatru samAn kalahakArI bhAI chhe to koIne putrI durAcharaNI chhe.

कस्स वि मरदि सुपुत्तो कस्स वि महिला विणस्सदे इट्ठा ।
कस्स वि अग्गिपलित्तं गिहं कुडंबं च डज्झेइ ।।५४।।
कस्य अपि म्रियते सुपुत्रः कस्य अपि महिला विनश्यति इष्टा ।
कस्य अपि अग्निप्रलिप्तं गृहं कुटुंबं च दह्यते ।।५४।।

artha — koIne to sAro putra hoy te marI jAy chhe, koIne iShTa strI hoy te marI jAy chhe to koIne ghar-kuTumb saghaLun agni vaDe baLI jAy chhe.

एवं मणुयगदीए णाणादुक्खाइं विसहमाणो वि ।
ण वि धम्मे कुणदि मइं आरंभं णेय परिचयइ ।।५५।।
एवं मनुजगत्यां नानादुःखनि विषहमाणः अपि ।
न अपि धर्मे करोति मतिं आरम्भं नैव परित्यजति ।।५५।।

artha — upar pramANe manuShyagatimAn nAnA prakAranAn dukhone sahavA chhatAn paN A jIv saddharmamAn buddhi karato nathI ane pApArambhane chhoDato nathI.

सधणो वि होदि णिधणो धणहीणो तह य ईसरो होदि ।
राया वि होदि भिच्चो भिच्चो वि य होदि णरणाहो ।।५६।।
सधनः अपि भवति निर्धनः धनहीनः तथा च ईश्वरः भवति ।
राजा अपि भवति भृत्यः भृत्यः अपि च भवति नरनाथः ।।५६।।

artha — dhanavAn hoy te nirdhan thaI jAy chhe, e ja pramANe nirdhan hoy te ishvar thaI jAy chhe. vaLI rAjA hoy te kinkar thaI

Page 29 of 297
PDF/HTML Page 53 of 321
single page version

jAy chhe. ane kinkar hoy te rAjA thaI jAy chhe.

सत्तू वि होदि मित्तो मित्तो वि य जायदे तहा सत्तू ।
कम्मविवागवसादो एसो संसारसब्भावो ।।५७।।
शत्रुः अपि भवति मित्रं मित्रं अपि च जायते तथा शत्रुः ।
कमरविपाकवशात् एषः संसारस्वभावः ।।५७।।

artha — karmodayavashe vairI hoy te to mitra thaI jAy chhe tathA mitra hoy te vairI thaI jAy chhe. evo ja sansArano svabhAv chhe.

bhAvArtha — puNyakarmanA udayathI vairI paN mitra thaI jAy chhe tathA pApakarmanA udayathI mitra paN shatru thaI jAy chhe.

have chAr gAthAmAn devagatinAn dukhonun svarUp kahe chhe —

❈ devagatinAn dukho ❈
अह कह वि हवदि देवो तस्स वि जाएदि माणसं दुक्खं ।
दट्ठूण महड्ढीणं देवाणं रिद्धिसम्पत्ती ।।५८।।
अथ कथमपि भवति देवः तस्य अपि जायते मानसं दुःखम् ।
दृष्टवा महर्द्धीनां देवानां ऋद्धिसम्प्रप्तिम् ।।५८।।

artha — athavA (kadachit) mahAn kaShTathI devaparyAy paN pAme tyAn tene paN mahAn RIddhidhArak devonI RIddhisampadA joIne mAnasik dukh utpanna thAy chhe.

इट्ठविओगे दुक्खं होदि महड्ढीण विसयतण्हादो ।
विसयवसादो सुक्खं जेसिं तेसिं कुदो तित्ती ।।५९।।
इष्टवियोगे दुःख भवति महर्द्धीनां विषयतृष्णातः ।
विषयवशात् सुखं येषां तेषां कुतः तृप्तिः ।।५९।।

artha — maharddhikadevone paN iShTa RIddhi ane devAnganadino viyog thatAn dukh thAy chhe. jemane viShayAdhIn sukh chhe temane tRupti kyAthi thAy? tRuShNA vadhatI ja rahe chhe.

Page 30 of 297
PDF/HTML Page 54 of 321
single page version

have shArIrik dukhathI mAnasik dukh moTun chhe — em kahe chhe —

सारीरियदुक्खादो माणसदुक्खं हवेइ अइपउरं ।
माणसदुक्खजुदस्स हि विसया वि दुहावहा हुंति ।।६०।।
शारीरिकदुःखतः मानसदुःखं भवति अतिप्रचुरम् ।
मानसदुःखयुतस्य हि विषयाः अपि दुःखावहाः भवन्ति ।।६०।।

artha — koI samaje ke sharIrasambandhI dukh moTun chhe ane mAnasik dukh alpa chhe. tene ahIn kahe chhe ke shArIrik dukhathI mAnasik dukh ghaNun tIvra chhe – moTun chhe; juo, mAnasik dukh sahit puruShane anya ghaNA viShayo hoy topaN teo dukhadAyak bhAse chhe.

bhAvArtha — manamAn chintA thAy tyAre sarva sAmagrI dukharUp ja bhAse chhe.

देवाणं पि य सुक्खं मणहरविसएहिं कीरदे जदि ही ।
विसयवसं जं सुक्खं दुक्खस्स वि कारणं तं पि ।।६१।।
देवानां अपि च सुखं मनोहरविषयैः क्रियते यदि हि ।
विषयवशं यत्सुखं दुखस्य अपि कारणं तत् अपि ।।६१।।

artha — devone manohar viShayothI jo sukh chhe em vichAravAmAn Ave to te pragaTapaNe sukh nathI. je viShayone AdhIn sukh chhe te dukhanun ja kAraN chhe (dukh ja chhe).

bhAvArtha — anya nimittathI sukh mAnavAmAn Ave te bhram chhe, kAraN ke je vastu sukhanA kAraNarUp mAnavAmAn Ave chhe te ja vastu kALAntaramAn dukhanA ja kAraNarUp thAy chhe.

e pramANe vichAr karatAn sansAramAn koI ThekANe paN sukh nathI em kahe chhe —

एवं सुट्ठु असारे संसारे दुक्खसायरे घोरे ।
किं कत्थ वि अत्थि सुहं वियारमाणं सुणिच्छयदो ।।६२।।

Page 31 of 297
PDF/HTML Page 55 of 321
single page version

एवं सुष्ठु असारे संसारे दुःखसागरे घोरे ।
किं कुत्र अपि अस्ति सुखं विचार्यमाणं सुनिश्चयतः ।।६२।।

artha — e pramANe sarva prakAre asAr evA A dukhasAgararUp bhayAnak sansAramAn nishchayathI vichAr karavAmAn Ave to shun koI ThekANe kinchit paN sukh chhe? apitu nathI ja.

bhAvArtha — chAragatirUp sansAr chhe. ane chAre gatio dukharUp ja chhe, to temAn sukh kyAn samajavun?

have kahe chhe ke A jIv paryAyabuddhivALo chhe. tethI te je yonimAn Upaje chhe tyAn ja sukh mAnI le chhe —

दुक्कियकम्मवसादो राया वि य असुइकीड़ओ होदि ।
तत्थेव य कुणइ रइं पेक्खह मोहस्स माहप्पं ।।६३।।
दुष्कृतकर्मवशात् राजा अपि च अशुचिकीटकः भवति ।
तत्र एव च करोति रतिं प्रेक्षध्वं मोहस्य माहात्म्यम् ।।६३।।

artha — he prANI! tame juo to kharA A mohanun mAhAtmya! ke pApavash moTo rAjA paN marIne viShTAnA kIDAmAn jaI utpanna thAy chhe ane tyAn ja te rati mAne chhe – krIDA kare chhe.

have kahe chhe ke — A prANIno ek ja bhavamAn anek sambandh thAy chhe.

पुत्तो वि भाउ जाओ सो वि य भाओ वि देवरो होदि ।
माया होदि सवत्ती जणणो वि य होदि भत्तारो ।।६४।।
एयम्मि भवे एदे संबंधा होंति एय-जीवस्स ।
अण्णभवे किं भण्णइ जीवाणं धम्मरहिदाणं ।।६५।। युगलम् ।
पुत्रः अपि भ्राता जातः सः अपि च भ्राता अपि देवरः भवति ।
माता भवति सपत्नी जनकः अपि च भवति भर्ता ।।६४।।

Page 32 of 297
PDF/HTML Page 56 of 321
single page version

एकस्मिन् भवे एते सम्बन्धाः भवन्ति एकजीवस्य ।
अन्यभवे किं भण्यते जीवानां धर्मरहितानाम् ।।६५।।

artha — ek jIvane ek bhavamAn ATalA sambandh thAy chhe to pachhI dharmarahit jIvone anya bhavonA sambandhamAn to shun kahevun? te sambandh kyA kyA chhe? te kahIe chhIe — putra to bhAI thayo ane bhAI hato te diyar thayo, mAtA hatI te shok thaI ane pitA hato te bharathAr thayo. eTalA sambandh vasantatilakA veshyA, dhanadev, kamaLA ane varuNane (paraspar) thayA. temanI kathA anya granthothI ahIn lakhIe chhIe —

❈ ek bhavamAn aDhAr nAtAnI kathA ❈

mAlavadeshanI ujjayanI nagarImAn rAjA vishvasen hato. tyAn sudatta nAmano sheTh raheto hato. te soL karoD dravyano svAmI hato. te sheTh ek vasantatilakA nAmanI veshyAmAn Asakta thayo ane tene potAnA gharamAn rAkhI. te garbhavatI thaI tyAre rog sahit deh thavAthI tene potAnA gharamAnthI kADhI mUkI. te vasantatilakAe potAnA gharamAn ja putra-putrInA joDakAne janma Apyo. te veshyA khedakhinna thaIne e banne bALakone judA judA ratnakAmbaLamAn lapeTI putrIne to dakShiN daravAje nAkhI AvI

— tyAn prayAganivAsI vaNajArAe tene upADI potAnI

strIne sompI. tenun (putrInun) nAm kamaLA rAkhyun — tathA putrane uttaradishAnA daravAje nAkhyo. tyAnthI sAketapuranA ek subhadra nAmanA vaNajArAe tene (putrane) upADI potAnI strI suvratAne sompyo ane tenun dhanadev nAm rAkhyun. have pUrvoparjit karmavash te dhanadevano pelI kamaLAnI sAthe vivAh thayo ane e banne (bhAI-bahen) pati-patnI thayAn. pachhI A dhanadev vyApAr arthe ujjayinI nagarImAn gayo. tyAn te pelI vasantatilakA veshyAmAn lubdha thayo ane tenA sanyogathI vasantatilakAne ek putra janmyo. tenun nAm varuN rAkhyun. have ek divas kamaLAe koI munine potAno sambandh pUchhyo ane munie tenun sarva vRutAnt kahyun, te nIche pramANe chhe

—

Page 33 of 297
PDF/HTML Page 57 of 321
single page version

A ujjayinI nagarImAn ek somasharmA nAmano brAhmaN hato. tene kAshyapI nAmanI strI hatI. temane agnibhUt ane somabhUt nAmanA be putra thayA. e banne kyAnkathI bhaNIne AvatA hatA. tyAn mArgamAn koI jinadatta munine temanI mAtA, je jinamatI AryA hatI te, kShemakushaL pUchhatI dekhI tathA tyAn bIjA koI jinabhadramuni hatA temane subhadrA nAmanI AryA, ke je temanA putranI vahu hatI te, kShemakushaL pUchhatI dekhI, e drashya A banne bhAIoe dIThun ane tyAn hAsya karyun ke

– ‘juo to kharA! taruNane to vRuddha strI ane vRuddhane

taruN strI, aho vidhAtAe kharI viparItatA rachI chhe!’ uparjit karma anusAr somasharmA to marIne vasantatilakA veshyA thayo tathA e hAsyanA pApathI agnibhUt ane somabhUt banne bhAI marIne A vasantatilakAne putra-putrIrUp joDakAn thayAn ane temanun kamaLA ane dhanadev nAm rAkhyun. vaLI pelI kAshyapI brAhmaNI hatI te (marIne) vasantatilakA ane dhanadevanA sanyogathI varuN nAmano putra thaI. e pramANe A sarva sambandh sAmbhaLIne kamaLAne jatismaraNagnAn thayun, tyAre te ujjayinI nagarImAn vasantatilakAne ghare gaI. tyAn pelo vasantatilakAno putra varuN pAraNAmAn jhUlato hato. tene te kahevA lAgI ke he bALak! tArI sAthe mArA chha prakAranA sambandh chhe, te tun sAmbhaL.

1. mAro bharathAr je dhanadev tenA sanyogathI tun janmyo mATe mAro paN tun (shok) putra chhe.

2. dhanadev mAro sago bhAI chhe teno tun putra chhe, mATe tun mAro bhatrIjo paN chhe.

3. tArI mAtA vasantatilakA chhe te ja mArI paN mAtA chhe, mATe tun mAro bhAI paN chhe.

4. tun mArA bharathAr dhanadevano nAno bhAI chhe, tethI tun mAro diyar paN chhe.

Page 34 of 297
PDF/HTML Page 58 of 321
single page version

5. mAro bharathAr dhanadev chhe te mArI mAtA vasantatilakAno paN bharathAr chhe, tethI dhanadev mAro pitA paN thayo ane teno tun nAno bhAI chhe, mATe tun mAro kAko paN chhe.

6. hun vasantatilakAnI shokya thaI, tethI dhanadev mAro shokaputra thayo ane teno tun putra chhe mATe tun pautra paN chhe.

e pramANe varuNane te chha prakAranA sambandh kahetI hatI. tyAn pelI vasantatilakA AvI ane A kamaLAne kahevA lAgI ke tun koN chhe? ke mArA putrane A pramANe chha prakArathI tAro sambandh sambhaLAve chhe? tyAre kamaLA bolI ke tArI sAthe mAre paN chha prakArathI sambandh chhe. te tun paN sAmbhaL!

1. pratham to tun mArI mAtA chhe, kAraN ke hun dhanadevanI sAthe tArA ja udarathI yugalarUpe UpajI chhun.

2. dhanadev mAro bhAI chhe, tenI tun strI chhe, mATe tun mArI bhojAI (bhAbhI) paN chhe.

3. mAro bharathAr dhanadev chhe, tenI tun paN strI chhe, mATe tun mArI shok paN chhe.

4. tun mArI mAtA chhe ane tAro bharathAr dhanadev paN thayo eTale dhanadev mAro pitA thayo, tenI tun mAtA chhe, mATe tun mArI dAdI paN chhe.

5. dhanadev tAro putra chhe ane te mAro paN shokaputra chhe, tenI tun strI thaI, mATe tun mArI putravadhU paN chhe.

6. hun dhanadevanI strI chhun ane tun dhanadevanI mAtA chhe, mATe tun mArI sAsu paN chhe

A pramANe vasantatilakA veshyA potAnA chha prakAranA sambandh sAmbhaLIne chintAmAn vichAragrasta hatI tyAn ja pelo dhanadev Avyo. tene

Page 35 of 297
PDF/HTML Page 59 of 321
single page version

joIne kamaLA bolI ke tArI sAthe paN mArA chha prakAranA sambandh chhe. te sAmbhaLa —

1. pratham to tun ane hun banne A ja veshyAnA udaramAnthI joDakArUpe sAthe janmyAn chhIe, mATe tun mAro bhAI chhe.

2. pachhI tAro ane mAro vivAh thayo, tethI tun mAro pati paN chhe.

3. vasantatilakA mArI mAtA chhe ane teno tun bharathAr chhe. mATe tun mAro pitA paN chhe.

4. varuN tAro nAno bhAI chhe ane te mAro kAko thayo, teno tun pitA chhe, eTale kAkAno pitA hovAthI tun mAro dAdo paN thayo.

5. hun vasantatilakAnI shok chhun ane tun mArI shokano putra chhe, tethI tun mAro putra paN chhe.

6. tun mAro bharathAr chhe ane tArI mAtA vasantatilakA mArI sAsu thaI, e sAsuno tun bharathAr thayo, eTale tun mAro sasaro paN thayo.

e pramANe ek ja bhavamAn ek ja jIvane aDhAr sambandh thayA.❃ tenun ahIn udAharaN kahyun. em A sansAranI vichitra viTambaNA chhe, temAn kAI Ashcharya nathI. ❃. e aDhAr nAtAnI kathA anya grantho uparathI ahIn lakhI chhe. te gAthAo

बालय हि सुणि सुवयणं तुज्झ सरिस्सा हि अट्टदह णत्ता ।
पुत्तु भत्तीज्जउ भायउ देवरु पत्तिय हु पौत्तज्जा ।।१।।
तुहु पियरो महु पियरो पियामहो तह य हवइ भत्तारो ।
भायउ तहा वि पुत्तो ससुरो हवइ बालयो मज्झ ।।२।।
तुहु जणणी हुई भज्जा पियामही तह य मायरी सवई ।
हवइ वहू तह सासू ए कहिया अट्टदह णत्ता ।।३।।

Page 36 of 297
PDF/HTML Page 60 of 321
single page version

❈ panch prakArarUp sansAranun svarUp ❈

have pAnch prakAranA sansAranAn nAm kahe chhe —

संसारो पंचविहो दव्वे खेत्ते तहेव काले य ।
भवभमणो य चउत्थो पंचमओ भावसंसारो ।।६६।।
संसारः पञ्चविधः द्रव्ये क्षेत्रे तथैव काले च ।
भवभ्रमणः च चतुर्थः पञ्चमकः भावसंसारः ।।६६।।

artha — sansAr arthAt paribhramaN chhe te pAnch prakAranun chhe. (1) dravya arthAt pudgaladravyamAn grahaN-tyAgarUp paribhramaN, (2) kShetra arthAt AkAshapradeshomAn sparshavArUp paribhramaN, (3) kAL arthAt kALanA samayomAn UpajavA-vinashavArUp paribhramaN, (4) bhav arthAt narakadi bhavonA grahaN-tyAgarUp paribhramaN ane (5) bhAv arthAt potAne kaShAy-yogasthAnarUp bhedonA palaTavArUp paribhramaN; – e pramANe pAnch prakArarUp sansAr jANavo.

have tenun svarUp kahe chhe. tyAn pratham dravyaparAvartan kahe chhe —

बंधदि मुंचदि जीवो पडिसमयं कम्मपुग्गला विविहा ।
णोकम्मपुग्गला वि य मिच्छत्तकसायसंजुत्तो ।।६७।।
बध्नति मुञ्चति जीवः प्रतिसमयं कर्मपुद्गलान् विविधान् ।
नोकर्मपुद्गलान अपि च मिथ्यात्वकषायसंयुक्तः ।।६७।।

artha — A jIv, A lokamAn rahelAn je anek prakAranAn gnAnAvaraNadi karmapudgalo tathA audarikadi sharIrarUp nokarma-pudgalone mithyAtva-kaShAyo vaDe sanyukta thato thako samaye samaye bAndhe chhe ane chhoDe chhe.

bhAvArtha — mithyAtva-kaShAyavash gnAnAvaraNadi karmonA samay- prabaddhane abhavyarashithI anant guNA tathA siddharashithI anantamA bhAge pudgalaparamANuonA skandharUp kArmaN vargaNAone (A sansArI jIv) samaye samaye grahaN kare chhe tathA pUrve je grahaN karI hatI ke je sattAmAn