Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Gatha: 68-102 ; 4. Ekatvanupreksha; 5. Anyatvanupreksha; 6. Ashuchitvanupreksha; 7. Aashravanupreksha; 8. Sanvaranupreksha; 9. Nirjaranupreksha.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 17

 

Page 37 of 297
PDF/HTML Page 61 of 321
single page version

chhe temAnthI eTalI ja (karmavargaNAo) samaye samaye kharI jAy chhe. vaLI e ja pramANe audarikadi sharIronA samayaprabaddho sharIragrahaNanA samayathI mAnDIne Ayu sthiti sudhI grahaN kare chhe vA chhoDe chhe. e pramANe anadikALathI mAnDI anant vAr (karma-nokarma pudgalonun) grahaN karavun vA chhoDavun thayA ja kare chhe.

have tyAn ek parAvartananA prArambhamAn pratham samayanA samay- prabaddhamAn jeTalA pudgalaparamANune jevA snigdha-rUkSha-varNa-gandh-ras-sparsha tIvra-mand-madhyam bhAvathI grahyA hoy teTalA ja tevI rIte koI samaye pharI grahaNamAn Ave tyAre ek karmanokarmaparAvartan thAy chhe, paN vachche anant vAr anya prakAranA paramANu grahaN thAy tene ahIn na gaNavA; evI rIte jevA ne tevA ja (karma-nokarmaparamANuone) pharIthI grahaN thavAne anantakAL jAy chhe. tene ek dravyaparAvartan kahIe chhIe. e pramANe A jIve A lokamAn anantA parAvartan karyAn.

have kShetraparAvartan kahe chhe —

सो को वि णत्थि देसो लोयायासस्स णिरवसेसस्स ।
जत्थ ण सव्वो जीवो जादो मरिदो य बहुवारं ।।६८।।
सः कः अपि नस्ति देशः लोकाकाशस्य निरवशेषस्य ।
यत्र न सर्वः जीवः जातः मृतः च बहुवारम् ।।६८।।

artha — A samagra lokAkAshano evo koI paN pradesh nathI ke jyAn A sarva sansArI jIvo anek vAr UpajyA – maryA na hoy.

bhAvArtha — sarva lokAkAshanA pradeshomAn A jIv anantavAr Upajyo-maryo chhe. evo ek paN pradesh bAkI rahyo nathI ke jyAn (A jIv) na Upajyo-maryo hoy. ahIn A pramANe samajavun ke lokAkAshanA pradesho asankhyAt chhe. tenA madhyanA ATh pradeshane vachamAn laIne sUkShmanigodalabdhaaparyAptak jaghanya avagAhanA dhAraN karI jIv Upaje chhe. have tenI avagAhanA paN asankhyAt pradeshI chhe. te jeTalA pradesh

Page 38 of 297
PDF/HTML Page 62 of 321
single page version

chhe teTalI vAr to tyAn ja e ja avagAhanA pAme chhe, vachche anya jagyAe anya avagAhanAthI (jIv) Upaje tenI ahIn gaNatarI nathI. tyAr pachhI ek ek pradesh kramapUrvak vadhatI avagAhanA pAme te ahIn gaNatarImAn chhe. e pramANe (kramapUrvak vadhatAn vadhatAn) mahAmachchhanI utkRuShTa avagAhanA sudhI pUrNa kare ane e rIte anukrame lokAkAshanA sarva pradeshone sparshe tyAre ek kShetraparAvartan thAy.

have kALaparAvartan kahe chhe —

उवसप्पिणिअवसप्पिणिपढमसमयदिचरमसमयंतं ।
जीवो कमेण जम्मदि मरदि य सव्वेसु कालेसु ।।६९।।
उत्सर्पिणीअवसर्पिणीप्रथमसमयदिचरमसमयान्तम् ।
जीवः क्रमेण जायते म्रियते च सर्वेषु कालेषु ।।६९।।

artha — utsarpiNI ane avasarpiNI kALanA pratham samayathI mAnDIne antanA samay sudhI A jIv anukramapUrvak sarvakALamAn Upaje tathA mare chhe (te kALaparAvartan chhe).

bhAvArtha — koI jIv, das koDAkoDI sAgarano je utsarpiNIkAL tenA pratham samayamAn janma pAme, pachhI bIjI utsarpiNInA bIjA samayamAn janme, e ja pramANe trIjI utsarpiNInA trIjA samayamAn janme, e pramANe anukramapUrvak antanA samay sudhI janme, vachche anya samayomAn anukramarahit janme tenI ahIn gaNatarI nathI. e ja pramANe avasarpiNIkALanA paN das koDAkoDI sAgaranA samayo (kramavAr) pUrNa kare tathA e ja pramANe maraN kare tene ek kALaparAvartan kahe chhe. temAn paN anant kAL thAy chhe.

have bhavaparAvartan kahe chhe —

णेरइयदिगदीणं अवरट्ठिदिदो वरट्ठिटी जाव ।
सव्वट्ठिदिसु वि जम्मदि जीवो गेवेज्जपज्जंतं ।।७०।।

Page 39 of 297
PDF/HTML Page 63 of 321
single page version

नैरयिकदिगतीनां अपरस्थितितः वरस्थितिः यावत् ।
सवरस्थितिषु अपि जायते जीवः ग्रैवेयकपर्यन्तम् ।।७०।।

artha — sansArI jIv, narakadi chAr gatinI jaghanya sthitithI mAnDIne graiveyakaparyant utkRuShTa sthiti sudhI sarva sthitiomAn janme chhe.

bhAvArtha — narakagatinI jaghanya sthiti das hajAr varShanI chhe. tenA jeTalA samay chhe teTalI vAr to jaghanya sthitinun AyuShya dhAraN karIne janme, pachhI ek samay adhik AyuShya laIne janme, pachhI be samay adhik AyuShya laIne janme, e ja pramANe anukramapUrvak tetrIs sAgar sudhInun AyuShya pUrNa kare. paN vachche-vachche ochhun-vattun AyuShya laI janme tenI ahIn gaNatarI nathI. e ja pramANe tiryanchagatinun jaghanya Ayu antarmuhUrta chhe. tenA jeTalA samay chhe teTalI vAr jaghanya Ayuno dhArak thaI, pachhI ek samay adhik-adhikanA kramathI (e tiryanchagatinun utkRuShTa) traN palya Ayu pUrNa kare; paN vachche ochhun – vattun Ayu pAme tenI ahIn gaNatarI nathI. e ja pramANe manuShyanun jaghanya AyuthI mAnDIne utkRuShTa traN palyanun Ayu pUrNa kare, tathA e ja pramANe devagatinun jaghanya das hajAr varShathI mAnDIne antim graiveyakanI ekatrIs sAgar sudhInun samay-samay adhik anukramapaNe pUrNa kare; tene bhavaparAvartan kahe chhe. nav graiveyakanI AgaL UpajavAvALo ek be bhav karIne mukta ja thAy chhe, tethI tene ahIn gaNyo nathI. e bhavaparAvartanano paN anant kAL chhe.

have bhAvaparAvartan kahe chhe —

परिणमदि सण्णिजीवो विविहकसाएहिं ट्ठिदिणिमित्तेहिं ।
अणुभागणिमित्तेहिं य वट्टंतो भावसंसारे ।।७१।।
परिणमते संज्ञिजीवः विविधकषायैः स्थितिनिमित्तैः ।
अनुभागनिमित्तैः च वर्त्तमानः भावसंसारे ।।७१।।

artha — bhAvasansAramAn vartato sangnI jIv anek prakAranA karmonA

Page 40 of 297
PDF/HTML Page 64 of 321
single page version

sthitibandhanA tathA anubhAgabandhanA kAraNarUp anek prakAranA kaShAyorUpe pariName chhe.

bhAvArtha — karmonA ek sthitibandhanA kAraNarUp kaShAyonAn sthAnak asankhyAtalokapramAN chhe. temAn ek sthitibandhasthAnamAn anubhAgabandhanA kAraNarUp kaShAyonAn sthAn asankhyAtalokapramAN chhe. vaLI yogasthAn chhe te jagatashreNInA asankhyAtamA bhAge chhe. tene A jIv parivartan kare chhe. te kevI rIte? koI sangnI mithyAdraShTi paryApta jIv potAne yogya sarva jaghanya gnAnAvaraN karmaprakRitinI sthiti antakoDAkoDI sAgar pramAN bAndhe, tenAn kaShAyasthAn asankhyAt lokamAtra chhe. temAn sarva jaghanyasthAn ekarUp pariName. temAn te ek sthAnamAn anubhAgabandhanA kAraNarUp sthAn evA asankhyAtalokapramAN chhe, temAnthI ek (sthAn) sarvajaghanyarUp pariName, tyAn tene yogya sarvajaghanya yogasthAnarUp pariName tyAre ja jagatashreNInA asankhyAtamA bhAganAn yogasthAn anukramathI pUrNa kare; paN vachamAn anya yogasthAnarUp pariName te ahIn gaNatarImAn nathI. e pramANe yogasthAn pUrNa thatAn anubhAgasthAnanun bIjun sthAn pariName. tyAn paN e ja pramANe sarva yogasthAn pUrNa kare. tyAr pachhI trIjun anubhAgasthAn thAy. tyAn paN teTalAn ja yogasthAn bhogave. e pramANe asankhyAtalokapramAN anubhAgasthAn anukrame pUrNa kare tyAre bIjun kaShAyasthAn levun. tyAn paN upar kahelA kramapUrvak asankhyAt lokapramAN anubhAgasthAn tathA jagatshreNInA asankhyAtamA bhAganAn yogasthAn pUrvokta kramapUrvak bhogave, tyAre trIjun kaShAyasthAn levun; e pramAme chothun

–

pAnchamun – chhaThThun adi asankhyAt lokapramAN kaShAyasthAn pUrvokta kramapUrvak pUrNa kare tyAre ek samay adhik jaghanyasthitisthAn levun. temAn paN kaShAyasthAn, anubhAgasthAn ane yogasthAn upar kahelA kramapUrvak bhogave. e pramANe be samay adhik jaghanyasthitithI mAnDI trIs koDAkoDI sAgar sudhI gnAnAvaraNakarmanI sthiti pUrNa kare. e pramANe sarva mULakarmaprakRitio tathA uttarakarmaprakRitiono kram jANavo. e rIte pariNamatAn-pariNamatAn anant kAL vyatIt thAy chhe; tene ekaTho karatAn

Page 41 of 297
PDF/HTML Page 65 of 321
single page version

ek bhAvaparAvartan thAy. evAn anant bhAvaparAvartan A jIv bhogavato Avyo chhe.

have e pAnch parAvartananA kathanane sankoche chhe —

एवं अणाइकालं पंचपयारे भमेइ संसारे ।
णाणादुक्खणिहाणे जीवो मिच्छत्तदोसेण ।।७२।।
एवं अनदिकालं पञ्चप्रकारे भ्रमति संसारे ।
नानादुःखनिधाने जीवः मिथ्यात्वदोषेण ।।७२।।

artha — e pramANe panchaparAvartanarUp sansAramAn A jIv anadikALathI mithyAtvadoSh vaDe bhame chhe. kevo chhe sansAr? anek prakAranAn dukhonun nidhAn (khajAno) chhe.

have evA sansArathI chhUTavAno upadesh kare chhe —

इय संसारं जणिय मोहं सव्वायरेण चइऊणं ।
तं झायह ससहावं संसरणं जेण णासेइ ।।७३।।
इति संसारं ज्ञात्वा मोहं सर्वादरेण त्यक्त्वा ।
तं ध्यायत स्वस्वभावं संसरणं येन नश्यति ।।७३।।

artha — upar kahyA pramANe A sansArane jANI, sarva prakAre udyam karI, mohane chhoDI he bhavyAtmA! tun e AtmasvabhAvanun dhyAn kar ke jethI sansAraparibhramaNano nAsh thAy.

(doharA)
panchaparAvartanamayI, dukharUp sansAr;
mithyAkarma uday thakI, bharame jIv apAr.
iti sansArAnuprekShA samApta.
q

Page 42 of 297
PDF/HTML Page 66 of 321
single page version

4. ekatvAnuprekShA
इक्को जीवो जायदि इक्को गब्भम्हि गिह्णदे देहं ।
इक्को बाल-जुवाणो इक्को वुड्ढो जरागहिओ ।।७४।।
एकः जीवः जायते एकः गर्भे गृह्णति देहं ।
एकः बालः युवा एकः वृद्धः जरागृहितः ।।७४।।

artha — jIv chhe te ekalo Upaje chhe, te ekalo ja garbhamAn dehane grahaN kare chhe, te ekalo ja bALak thAy chhe, te ekalo ja yuvAn ane te ekalo ja jarAvasthAthI grasit vRuddha thAy chhe.

bhAvArtha — jIv ekalo ja judI judI avasthAone dhAraN kare chhe.

इक्को रोई सोई इक्को तप्पेइ माणसे दुक्खे ।
इक्को मरदि वराओ णरयदुहं सहदि इक्को वि ।।७५।।
एकः रोगी शोकी एकः तप्यते मानसैः दुःखैः ।
एकः म्रियते वराकः नरकदुःखं सहते एकः अपि ।।७५।।

artha — jIv ekalo ja rogI thAy chhe, jIv ekalo ja shokArta thAy chhe, jIv ekalo ja mAnasik dukhathI taptAyamAn thAy chhe, jIv ekalo ja mare chhe ane jIv ekalo ja dIn banI narakanAn dukho sahan kare chhe.

bhAvArtha — jIv ekalo ja anek anek avasthAone dhAraN kare chhe.

इक्को संचदि पुण्णं इक्को भुंजेदि विविहसुरसोक्खं ।
इक्को खवेदि कम्मं इक्को वि य पावए मोक्खं ।।७६।।
एकः संचिनोति पुण्यं एकः भुनक्ति विविधसुरसौंख्यं ।
एकः क्षपति कर्म्म एकः अपि च प्राप्नोति मोक्षम् ।।७६।।

Page 43 of 297
PDF/HTML Page 67 of 321
single page version

artha — jIv ekalo ja puNyano sanchay kare chhe, jIv ekalo ja devagatinAn sukh bhogave chhe, jIv ekalo ja karmano kShay kare chhe, ane jIv ekalo ja mokShane prApta kare chhe.

bhAvArtha — jIv ekalo ja puNyopArjan karI svarga jAy chhe ane jIv ekalo ja karmanAsh karI mokSha jAy chhe.

सुयणो पिच्छंतो वि हु ण दुक्खलेसं पि सक्कदे गहिदुं ।
एवं जाणंतो वि हु तो वि ममत्तं ण छंडेइ ।।७७।।
स्वजनः पश्यन्नपि स्फु टं न दुःखलेशं अपि शक्नोति ग्रहीतुम् ।
एवं जानन् अपि स्फु टं ततः अपि ममत्वं न त्यजति ।।७७।।

artha — svajan arthAt kuTumbI chhe te paN A jIvane dukh AvatAn tathA tene dekhavA chhatAn paN, te dukhane lesh paN grahaN karavAne asamartha thAy chhe. A pramANe pragaTapaNe jANavA chhatAn paN A jIv kuTumb pratyenun mamatva chhoDato nathI.

bhAvArtha — potAne thatun dukh pote ja bhogave chhe, temAn koI bhAgIdAr banI shakatun nathI; chhatAn A jIvane evun agnAn chhe ke dukh sahato chhatAn paN paranA mamatvane chhoDato nathI.

have kahe chhe ke A jIvane nishchayathI ek dharma ja sharaN chhe —

जीवस्स णिच्छयादो धम्मो दहलक्खणो हवे सुयणो ।
सो णेइ देवलोए सो चिय दुक्खक्खयं कुणइ ।।७८।।
जीवस्य निश्चयतः धर्मः दशलक्षणः भवेत् स्वजनः ।
सः नयति देवलोके सः एव दुःखक्षयं करोति ।।७८।।

artha — A jIvane potAno kharo hitasvI nishchayathI ek uttam kShamadi dashalakShaNadharma ja chhe, kAraN ke te dharma ja devalokane prApta karAve chhe tathA te dharma ja sarva dukhanA nAshane (mokShane) kare chhe.

Page 44 of 297
PDF/HTML Page 68 of 321
single page version

bhAvArtha — dharma sivAy anya koI hitasvI nathI.

have kahe chhe ke sharIrathI bhinna evA ekalA jIvane tun jANa —

सव्वायरेण जाणह इक्कं जीवं सरीरदो भिण्णं ।
जम्हि दु मुणिदे जीवे होदि असेसं खणे हेयं ।।७९।।
सर्वादरेण जानीहि एकं जीवं शरीरतः भिन्नम् ।
यस्मिन् तु ज्ञाते जीवे भवति अशेषं क्षणे हेयम् ।।७९।।

artha — he bhavyAtmA! tun sarva prakAre udyam karIne sharIrathI bhinna ekalA jIvane jAN! jene jANatAn bAkInAn sarva paradravyo kShaNamAtramAn tajavA yogya lAge chhe.

bhAvArtha — jyAre potAnA svarUpane jANe tyAre sarva paradravyo heyarUp ja bhAse chhe. tethI ahIn potAnun svarUp ja jANavAno mahAn upadesh chhe.

(doharo)
ek jIv paryAy bahu, dhAre sva-par nidAn;
par tajI ApA jANake, karo bhavya kalyAN.
iti ekatvAnuprekShA samApta.

Page 45 of 297
PDF/HTML Page 69 of 321
single page version

5. anyatvAnuprekShA
अण्णं देहं गिह्णदि जणणी अण्णा य होदि कम्मादो ।
अण्णं होदि कलत्तं अण्णो वि य जायदे पुत्तो ।।८०।।
अन्यं देहं गृह्णति जननी अन्या च भवति कर्मतः ।
अन्यत् भवति कलत्रं अन्यः अपि च जायते पुत्रः ।।८०।।

artha — A jIv sansAramAn je deh grahaN kare chhe te potAnAthI anya chhe, mAtA chhe te paN anya chhe, strI chhe te paN anya chhe tathA putra chhe te paN anya Upaje chhe; A sarva karmasanyogathI AvI maLe chhe.

एवं बहिरदव्वं जाणदि रूवादु अप्पणो भिण्णं ।
जाणंतो वि हु जीवो तत्थेव य रज्जदे मूढो ।।८१।।
एवं बाह्यद्रव्यं जानति रूपात् स्फु टं आत्मनः भिन्नं ।
जानन् अपि स्फु टं जीवः तत्रैव च रज्यति मूढः ।।८१।।

artha — e pramANe pUrvokta prakArathI sarva bAhyavastuone AtmAnA svarUpathI nyArI (bhinna) pragaTapaNe jANavA chhatAn paN A mUDh – mohI jIv te paradravyomAn ja rAg kare chhe, parantu e moTI mUrkhatA chhe.

जो जणिऊण देहं जीवसरूवादु तच्चदो भिण्णं ।
अप्पाणं पि य सेवदि कज्जकरं तस्स अण्णत्तं ।।८२।।
यः ज्ञात्वा देहं जीवस्वरूपात् तत्त्वतः भिन्नम् ।
आत्मानं अपि च सेवते कार्यकरं तस्य अन्यत्वम् ।।८२।।

artha — je jIv potAnA AtmasvarUpathI dehane paramArthapaNe bhinna jANI AtmasvarUpane seve chhe – dhyAve chhe tene A anyatvabhAvanA kAryakArI chhe.

Page 46 of 297
PDF/HTML Page 70 of 321
single page version

bhAvArtha — je dehadi paradravyone nyArAn jANI potAnA svarUpanun sevan kare chhe tene A anyatvabhAvanA kAryakArI chhe.

(doharo)
nij AtamathI bhinna par, jANe je nar dakSha;
nijamAn rame vame apar, te shiv lakhe pratyakSha.
iti anyatvAnuprekShA samApta.
6. ashuchitvAnuprekShA
सयलकुहियाण पिंडं किमिकुलकलियं अउव्वदुग्गंधं ।
मलमुत्ताण य गेहं देहं जाणेहि असुइमयं ।।८३।।
सकलकुथितानां पिण्डं कृमिकुलकलितं अपूर्वदुर्गन्धं ।
मलमूत्राणां च गृहं देहं जानीहि अशुचिमयम् ।।८३।।

artha — he bhavya! tun A dehane apavitramay jAN! kevo chhe e deh? saghaLI kutsit arthAt nindanIy vastuono pinD – samudAy chhe. vaLI te kevo chhe? kRumi arthAt udaranA jIv je kIDA tathA nigodiyA jIvothI bharelo chhe, atyant durgandhamay chhe tathA maL-mUtranun ghar chhe.

bhAvArtha — A dehane sarva apavitra vastuonA samUharUp jAN.

have kahe chhe ke — A deh anya sugandhit vastuone paN potAnA sanyogathI durgandhamay kare chhe.

सुट्ठु पवित्तं दव्वं सरससुगंधं मणोहरं जं पि ।
देहणिहित्तं जायदि घिणावणं सुट्ठु दुग्गंधं ।।८४।।

Page 47 of 297
PDF/HTML Page 71 of 321
single page version

सुष्ठु पवित्रं द्रव्यं सरससुगन्धं मनोहरं यदपि ।
देहनिक्षिप्तं जायते घृणास्पदं सुष्ठु दुर्गन्धम् ।।८४।।

artha — rUDA, pavitra, suras ane manohar sugandhit dravyo chhe te paN A dehamAn nAkhatAnnI sAthe ja ghRuNAspad ane atyant durgandhamay banI jAy chhe.

bhAvArtha — A dehane chandan-kapUradi lagAvatAn te paN durgandhamay thaI jAy chhe, miShTAnnadi suras vastuo khAtAn te paN maladirUp pariNamI jAy chhe tathA anya vastu paN A dehanA sparshamAtrathI asparshya thaI jAy chhe.

pharI A dehane ashuchirUp darshAve chhe —

मणुयाणं असुइमयं विहिणा देहं विणिम्मियं जाण ।
तेसिं विरमणकज्जे ते पुण तत्थेव अणुरत्ता ।।८५।।
मनुजानां अशुचिमयं विधिना देहं विनिर्मितं जानीहि ।
तेषां विरमणकार्ये ते पुनः तत्र एव अनुरक्ताः ।।८५।।

artha — he bhavya? A manuShyono deh, karmoe ashuchimay banAvyo chhe, tyAn AvI utprekShA – sambhAvanA jAN ke — e manuShyone vairAgya upajAvavA mATe ja evo rachyo chhe; chhatAn paN A manuShya evA dehamAn paN anurAgI thAy chhe e moTun agnAn chhe.

vaLI e ja arthane draDh kare chhe —

एवंविहं पु देहं पिच्छंता वि य कुणंति अणुरायं ।
सेवंति आयरेण य अलद्धपुव्वं ति मण्णंता ।।८६।।
एवंविधं अपि देहं पश्यन्तः अपि च कुवरन्ति अनुरागम् ।
सेवन्ते आदरेण च अलब्धपूर्वं इति मन्यमानाः ।।८६।।

artha — pUrvokta prakAre evA ashuchi dehane pratyakSha dekhavA chhatAn paN A manuShya tyAn anurAg kare chhe, jANe pUrve (Avo deh) kadI

Page 48 of 297
PDF/HTML Page 72 of 321
single page version

paN pAmyo na hoy em mAnato thako tene Adare chhe – seve chhe, paN te mahAn agnAn chhe.

have A dehathI je virakta thAy chhe tene ashuchibhAvanA saphal chhe em kahe chhe —

जो परदेहविरत्तो णियदेहे ण य करेदि अणुरायं ।
अप्पसरूवि सुरत्तो असुइत्ते भावणा तस्स ।।८७।।
यः परदेहविरक्तः निजदेहे न च करोति अनुरागम् ।
आत्मस्वरूपे सुरक्तः अशुचित्वे भावना तस्य ।।८७।।

artha — je bhavya, paradeh je strI adinA deh tenAthI virakta thato thako nij dehamAn paN anurAg karato nathI ane AtmasvarUpamAn dhyAn vaDe lIn rahe chhe tene ashuchibhAvanA sArthak thAy chhe.

bhAvArtha — kevaL vichAramAtrathI ja bhAvanA pradhAn (sAchI) nathI, parantu dehane ashuchirUp vichAravAthI jene vairAgya pragaT thAy tene bhAvanA satyArtha kahevAy chhe.

(doharo)
svapar dehakun ashuchi lakhI, tajai tAs anurAg;
tAke sAchI bhAvanA, so kahIe mahAbhAgya.
iti ashuchitvAnuprekShA samApta.

Page 49 of 297
PDF/HTML Page 73 of 321
single page version

7. AuAvAnuprekShA
मणवयणकायजोया जीवपएसाण फंदणविसेसा ।
मोहोदएण जुत्ता विजुदा वि य आसवा होंति ।।८८।।
मनवचनकाययोगाः जीवप्रदेशानां स्पन्दनविशेषाः ।
मोहोदयेन युक्ताः वियुताः अपि च आस्रवाः भवन्ति ।।८८।।

artha — man-vachan-kAyarUp yog chhe te ja Asrav chhe. kevA chhe te yog? jIvapradeshonun parispandan arthAt chalan-kampan tenA ja je visheSh (bhed) chhe te ja yog chhe. vaLI te kevA chhe? mohakarmanA udayarUp mithyAtva- kaShAyakarma sahit chhe tathA e mohanA udayathI rahit paN chhe.

bhAvArtha — man-vachan-kAyanun nimitta pAmIne jIvanA pradeshonun chalAchal thavun te yog chhe ane tene ja Asrav kahIe chhIe. te guNasthAnonI paripATI anusAr sUkShmasAmparAy nAmanA dashamA guNasthAn sudhI to mohanA udayarUp yathAsambhavit mithyAtvakaShAyothI sahit hoy chhe tene sAmparayik Asrav kahIe chhIe tathA tenI uparanA teramA guNasthAn sudhI mohanA udayarahit (yog) chhe tene iryApath Asrav kahIe chhIe. je pudgalavargaNAo karmarUp pariName tene dravyAsrav kahIe chhIe tathA jIvapradesho chanchal thAy chhe tene bhAvAsrav kahIe chhIe.

have mohanA uday sahit je Asrav chhe te ja (kharekhar) Asrav chhe em visheShapaNe kahe chhe —

मोहविवागवसादो जे परिणामा हवंति जीवस्स ।
ते आसवा मुणिज्जसु मिच्छत्ताई अणेयविहा ।।८९।।
मोहविपाकवशात् ये परिणामा भवन्ति जीवस्य ।
ते आस्रवाः मन्यस्व मिथ्यात्वादयः अनेकविधाः ।।८९।।

Page 50 of 297
PDF/HTML Page 74 of 321
single page version

artha — mohakarmanA udayavashe A jIvane je pariNAm thAy chhe te ja Asrav chhe, em he bhavya? tun pragaTapaNe jAN! te pariNAm mithyAtvadi anek prakAranA chhe.

bhAvArtha — karmabandhanun kAraN Asrav chhe. te mithyAtva, avirati, pramAd, kaShAy ane yog — em pAnch prakAranA chhe. temAn sthiti- anubhAgarUp bandhanA kAraN to mithyAtvadi chAr ja chhe ane te mohakarmanA udayathI thAy chhe; tathA yog chhe te to samayamAtra bandhane kare chhe paN kAI sthiti-anubhAgane karato nathI, tethI te bandhanA kAraNamAn pradhAn (mukhya) nathI.

have puNya-pApanA bhedathI Asravane be prakArano kahe chhe —

कम्मं पुण्णं पावं हेउं तेसिं च होंति सच्छिदरा ।
मंदक साया सच्छा तिव्वकसाया असच्छा हु ।।९०।।
कर्म पुण्यं पापं हेतवः तयोः च भवन्ति स्वच्छेतराः ।
मन्दकषायाः स्वच्छाः तीव्रकषायाः अस्वच्छाः स्फु टम् ।।९०।।

artha — karma chhe te puNya ane pAp evA be prakAranAn chhe. tenun kAraN paN be prakAranun chhe ek prashasta ane bIjun aprashasta. tyAn mandakaShAyarUp pariNAm chhe te to prashasta eTale shubh chhe tathA tIvrakaShAyarUp pariNAm chhe te aprashasta eTale ashubh chhe em pragaT jANo.

bhAvArtha — shAtAvedanIy, shubhaAyu, uchchagotra ane shubhanAm e prakRitio to puNya (shubh) rUp chhe tathA bAkInAn chAr ghatikarmo, ashAtAvedanIy, narakAyu, nIchagotra ane ashubhanAm e badhI prakRitio pAparUp chhe. temanA kAraNarUp Asrav paN be prakAranA chhe. tyAn mandakaShAyarUp pariNAm chhe te to puNyAsrav chhe tathA tIvrakaShAyarUp pariNAm chhe te pApAsrav chhe.

have mand-tIvra kaShAyanAn pragaT draShTAnt kahe chhe —

Page 51 of 297
PDF/HTML Page 75 of 321
single page version

❈ mand-tIvrakaShAyanAn pragaT draShTAnt ❈
सव्वत्थ वि पियवयणं दुव्वयणे दुज्जणे वि खमकरणं ।
सव्वेसिं गुणगहणं मंदकसायाण दिट्ठंता ।।९१।।
सर्वत्र अपि प्रियवचनं दुर्वचने दुर्जने अपि क्षमाकरणम् ।
सर्वेषां गुणग्रहणं मन्दकषायाणां दृष्टान्ताः ।।९१।।

artha — sarva jagyAe shatru-mitradimAn priy-hitarUp vachan bolavAn, durvachano sAmbhaLIne paN durjano pratye kShamA karavI tathA sarva jIvonA guN ja grahaN karavA — e sarva mandakaShAyI jIvonAn draShTAnt chhe.

अप्पपसंसणकरण पुज्जेसु वि दोसगहणसीलत्तं ।
वेरधरणं च सुइरं तिव्वकसायाण लिंगणि❃ ।।९२।।
आत्मप्रशंसनकरणं पूज्येषु अपि दोषग्रहणशीलत्वम् ।
वैरधारणं च सुचिरं तीव्रकषायाणां लिङ्गनि ।।९२।।
।

artha — potAnI prashansA karavI, pUjya puruShonA paN doSh grahaN karavAno svabhAv rAkhavo tathA ghaNA kAL sudhI vair dhAraN karI

❃हरिततृणाङ्कुरचरिणि, मन्दा मृगशावके भवति मूर्च्छा
उन्दरनिकरोन्मथिनि, माज्जारे सैव जायते तीव्रा ।।
(shrI puruShAtharasiddhiupAy – 121)

artha — lIlA ghAsanA ankur charavAvALA haraNanA bachchAmAn (e ghAs charatI veLA) paN tatsambandhI mUrchhA mand hoy chhe tyAre te ja hinsA undaronA samUhanun unmanthan karavAvALI billImAn tIvra hoy chhe. haraN to svabhAvathI ja lIlAn ghAsanI adhik shodhamAn rahetun nathI chhatAn jyAre tene lIlun ghAs maLI jAy to te thoDun ghaNun khAIne tene chhoDIne bhAgI jAy chhe, parantu billI to potAnA khAdyapadArthanI tapAsamAn svabhAvathI ja adhik cheShTit rahe chhe. vaLI te khAdya padArtha maLatAn temAn eTalI badhI anurakta thAy chhe ke mAthA upar DAng mAravA chhatAn paN tene chhoDatI nathI. eTale A haraN ane billI e be, mand ane tIvrakaShAyanAn saral ane pragaT udAharaN chhe.

Page 52 of 297
PDF/HTML Page 76 of 321
single page version

rAkhavun; — e tIvrakaShAyI jIvonAn chihna chhe

have kahe chhe ke AvA jIvonun Asravachintavan niShphaL chhe —

एवं जाणंतो वि हु परिचयणीए वि जो ण परिहरइ ।
तस्सासवाणुवेक्खा सव्वा वि णिरत्थया होदि ।।९३।।
एवं जानन् अपि स्फु टं परित्यजनीयान् अपि यः न परिहरति ।
तस्य आस्रवानुप्रेक्षा सर्वा अपि निरर्थका भवति ।।९३।।

artha — A pramANe pragaT jANavA chhatAn paN je tajavA yogya pariNAmone chhoDato nathI tenun sarva Asravachintavan nirarthak chhe — kAryakArI nathI.

bhAvArtha — AsravAnuprekShA chintavan karI pratham to tIvrakaShAy chhoDavo, tyAr pachhI shuddhAtmasvarUpanun dhyAn karavun arthAt sarva kaShAy chhoDavo. e ja chintavananun phaL chhe, mAtra vArtA ja karavI e to saphaL nathI.

एदे मोहजभावा जो परिवज्जेइ उवसमे लीणो ।
हेयमिदि मण्णमाणो आसवअणुपेहणं तस्स ।।९४।।
एतान् मोहजभावान् यः परिवर्जयति उपशमे लीनः ।
हेयं इति मन्यमानः आस्रवानुप्रेक्षणं तस्य ।।९४।।

artha — je puruSh upar kahelA saghaLA, mohanA udayathI thayelA, mithyAtvadi pariNAmone chhoDe chhe — kevo thayo thako? upashamapariNAm je vItarAgabhAv temAn lIn thayo thako; tathA e mithyAtvadi bhAvone hey arthAt tyAgavA yogya chhe em jANato thako — tene AsravAnuprekShA hoy chhe.

(doharo)
Asrav panch prakArane, chintavI taje vikAr;
te pAme nijarUpane, e ja bhAvanAsAr.
iti AsravAnuprekShA samApta.
❃ ❃ ❃

Page 53 of 297
PDF/HTML Page 77 of 321
single page version

8. samvarAnuprekShA

have sAt gAthA dvArA samvarAnuprekShA kahe chhe —

सम्मत्तं देसवयं महव्वयं तह जओ कसायाणं ।
एदे संवरणामा जोगाभावो तह च्चेव ।।९५।।
सम्यक्त्वं देशव्रतं महाव्रतं तथा जयः कषायाणाम् ।
एते संवरनामानः योगाभावः तथा च एव ।।९५।।

artha — samyagdarshan, deshavrat, mahAvrat, kaShAyajay tathA yogano abhAv — e samvaranAn nAm chhe.

bhAvArtha — pUrve mithyAtva, avirati, pramAd, kaShAy ane yogarUp pAnch prakAranA Asrav kahyA hatA. temane anukramapUrvak rokavA e ja samvar chhe. te kevI rIte? mithyAtvano abhAv to chothA guNasthAnamAn thayo eTale tyAn mithyAtvano samvar thayo. aviratino abhAv ekadeshapaNe to deshavirati nAmanA pAnchamA guNasthAnamAn tathA sarvadeshapaNe chhaThThA pramattaguNasthAnamAn thayo eTale tyAn aviratino samvar thayo, apramattaguNasthAnamAn pramAdano abhAv thayo eTale tyAn pramAdano samvar thayo, kShINamoh nAmanA bAramA guNasthAne kaShAyano abhAv thayo eTale tyAn kaShAyano samvar thayo tathA ayogI jinamAn yogono abhAv thayo eTale e ayogIsthAne yogano samvar thayo. e pramANe samvarano kram chhe.

have e ja visheShapaNe kahe chhe —

गुत्ती समिदी धम्मो अणुवेक्खा तह य परिसहजओ वि ।
उक्किट्ठं चरित्तं संवरहेदू विसेसेण ।।९६।।
गुप्तयः समितियः धर्मः अनुप्रेक्षाः तथा च परीषहजयः अपि ।
उत्कृष्टं चरित्रं संवरहेतवः विशेषेण ।।९६।।

artha — kAy-vachan-man e traN gupti, iryA-bhAShA-eShaNA

Page 54 of 297
PDF/HTML Page 78 of 321
single page version

-AdAnanikShepaNA-pratiShThApanA e pAnch samiti, uttam kShamadi dashalakShaNadharma, anityadi bAr anuprekShA, bAvIs parIShahajay tathA sAmayikadi utkRuShTa pAnch prakAranA charitra; — eTalAn visheShapaNe samvaranAn kAraNo chhe.

have tene spaShTa kare chhe —

गुत्ती जोगणिरोहो समिदी य पमादवज्जणं चेव ।
धम्मो दयापहाणो सुतच्चचिंता अणुप्पेहा ।।९७।।
गुप्तिः योगनिरोधः समितिः च प्रमादवर्जनं चैव ।
धर्मः दयाप्रधानः सुतत्त्वचिन्ता अनुप्रेक्षा ।।९७।।

artha — yogono nirodh te to gupti chhe, pramAd tajI yatnAchArapUrvak pravartavun te samiti chhe, jemAn dayA pradhAn hoy te dharma chhe tathA bhalA tattvo arthAt jIvadi tattvo ane nijasvarUpanun chintavan te anuprekShA chhe.

सो वि परीसहविजओ छुहदिपीडाण अइरउद्दाणं ।
सवणाणं च मुणीणं उवसमभावेण जं सहणं ।।९८।।
सः अपि परीषहविजयः क्षुधदिपीडानां अतिरौद्राणाम् ।
श्रवणानां च मुनीनां उपशमभावेन यत् सहनम् ।।९८।।

artha — ati raudra bhayAnak kShudhadi pIDAne upashamabhAv arthAt vItarAgabhAv vaDe sahavI te, gnAnI je mahAmuni chhe temane, parIShahono jay karyo kahe chhe.

अप्पसरूवं वत्थुं चत्तं रायदिएहिं दोसेहिं ।
सज्झाणम्मि णिलीणं तं जाणसु उत्तमं चरणं ।।९९।।
आत्मस्वरूपं वस्तु त्यक्तं रागदिकैः दोषैः ।
स्वध्याने निलीनं तत् जानीहि उत्तमं चरणम् ।।९९।।

artha — je AtmasvarUp vastu chhe temAn rAgadi doSharahit dharma

Page 55 of 297
PDF/HTML Page 79 of 321
single page version

-shukladhyAn pUrvak lIn thavun tene he bhavya! tun uttam charitra jAN!

have kahe chhe ke — A pramANe samvarane je Acharato nathI te sansAramAn bhame chhe —

एदे संवरहेदू वियारमाणो वि जो ण आयरइ ।
सो भमइ चिरं कालं संसारे दुक्खसंतत्तो ।।१००।।
एतान् संवरहेतून् विचारयन् अपि यः न आचरति ।
सः भ्रमति चिरं कालं संसारे दुःखसन्तप्तः ।।१००।।

artha — je puruSh upar pramANe samvaranAn kAraNone vichArato chhato paN tene Acharato nathI te dukhothI taptAyamAn thato thako ghaNA kAL sudhI sansAramAn bhramaN kare chhe.

have kahe chhe ke kevA puruShane samvar thAy chhe —

जो पुण विसयविरत्तो अप्पाणं सव्वदा वि संवरइ ।
मणहरविसएहिंतो तस्स फु डं संवरो होदि ।।१०१।।
यः पुनः विषयविरक्तः आत्मानं सर्वदा अपि संवृणोति ।
मनोहरविषयेभ्यः तस्य स्फु टं संवरः भवति ।।१०१।।

artha — je muni indriyonA viShayothI virakta thayo thako manane pyArA je viShayo temanAthI AtmAne sadAy nishchayathI samvararUp kare chhe tene pragaTapaNe samvar thAy chhe.

bhAvArtha — manane indriy-viShayothI rokI, potAnA shuddha svarUpamAn ramADe tene samvar thAy chhe.

(doharo)
gupti samiti vRuSh bhAvanA, jayan parIShahakAr;
charit dhAre sang tajI, so muni samvaradhAr.
iti samvarAnuprekShA samApta.

Page 56 of 297
PDF/HTML Page 80 of 321
single page version

9. nirjarAnuprekShA

have nirjarAnuprekShAnun varNan kare chhe.

बारसविहेण तवसा णियाणरहियस्स णिज्जरा होदि ।
वेरग्गभावणादो णिरहंकारस्स णणिस्स ।।१०२।।
द्वादशविधेन तपसा निदानरहितस्य निर्जरा भवति ।
वैराग्यभावनातः निरहंकारस्य ज्ञनिनः ।।१०२।।

artha — gnAnI puruShane bAr prakAranAn tapathI karmonI nirjarA thAy chhe. kevA gnAnIne thAy chhe? je nidAn arthAt indriyaviShayonI vAnchchhA rahit hoy tathA ahankAr – abhimAnathI rahit hoy tene, vaLI shA vaDe nirjarA thAy chhe? vairAgyabhAvanAthI arthAt sansAr-deh-bhog pratye virakat pariNAmothI thAy chhe.

bhAvArtha — tap vaDe nirjarA thAy chhe; paN je gnAn sahit tap kare tene thAy chhe. agnAn sahit viparIt tap kare temAn hinsadik hovAthI, evAn tapathI to UlaTo karmabandh thAy chhe. vaLI tap vaDe mad kare, bIjAne nyUn gaNe, koI pUjadik na kare tenA pratye krodh kare; – evA tapathI to bandh ja thAy. garva rahit tapathI ja nirjarA thAy. vaLI tapathI Alok – paralokamAn potAnAn khyati-lAbh -pUjA ane indriyonA viShay-bhog ichchhe tene to bandh ja thAy. nidAn rahit tapathI ja nirjarA thAy; paN je sansAr-deh-bhogamAn Asakta thaI tap kare teno to Ashay ja shuddha hoto nathI tethI tene nirjarA paN thatI nathI. nirjarA to vairAgyabhAvanAthI ja thAy chhe em jANavun.

have nirjarA kone kahevI te kahe chhe —