Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Gatha: 103-128 ; 10. Lokanupreksha.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 17

 

Page 57 of 297
PDF/HTML Page 81 of 321
single page version

nirjarAnun svarUp
सव्वेसिं कम्माणं सत्तिविवाओ हवेइ अणुभाओ
तदणंतरं तु सडणं कम्माणं णिज्जरा जाण ।।१०३।।
सर्वेषां कर्मणां शक्तिविपाकः भवति अनुभागः
तदनन्तरं तु शटनं कर्मणां निर्जरां जानीहि ।।१०३।।

arthasamasta je gnAnAvaraNadi ATh karmanI shakti eTale phaL devAnA sAmarthyano vipAk thavouday thavo, tene anubhAg kahIe chhIe. te uday AvIne turat ja tenun kharavun-jharavun thAy tene he bhavya! tun karmanI nirjarA jAN!

bhAvArthakarma, uday AvIne, kharI jAy tene nirjarA kahIe chhIe.

te nirjarA be prakAranI chhe, te kahe chhe

nirjarAnA be prakAr
सा पुण दुविहा णेया सकालपत्ता तवेण कयमाणा
चादुगदीणं पढमा वयजुत्ताणं हवे बिदिया ।।१०४।।
सा पुनः द्विविधा ज्ञेया स्वकालप्राप्ता तपसा क्रियमाणाः
चातुगरतिकानां प्रथमा व्रतयुक्तानां भवेत् द्वितीया ।।१०४।।

arthaupar kahelI nirjarA be prakAranI chhe. ek to svakALaprApta ane bIjI tap vaDe thAy te. temAn prathamanI svakALaprApta nirjarA to chAre gatinA jIvone thAy chhe tathA bIjI je tap vaDe thAy chhe, te vratayukta jIvone thAy chhe.

bhAvArthanirjarA be prakAranI chhe. temAn je karma sthiti pUrI


Page 58 of 297
PDF/HTML Page 82 of 321
single page version

thatAn uday pAmI ras ApI kharI jAy tene to savipAkanirjarA kahIe chhIe. A nirjarA to saghaLA jIvone thAy chhe. tathA tap vaDe karmo apUrNa sthitie paN paripakva thaI kharI jAy tene avipAkanirjarA kahIe chhIe ane te vratadhArIne thAy chhe.

have nirjarAnI vRuddhi shAthI thAy chhe te kahe chhe

उवसमभावतवाणं जह जह वड्ढी हवेइ साहूणं
तहं तह णिज्जर वड्ढी विसेसदो धम्मसुक्कादो ।।१०५।।
उपशमभावतपसां यथा यथा वृद्धिः भवति साधोः
तथा तथा निर्जरावृद्धिः विशेषतः धर्मशुक्लाभ्याम् ।।१०५।।

arthamunijanone jem jem upashamabhAv tathA tapanI vRuddhi thAy chhe tem tem nirjarAnI paN vRuddhi thAy chhe. vaLI dharmadhyAn ane shukladhyAnathI to visheSh vRuddhi thAy chhe.

have e vRuddhinAn sthAn kahe chhe

मिच्छादो सद्दिट्ठी असंखगुणकम्मणिज्जरा होदि
तत्तो अणुवयधारी तत्तो य महव्वई णाणी ।।१०६।।
पढमकसायचउण्हं विजोजओ तह य खवयसीलो य
दंसणमोहतियस्स य तत्तो उवसमगचत्तरि ।।१०७।।
खवगो य खीणमोहो सजोइणाहो तहा अजोईया
एदे उवरिं उवरिं असंखगुणकम्मणिज्जरया ।।१०८।।
मिथ्यात्वतः सद्दृष्टिः असंख्यगुणकमरनिर्जरो भवति
ततः अणुव्रतधारी ततः च महाव्रती ज्ञानी ।।१०६।।
प्रथमकषायचतुर्णां वियोजकः तथा च क्षपकशीलः च
दर्शनमोहत्रिकस्य च ततः उपशमकचत्वारः ।।१०७।।

Page 59 of 297
PDF/HTML Page 83 of 321
single page version

क्षपकः च क्षीणमोहः सयोगिनाथः तथा अयोगिनः
एते उपरि उपरि असंख्यगुणकमरनिर्जरकाः ।।१०८।।

arthaprathamopashamasamyaktvanI utpatti vakhate traN karaNavartI (adhakaraN-apUrvakaraN-anivRuttikaraN e traN karaNamAn vartatA) vishuddhapariNAm sahit mithyAdraShTine je nirjarA thAy chhe, tenAthI asanyatasamyagdraShTine asankhyAt gaNI nirjarA thAy chhe. tenAthI deshavratI shrAvakane asankhyAt gaNI thAy chhe ane tenAthI mahAvratI munijanone asankhyAt gaNI thAy chhe.

tenAthI anantAnubandhIkaShAyanun visanyojan karavAvALAne eTale tene apratyAkhyAnAvaraNadirUpe pariNamAvanArane asankhyAt gaNI thAy chhe, tenAthI darshanamohano kShay karavAvALAne asankhyAt gaNI thAy chhe, tenAthI upashamashreNIvALA traN guNasthAnavartIne asankhyAt gaNI thAy chhe ane tenAthI agiyAramA upashAntamoh guNasthAnavALAne asankhyAt gaNI thAy chhe.

tenAthI kShapakashreNIvALA traN guNasthAnamAn asankhyAt gaNI thAy chhe, tenAthI bAramA kShINamohaguNasthAnamAn asankhyAt gaNI thAy chhe, tenAthI sayogakevalIne asankhyAt gaNI thAy chhe, tathA tenAthI ayogakevalIne asankhyAt gaNI thAy chhe. e pramANe upar upar asankhyAt guNAkArarUp nirjarA chhe tethI tene guNashreNI nirjarA kahIe chhIe.

have guNAkAr rahit adhikarUp nirjarA jenAthI thAy chhe te ahIn kahIe chhIe

जो विसहदि दुव्वयणं साहम्मियहीलणं च उवसग्गं
जीणिऊण कसायरिउं तस्स हवे णिज्जरा विउला ।।१०९।।
यः विषहते दुर्वचनं साधर्मिकहीलनं च उपसर्गम्
जित्वा कषायरिपुं तस्य भवेत् निर्जरा विपुला ।।१०९।।

Page 60 of 297
PDF/HTML Page 84 of 321
single page version

arthaje muni durvachan sahan kare chhe, anya sAdharmI muni adi dvArA karAyelA anAdarane sahan kare chhe, devadikoe karelA upasargane sahan kare chhe;e pramANe kaShAyarUp vairione jIte chhe, tene vipul arthAt ghaNI nirjarA thAy chhe.

bhAvArthakoI kuvachan kahe tenA pratye kaShAy na kare, potAne atichAradi doSh lAgatAn AchAyAradik kaThor vachan kahI prAyashchit ApenirAdar kare topaN tene niShkaShAyapaNe sahan kare tathA koI upasarga kare tenI sAthe paN kaShAy na kare, tene ghaNI nirjarA thAy chhe.

रिणमोयणुव्व मण्णइ जो उवसग्गं परीसहं तिव्वं
पावफलं मे एदं मया वि जे संचिदं पुव्वं ।।११०।।
ऋणमोचनवत् मन्यते यः उपसर्गं परीषहं तीव्रम्
पापफलं मे एतत् मया अपि यत् संचितं पूर्वम् ।।११०।।

arthaje muni upasarga tathA tIvra parIShah AvatAn em mAne chhe ke men pUrvajanmamAn pApano sanchay karyo hato tenun A phaL chhe, tene (shAntipUrvak) bhogavavun paN temAn vyAkul na thavun. jem ke koInAn karaje nANAn lIdhAn hoy te jyAre pelo mAge tyAre ApI devAn, paN tethI vyAkuLatA shA mATe karavI? e pramANe mAnanArane ghaNI nirjarA thAy chhe.

जो चिंतेइ सरीरं ममत्तजणयं विणस्सरं असुइं
दंसणणाणचरित्तं सुहजणयं णिम्मलं णिच्चं ।।१११।।
यः चिन्तयति शरीरं ममत्वजनकं विनश्वरं अशुचिम्
दर्शनज्ञानचरित्रं शुभजनकं निर्मलं नित्यम् ।।१११।।

arthaje muni, A sharIrane mamatva-mohanun upajAvavAvALun, vinAshI tathA apavitra mAne chhe ane darshan-gnAn-charitrane shubhajanak (sukh upajAvanAr), nirmaL tathA nitya mAne chhe tene ghaNI nirjarA thAy chhe.

bhAvArthasharIrane mohanA kAraNarUp, asthir ane ashuchirUp


Page 61 of 297
PDF/HTML Page 85 of 321
single page version

mAne to teno shoch na rahe. ane pote potAnA svarUpamAn lAge tyAre nirjarA avashya thAy.

अप्पाणं जो णिंदइ गुणवंताणं करेदि बहुमाणं
मणइंदियाण विजई स सरूवपरायणो होदि ।।११२।।
आत्मानं यः निन्दयति गुणवतां करोति बहुमानम्
मनइन्द्रियाणां विजयी स स्वरूपपरायणो भवति ।।११२।।

arthaje sAdhu potAnA svarUpamAn tatpar thaI pote karelAn duShkRutonI nindA kare chhe, guNavAn puruShono pratyakSha ke parokSha ghaNo ja Adar kare chhe tathA potAnAn man-indriyone jIte chhevash kare chhe tene ghaNI nirjarA thAy chhe.

bhAvArthamithyAtvadi doShono nirAdar kare to te mithyAtvadikarmo kyAthi Take! jhaDI ja jAy.

तस्स य सहलो जम्मो तस्स वि पावस्स णिज्जरा होदि
तस्स वि पुण्णं वढ्ढदि तस्स य सोक्खं परं होदि ।।११३।।
तस्य च सफलं जन्म तस्य अपि पापस्य निर्जरा भवति
तस्य अपि पुण्यं वर्धते तस्य च सौख्यं परं भवति ।।११३।।

arthaje sAdhu e pramANe pUrvokta prakAre nirjarAnAn kAraNomAn pravarte chhe teno ja janma saphaL chhe, tene ja pApakarmonI nirjarA thAy chhe ane puNyakarmano anubhAg vadhe chhe, vaLI tene ja utkRuShTa sukh prApta thAy chhe.

bhAvArthaje nirjarAnAn kAraNomAn pravarte chhe tene pApano nAsh thAy chhe, puNyanI vRuddhi thAy chhe tathA te svagAradinAn sukh bhogavI (anukrame) mokShane prApta thAy chhe.

have utkRuShTa nirjarAnA svAmInun svarUp kahIne nirjarAnun kathan pUrun kare chhe


Page 62 of 297
PDF/HTML Page 86 of 321
single page version

जो समसोक्खणिलीणो वारंवारं सरेइ अप्पाणं
इंदियकसायविजई तस्स हवे णिज्जरा परमा ।।११४।।
यः समसौख्यनिलीनः वारंवारं स्मरति आत्मानम्
इन्द्रियकषायविजयी तस्य भवेत् निर्जरा परमा ।।११४।।

arthaje muni, vItarAgabhAvarUp sukh ke jenun nAm paramacharitra chhe temAn lIn arthAt tanmay thAy chhe, vAramvAr AtmAnun smaraN-chintavan kare chhe tathA indriyone jItavAvALA chhe temane utkRuShTa nirjarA thAy chhe.

bhAvArthaindriyono tem ja kaShAyono nigrah karI param vItarAgabhAvarUp AtmadhyAnamAn je lIn thAy chhe tene utkRuShTa nirjarA thAy chhe.

(doharo)
pUrve bAndhyAn karma je, khare tapobal pAy;
so nirjarA kahAy hai, dhAre te shiv jAy.
iti nirjarAnuprekShA samApta.

Page 63 of 297
PDF/HTML Page 87 of 321
single page version

10. lokAnuprekShA

have lokAnuprekShAnun varNan karIe chhIe. tyAn pratham ja lokano AkAradi kahIshun. temAn k kgaNitane prayojanarUp jANIne teno sankShepamAn bhAvArtha anya granthAnusAr ahIn lakhIe chhIe. tyAn pratham to parikarmAShTak chhe. temAn, pahelunsankalan eTale joDI devun tesaravALo karavo te; jem keATh ne sAtano saravALo karatAn pandar thAy. bIjunvyavakalan eTale bAdabAkI kADhavI te, jem ke AThamAnthI traN ghaTADatAn pAnch rahe. trIjun guNAkAr; jem ke AThane sAtathI guNatAn chhappan thAy. chothunbhAgAkAr; jem ke AThane beno bhAg ApatAn chAr thAy. pAnchamunvarga eTale barAbaranI sankhyAnI be rAshI guNatAn jeTalA thAy teTalA tenA varga kahevAy; jem ke AThano varga chosaTh. chhaThThunvargamUL eTale jem chosaThanun vargamUL ATh. sAtamunghan eTale traN rashi barAbar guNatAn je thAy te; jem ke AThano ghan pAnchaso bAr tathA AThamunghanamUl eTale pAnchaso bAranun ghanamUL ATh. e pramANe parikarmAShTak jANavun.

vaLI trairashik chhe, jemAn ek pramANarashi, ek phaLarashi tathA ek ichchhArashi; jem ke koI vastu be rUpiyAnI soL sher Ave to ATh rUpiyAnI keTalI Ave? ahIn pramANarashi be chhe, phaLarashi soL chhe tathA ichchhArashi ATh chhe. tyAn phaLarashine ichchhArashi sAthe guNatAn ek so aThThAvIs thAy, tene pramANarashinI be sankhyAthI bhAg ApatAn chosaTh sher Aveem jANavun.

vaLI kShetraphaLeTale jyAn samAn khanD (bhAg) karIe tene kShetraphaL kahIe chhIe; jem ke khetaramAn dorI mApIe tyAre kachavAnsI, visavAnsI, vIghA karIe chhIe te kShetraphaL kahevAy chhe; jem keenshI hAthanI dorI hoy, tenA vIs gunThA karatAn chAr hAthano gUnTho thAy. e


Page 64 of 297
PDF/HTML Page 88 of 321
single page version

pramANe ek dorI lAmbupahoLun khetar hoy tenA chAr chAr hAthanA lAmbApahoLA khanD karIe to vIsane vIse guNatAn chAraso thAy, tene kachavAnsI kahe chhe. tenI vIs visavAnsI thaI, teno ek vIgho thayo. e pramANe choras, trikoN vA goL adi khetar hoy tene samAn khanDathI mApI kShetraphaL lAvavAmAn Ave chhe; e ja pramANe lokanA kShetrane yojanadinI sankhyA vaDe jevun kShetra hoy tevA vidhAnathI kShetraphaL lAvavAnun vidhAn gaNitashAstrathI jANavun.

ahIn lokanA kShetramAn ane dravyonI gaNanAmAn alaukik gaNit ekavIs chhe, tathA upamAgaNit ATh chhe. tyAn sankhyAtanA traN bhed chhe jaghanya, madhyam ane utkRuShTa. asankhyAtanA nav bhed chhetemAn jaghanya, madhyam ane utkRuShTa e traN prakAre parItAsankhyAt; jaghanya, madhyam ane utkRuShTa e traN prakAre yuktAsankhyAt; tathA jaghanya, madhyam ane utkRuShTa e traN prakAre asankhyAtAsankhyAt. e pramANe asankhyAtanA nav bhed thayA. vaLI anantanA paN nav bhed chhe. te A pramANejaghanya, madhyam ane utkRuShTa e traN prakArathI parItAnant; jaghanya, madhyam ane utkRuShTa e traN prakArathI yuktAnant; tathA jaghanya, madhyam ane utkRuShTa e traN prakArathI anantAnante pramANe anantanA nav bhed chhe. e pramANe sankhyAtanA traN, asankhyAtanA nav tathA anantanA nav maLI alaukik gaNitanA ekavIs bhed thayA.

tyAn jaghanyaparItAsankhyAt (nun mAp) lAvavA mATe jambUdvIp jevaDA lAkh-lAkh yojananA vyAsavALA tathA hajAr-hajAr yojan UnDA chAr kunD karIe. temAn ekanun nAm anavasthAkunD, bIjAnun nAm shalAkAkunD, trIjAnun nAm pratishalAkAkunD tathA chothAnun nAm mahAshalAkAkunD. temAn prathamanA anavasthAkunDane sarasavanA dANAthI pUrepUro bharIe to temAn chhentAlIs ank pramAN sarasav samAy. tene sankalpamAtra laIne chAlIe; temAnthI ek dvIpamAn ane ek samudramAn e pramANe nAkhatA jaIe; tyAn jyAn e sarasav pUrA thAy te dvIp vA samudranA mAp pramANe


Page 65 of 297
PDF/HTML Page 89 of 321
single page version

anavasthAkunD karI temAn sarasav bharIe ane shalAkAkunDamAn ek sarasav bIjo lAvIne nAkhIe, have e bIjA anavasthAkunDamAnthI ek sarasav ek dvIpamAn ane ek samudramAn e pramANe nAkhatA jaIe. e pramANe karatAn karatAn te anavasthAkunDanA sarasav jyAn pUrA thAy tyAn te dvIp vA samudranA mAp pramANe trIjo anavasthAkunD karI tene paN evI ja rIte sarasavathI bharIe, ane ek sarasav shalAkAkunDamAn bIjo lAvIne nAnkhIe. e pramANe karatAn karatAn chhentAlIs ankapramAN anavasthAkunD pUrA thAy tyAre ek shalAkAkunD bharAy ane te veLA ek sarasav pratishalAkAkunDamAn nAkhavo, e ja pramANe anavasthAkunD thato jAy tathA shalAkAkunD paN thato jAy; e pramANe karatAn karatAn chhentAlIs ankapramAN shalAkAkunD bharAI jAy tyAre ek pratishalAkAkunD bharAy. e pramANe anavasthAkunD thato jAy, shalAkAkunD bharAto jAy tathA pratishalAkAkunD paN bharAto jAy. jyAre chhentAlIs ankapramAN pratishalAkAkunD bharAI jAy tyAre ek mahAshalAkAkunD bharAy. e pramANe karatAn chhentAlIs ankonA ghanapramAN anavasthAkunD thayA. temAn chhello anavasthAkunD je dvIp vA samudranA mAp pramANe banyo temAn jeTalA sarasav samAy teTalun jaghanya parItAsankhyAtanun pramAN chhe.

temAnthI ek sarasav ghaTADatAn te utkRuShTa sankhyAt kahevAy, tathA be sarasav pramAN jaghanya sankhyAt kahevAy, tathA vachchenA badhAy madhyam sankhyAtanA bhed jANavA.

vaLI te jaghanya parItAsankhyAtanA sarasavanI rashine ek ek vikherI ek ek upar te ja rashine sthapi paraspar guNatAn antamAn je rashi Ave tene jaghanya yuktAsankhyAt kahIe chhIe, temAnthI ek rUp ghaTADatAn utkRuShTa parItAsankhyAt kahevAy ane madhyanA nAnA (anek) bhed jANavA.

vaLI jaghanya yuktAsankhyAtane jaghanya yuktAsankhyAt vaDe ek vAr paraspar guNatAn je pramAN Ave te jaghanya asankhyAtAsankhyAt kahevAy


Page 66 of 297
PDF/HTML Page 90 of 321
single page version

chhe. temAnthI ek ghaTADatAn utkRuShTa yuktAsankhyAt thAy chhe. vachchenA nAnA bhed madhyam yuktAsankhyAtanA jANavA.

have e jaghanya asankhyAtAsankhyAtapramAN traN rashi karavI. ek shalAkArashi, ek viralanarashi, ek deyarashi. tyAn viralanarashine vikherI ek ek judA judA karavA, ek ekanA upar ek ek deyarashi mukavI. tene paraspar guNatAn jyAre sarva guNAkAr thaI rahe tyAre ek rUp shalAkArashimAnthI ghaTADavun. vaLI tyAn je rashi thaI te pramANe viralan deyarashi karavI. tyAn e viralanane vikherI ek ekane judA karI ek ekanA upar deyarashi mUkavI ane teno paraspar guNAkAr karatAn je rashi Upaje tyAre ek shalAkArashimAnthI pAchho ghaTADavo. vaLI je rashi upajI tenA pramANamAn viralan deyarashi karavI. pachhI viralanane vikherI deyane ek ekanA upar sthApI paraspar guNAkAr karavo ane ek rUp shalAkAmAnthI ghaTADavun. e pramANe viralanarashi dey vaDe guNAkAr karatA javun tathA shalAkAmAnthI ghaTADatA javun, em karatAn karatAn jyAre shalAkArashi pUrepUrI nisheSh thaI jAy tyAre je kaI pramAN Ave te madhyam asankhyAtAsankhyAtano bhed chhe. vaLI teTalA teTalA pramAN shalAkA, viralan, dey

e traN rashi pharI karavI. tene paN upar

pramANe karatAn jyAre shalAkArashi nisheSh thaI jAy tyAre je mahArashi pramAN Ave te paN madhyam asankhyAtAsankhyAtano bhed chhe. vaLI te rashi pramAN pharIthI shalAkA, viralan, deyarashi karI tene pUrvokta vidhAnathI guNatAn je mahArashi thaI te paN madhyam asankhyAtAsankhyAtano bhed chhe. tyAn shalAkAtrayaniShThApan ek vAr thayun.

vaLI te rashimAn asankhyAtAsankhyAt pramAN chha rashi bIjI meLavavI. te chha rashi A pramANe(1) lokapramAN dharmadravyanA pradesh, (2) adharmadravyanA pradesh, (3) ek jIvanA pradesh, (4) lokAkAshanA pradesh, (5) te lokathI asankhyAt gaNA apratiShThit pratyek vanaspati jIvonun pramAN, tathA (6) tenAthI asankhyAt gaNA sapratiShThit pratyek


Page 67 of 297
PDF/HTML Page 91 of 321
single page version

vanaspati jIvonun pramAN. e chha rashi meLavI pUrvokta prakArathI shalAkA, viralan, deyarashinA vidhAnathI shalAkAtray niShThApan karavun. tyAn je mahArashi Ave te paN madhyam asankhyAtAsankhyAtano bhed chhe. temAn chAr rashi bIjI meLavavI. te A pramANe(1) vIs koDAkoDI sAgarapramAN kalpakALanA samay, (2) sthitibandhanA kAraNarUp kaShAyonAn sthAn, (3) anubhAgabandhanA kAraNarUp kaShAyonAn sthAn tathA (4) yoganA avibhAgapratichchhed. e pramANe chAr rashi meLavI pUrvokta vidhAnathI shalAkAtray niShThApan karavun. e pramANe karatAn je pramAN thayun te jaghanya paritAnantarashi thaI. temAnthI ek rUp ghaTADatAn utkRuShTa asankhyAtAsankhyAt thAy chhe. ane vachchenA judAjudA bhed madhyamanA jANavA.

vaLI jaghanya parItAnant rashinun viralan karI ek ek upar ek ek jaghanya parItAnanta sthApan karI paraspar guNatAn je pramAN thAy te jaghanya yuktAnant jANavun. temAnthI ek ghaTADatAn utkRuShTa parItAnant thAy chhe. vachchenA judA judA bhed madhyam parItAnantanA chhe. vaLI jaghanya yuktAnantane jaghanya yuktAnant vaDe ek vAr paraspar guNatAn jaghanya anantAnant thAy chhe. temAnthI ek ghaTADatAn utkRuShTa yuktAnant thAy chhe, tathA vachchenA judA judA bhed madhyam yuktAnantanA jANavA.

have utkRuShTa anantAnantane lAvavAno upAy kahe chhe

jaghanya anantAnant pramAN shalAkA, viralan, deye traN rashi vaDe anukrame pratham kahyA pramANe shalAkAtray niShThApan karatAn madhyam anantAnantanA bhedarUp rashi Ave chhe. temAn siddharashi, nigodarashi, pratyek vanaspati sahit nigodarashi, pudgalarashi, kALanA samay tathA AkAshanA pradeshe chha rashi madhyam anantAnantanA bhedarUpe meLavIne shalAkAtray niShThApan pUrvavat vidhAnathI karatAn madhyam anantAnantanA bhedarUp rashi Ave chhe. temAn pharI dharmadravya-adharmadravyanA agurulaghu guNanA avibhAgapratichchhed meLavatAn je mahArashipramAN rashi thaI tene pharI pUrvokta vidhAnathI shalAkAtray niShThApan karatAn je koI madhyam


Page 68 of 297
PDF/HTML Page 92 of 321
single page version

anantAnantanA bhedarUp rashi thAy tene kevaLagnAnanA avibhAgapratichchhedano samUh pramANamAn ghaTAvI pharI meLavavI, tyAre kevaLagnAnanA avibhAgapratichchhedarUp utkRuShTa anantAnantapramAN rashi thAy chhe.

upamApramAN ATh prakArathI kahyun chhepalya, sAgar, sUchyangul, pratarAngul, ghanAngul, jagatshreNI, jagatpratar ane jagatghan. temAn palyanA traN prakAr chhevyavahArapalya, uddhArapalya tathA addhApalya. tyAn vyavahArapalya to romonI sankhyA pramAN ja chhe. uddhArapalya vaDe dvIp- samudronI sankhyA gaNavAmAn Ave chhe tathA addhApalya vaDe karmonI sthiti tathA devadikanI Ayusthiti gaNavAmAn Ave chhe.

have temanun parimAN jANavA mATe paribhAShA kahe chhe

anant pudgalanA paramANuonA skandhane ek avasannAsanna kahe chhe, tenAthI ATh ATh guNA kramathI bAr sthAnak jANavAn. sannAsanna, tRuTareNu, trasareNu, rathareNu uttam bhogabhUminA vALano agrabhAg, madhyam bhogabhUminA vALano agrabhAg, jaghanyabhogabhUminA vALano agrabhAg, karmabhUminA vALano agrabhAg, lIkh, sarasav, jav ane AngaLe bAr sthAnak chhe. A AngaL chhe te utsedhaAngaL chhe, e vaDe nArakI, dev, tiryanch ane manuShyonA sharIranun pramAN varNan karavAmAn Ave chhe tathA devonAn nagar-mandiradinun varNan karavAmAn Ave chhe. vaLI utsedhaAngaLathI pAnchaso gaNA pramANAngul chhe. e vaDe dvIp, samudra ane parvatadinA parimANanun varNan karavAmAn Ave chhe. tathA AtmAngul, jyAn jevA manuShyo hoy tyAn te pramANe jANavo. chha AngaLano pAd thAy chhe, be pAdano ek vilasta (vent) thAy chhe, be vilastano ek hAth thAy chhe. be hAthano ek bhISh (vAr) thAy chhe, be bhIShano ek dhanuSh thAy chhe, be hajAr dhanuShano ek koSh thAy chhe, chAr koShano ek yojan thAy chhe.

ahIn pramANAngul vaDe Upajyo evo, ek yojan pramAN UnDo ane pahoLo ek khADo karavo ane tene uttam bhogabhUmimAn UpajelA,


Page 69 of 297
PDF/HTML Page 93 of 321
single page version

janmathI mAnDIne sAt divas sudhInA, menDhAnA vALanA agrabhAg vaDe, bhUmi samAn atyant dAbIne bharavo; e pramANe bharatAn te khADAmAn pistALIs anko pramAN rom samAy chhe. temAnthI dar so so varSha vItye ek ek rom kADhavo; e pramAN karatAn e khADo taddan khAlI thatAn jeTalAn varSha thAy teTalAn varShane ek vyavahArapalya kahe chhe. e varShonA asankhyAt samay thAy chhe.

vaLI ek ek romanA, asankhyAt karoD varShanA jeTalA samay thAy, teTalA teTalA khanD karavAmAn Ave te uddhArapalyanA romakhanD chhe ane teTalA samay uddhArapalyanA chhe.

e uddhArapalyanA asankhyAt varShanA jeTalA samay thAy teTalA, ek ek romanA khanD karatAn ek addhApalyanA romakhanD thAy chhe, tenA samay paN teTalA ja chhe. dash koDAkoDI palyano ek sAgar thAy chhe.

vaLI ek pramANAngulapramAN lAmbA ane ek pradeshapramAN pahoLA UnchA kShetrane ek sUchyangul kahIe chhIe. tenA pradesh addhApalyanA ardhachhedonun viralan karI ek ek addhApalya te upar sthApI paraspar guNatAn je pramAN Ave teTalA tenA pradesh chhe. tenA vargane ek pratarAngul kahIe chhIe. sUchyangulanA ghanane ek ghanAngul kahIe chhIe. ek angul lAmbA, pahoLA ane UnchA bhAgane ghanAngul kahIe chhIe. sAt rAju lAmbA ane ek pradeshapramAN pahoLA UnchA kShetrane ek jagatshreNI kahIe chhIe. tenI utpatti A pramANe chhe

addhApalyanA ardhachhedonA asankhyAtamA bhAganA pramANanun viralan karI ek ek upar ghanAngul ApI paraspar guNatAn je rashi Ave te jagatshreNi chhe. jagatshreNino varga chhe te jagatpratar chhe ane jagatshreNinun ghan chhe te jagatghan chhe. te jagatghan sAt rAju lAmbo, pahoLo, uncho chhe. e pramANe lokanA pradeshonun pramAN chhe ane te paN madhyam asankhyAtano bhed chhe. e pramANe ahIn sankShepamAn gaNit kahyun; visheShatApUrvak to tenun kathan gommaTasAr ne trilokasAramAnthI jANavun.


Page 70 of 297
PDF/HTML Page 94 of 321
single page version

dravyamAn sUkShma to pudgalaparamANu, kShetramAn AkAshano pradesh, kALamAn samay tathA bhAvamAn avibhAgapratichchhed. e chArene paraspar pramAN sangnA chhe. alpamAn alpa to A pramANe chhe tathA vadhAremAn vadhAre dravyamAn to mahAskandh, kShetramAn AkAsh, kALamAn traNe kAL tathA bhAvamAn kevaLagnAn jANavun. kALamAn ek AvalInA jaghanyayuktAsankhyAt samay chhe, asankhyAt AvalInun ek muhUrta chhe, trIs muhUrtano ek ratridivas chhe, trIs ratridivasano ek mAs chhe ane bAr mAsanun ek varSha chhe. ityadi jANavun.

have pratham ja lokAkAshanun svarUp kahe chhe

सव्वायासमणंतं तस्स य बहुमज्झसंट्ठिओ लोओ
सो केण वि णेव कओ ण य धरिओ हरिहरादीहिं ।।११५।।
सर्वाकाशमनन्तं तस्य च बहुमध्यसंस्थितः लोकः
सः केन अपि नैव कृतः न च धृतः हरिहरदिभिः ।।११५।।

arthaAkAshadravyano kShetra-pradesh anant chhe. tenA ati madhyadeshamAn arthAt vachchovachchanA kShetramAn rahe chhe te lok chhe. te (lok) koIe karyo nathI tathA koI hariharadie dhArelo vA rAkhelo nathI.

bhAvArthaanyamatamAn ghaNA kahe chhe ke‘‘lokanI rachanA brahmA kare chhe, nArAyaN rakShA kare chhe, shiv sanhAr kare chhe; kAchabAe vA sheShanAge tene dhAraN karyo chhe, pralay thAy chhe tyAre sarva shUnya thaI jAy chhe ane brahmanI sattA mAtra rahI jAy chhe tathA e brahmanI sattAmAnthI (pharIthI) sRuShTinI rachanA thAy chhe.’’ityadi anek kalpit vAto kahe chhe. te sarvano niShedh A sUtrathI jANavo. A lok koIe karelo nathI, koIe (potAnA upar) dhAraN karelo nathI tathA koIthI nAsh pAmato nathI, jevo chhe tevo ja shrI sarvagne dITho chhe ane te ja vastusvarUp chhe.

have A lokamAn shun chhe? te kahe chhe


Page 71 of 297
PDF/HTML Page 95 of 321
single page version

अण्णोण्णपदेसेण य दव्वाणं अच्छणं भवे लोओ
दव्वाण णिवत्तो लोयस्य वि मुणह णिच्चत्तं ।।११६।।
अन्योन्यप्रदेशेन च द्रव्याणां आसनं भवेत् लोकः
द्रव्याणां नित्यत्वात् लोकस्य अपि जानीहि नित्यत्वम् ।।११६।।

arthajIvadi dravyonA paraspar ekakShetrAvagAharUp pravesh arthAt meLAparUp avasthAn chhe te lok chhe. je dravyo chhe te nitya chhe tethI lok paN nitya chhe em jANo.

bhAvArthachha dravyono samudAy chhe te lok chhe, te (chhae) dravyo nitya chhe tethI lok paN nitya ja chhe.

have koI tarka kare kejo te nitya chhe to A Upaje-viNase chhe te koN chhe? tenA samAdhAnarUp sUtra kahe chhe

परिणामसहादादो पडिसमयं परिणमंति दव्वणि
तेसिं परिणामादो लोयस्स वि मुणह परिणामं ।।११७
परिणामस्वभावात् प्रतिसमयं परिणमन्ति द्रव्यणि
तेषां परिणामात् लोकस्य अपि जानीहि परिणामम् ।।११७।।

arthaA lokamAn chhae dravyo chhe te pariNAmasvabhAvI chhe tethI teo samaye samaye pariName chhe; temanA pariNamavAthI lokanA paN pariNAm jANo.

bhAvArthadravyo chhe te pariNAmI chhe ane dravyono samudAy chhe te lok chhe; tethI dravyonA pariNAm chhe te ja lokanA paN pariNAm thayA. ahIn koI pUchhe kepariNAm eTale shun? teno uttarapariNAm nAm paryAyanun chhe; je dravya ek avasthArUp hatun te palaTAI anya avasthArUp thayun ( te ja pariNAm vA paryAy chhe). jem mATI pinD-avasthArUp hatI, te ja palaTAIne ghaT banyo. e pramANe pariNAmanun svarUp jANavun. ahIn lokano AkAr to nitya chhe tathA dravyonI paryAy palaTAy chhe; e apekShAe pariNAm kahIe chhIe.


Page 72 of 297
PDF/HTML Page 96 of 321
single page version

have lokano AkAr to nitya chheem dhArIne tenA vyAsadi (mAp) kahe chhe

सत्तेक्क-पंच-इक्का मूले मज्झे तहेव बंभंते
लोयंते रज्जूओ पुव्वावरदो य वित्थारो ।।११८।।
सप्त-एकः-पंच-एकाः मूले मध्ये तथैव ब्रह्मान्ते
लोकान्ते रज्जवः पूर्वापरतः च विस्तारः ।।११८।।

arthalokano nIche mULamAn pUrva-pashchim to sAt rAju vistAr chhe, madhyamAn ek rAju vistAr chhe. upar brahmasvarganA antamAn pAnch rAju vistAr chhe tathA lokanA antamAn ek rAjuno vistAr chhe.

bhAvArthaA lokanA nIchalA bhAgamAn pUrva-pashchimadishAmAn sAt rAju pahoLo chhe, tyAnthI anukrame ghaTato ghaTato madhyalokamAn ek rAju rahe chhe, pachhI upar anukrame vadhato vadhato brahmasvarganA antamAn pAnch rAju pahoLo thAy chhe, pachhI ghaTato ghaTato antamAn ek rAju rahe chhe, e pramANe thatAn doDh mRudang UbhAn mUkIe tevA AkAr thAy chhe.

have dakShiN-uttar vistAr vA unchAI kahe chhe

दक्खिण-उत्तरदो पुण सत्त वि रज्जू हवंति सव्वत्थ
उड्ढो चउदश रज्जू सत्त वि रज्जू घणो लोओ ।।११९।।
दक्षिणोत्तरतः पुनः सप्त अपि रज्जवः भवन्ति सर्वत्र
ऊर्ध्वः चतुर्दश रज्जवः सप्त अपि रज्जवः घनः लोकः ।।११९।।

arthadakShiN-uttar dishAmAn sarvatra A lokano vistAr sAt rAju chhe, unchAI chaud rAju chhe tathA sAt rAjunun ghanapramAN chhe.

bhAvArthadakShiN-uttar sarvatra sAt rAju pahoLo ane chaud rAju UnchAImAn chhe evA lokanun ghanaphaL karavAmAn Ave tyAre te 343 ghanarAju thAy chhe. ek rAju pahoLAI, ek rAju lambAI tathA ek rAjunI UnchAIvALA samAn kShetrakhanDane ghanaphaL kahevAmAn Ave chhe.


Page 73 of 297
PDF/HTML Page 97 of 321
single page version

have traN lokanI UnchAInA vibhAg kahe chhe

मेरुस्स हिट्ठभाए सत्त वि रज्जू हवेइ अहलोओ
उड्ढम्हि उड्ढलोओ मेरुसमो मज्झिमो लोओ ।।१२०।।
मेरोः अधोभागे सप्त अपि रज्जवः भवति अधोलोकः
ऊर्ध्वे ऊ र्ध्वलोकः मेरुसमः मध्यमः लोकः ।।१२०।।

arthamerunA nIchenA bhAgamAn sAt rAju adholok chhe, upar sAt rAju Urdhvalok chhe ane vachche meru samAn lAkh yojanano madhyalok chhe. e pramANe traN lokano vibhAg jANavo.

have ‘lok’ shabdano artha kahe chhe

दीसंति जत्थ अत्था जीवादीया स भण्णदे लोओ
तस्स सिहरम्मि सिद्धा अंतविहीणा विरायंते ।।१२१।।
दृश्यन्ते यत्र अर्थाः जीवदिकाः स भण्यते लोकः
तस्य शिखरे सिद्धाः अन्तविहीनाः विराजन्ते ।।१२१।।

arthajyAn jIvadik padArtha jovAmAn Ave chhe tene lok kahe chhe; tenA shikhar upar anant siddho birAje chhe.

bhAvArthavyAkaraNamAn darshananA arthamAn ‘लुक्’ nAmano dhAtu chhe; tenA AshrayArthamAn akAr pratyayathI ‘lok’ shabda nIpaje chhe. tethI jemAn jIvadik dravyo jovAmAn Ave tene ‘lok’ kahevAmAn Ave chhe. tenA upar ant(bhAg)mAn karmarahit ane anant guNasahit avinAshI anant shuddha jIv birAje chhe.

have, A lokamAn jIvadik chha dravya chhe tenun varNan kare chhe. tyAn pratham ja jIvadravya viShe kahe chhe

एइंदिएहिं भरिदो पंचपयारेहिं सव्वदो लोओ
तसणाडीए वि तसा ण बहिरा होंति सव्वत्थ ।।१२२।।

1‘वायरा’ evo paN pATh chhe. teno evo artha chhe ke sarva lokamAn pRithvIkAyadik

sthUl tathA tras nathI.

Page 74 of 297
PDF/HTML Page 98 of 321
single page version

एकेन्द्रियैः भृतः पंचप्रकारैः सर्वतः लोकः
त्रसनाडयां अपि त्रसा न बाह्याः भवन्ति सर्वत्र ।।१२२।।

arthaA lok pRithvI, ap, tej, vAyu ane vanaspati e pAnch prakAranI kAyAnA dhArak evA je ekendriy jIvo tenAthI sarvatra bharelo chhe; vaLI tras jIvo trasanADImAn ja chhebahAr nathI.

bhAvArthasamAn pariNAmanI apekShAe upayog lakShaNavAn jIvadravya sAmAnyapaNe ek chhe topaN vastu (jIvo) bhinnapradeshapaNAthI potapotAnA svarUp sahit judI judI anant chhe. temAn je ekendriy chhe te to sarvalokamAn chhe tathA be indriy, traN indriy, chAr indriy ane panchendriy tras jIvo chhe te trasanADImAn ja chhe.

have bAdar-sUkShmadi bhed kahe chhe

पुण्णा वि अपुण्णा वि य थूला जीवा हवंति साहारा
छविहसुहुमा जीवा लोयायासे वि सव्वत्थ ।।१२३।।
पूर्णाः अपि अपूर्णाः अपि च स्थूलाः जीवाः भवन्ति साधाराः
षडविधसूक्ष्माः जीवाः लोकाकाशे अपि सर्वत्र ।।१२३।।

arthaje jIv AdhAr sahit chhe te to sthUL eTale bAdar chhe, ane te paryApta chhe tathA aparyApta paN chhe; tathA je lokAkAshamAn sarvatra anya AdhAr rahit chhe te jIv sUkShma chhe. tenA chha prakAr chhe.

have bAdar tathA sUkShma koN koN chhe te kahe chhe

पुढवीजलग्गिवाऊ चत्तरि वि होंति बायरा सुहुमा
साहारणपत्तेया वणप्फ दी पंचमा दुविहा ।।१२४।।
पृथ्वीजलग्निवायवः चत्वारः अपि भवन्ति बादराः सूक्ष्माः
साधारणप्रत्येकाः वनस्पतयः पंचमाः द्विविधाः ।।१२४।।

Page 75 of 297
PDF/HTML Page 99 of 321
single page version

arthapRithvI, jaL, agni ane vAyu e chAr to bAdar paN chhe tathA sUkShma paN chhe, tathA pAnchamI vanaspati chhe te pratyek ane sAdhAraNevA bhedathI be prakAranI chhe.

have sAdhAraN ane pratyekanA sUkShmapaNAne kahe chhe

साहारणा वि दुविहा अणाइकाला य साइकाला य
ते वि य बादरसुहुमा सेसा पुण बायरा सव्वे ।।१२५।।
साधारणाः अपि द्विविधाः अनदिकालाः च सदिकालाः च
ते अपि च बादरसूक्ष्माः शेषाः पुनः बादराः सर्वे ।।१२५।।

arthasAdhAraN jIvo be prakAranA chhe anadikAlIn eTale nityanigod tathA sadikAlIn eTale itaranigod. e banne bAdar paN chhe tathA sUkShma paN chhe bAkInA pratyek vanaspatinA ane trasanA e badhA bAdar ja chhe.

bhAvArthapUrve kahelA je chha prakAranA sUkShma jIvo chhe te pRithvI, jaL, tej ane vAyu to pahelI gAthAmAn kahyA, tathA nityanigod ane itaranigod e bannee pramANe chha prakAranA to sUkShma jANavA. vaLI chha prakAr e kahyA, (te sivAy) bAkInA rahyA te sarva bAdar jANavA.

have sAdhAraNanun svarUp kahe chhe

साहारणणि जेसिं आहारुस्सासकायआऊणि
ते साहारणजीवा णताणंतप्पमाणाणं ।।१२६।।
साधारणनि येषां आहारोच्छ्वासकायआयूंषि
ते साधारणजीवाः अनन्तानन्तप्रमाणानाम् ।।१२६।।

arthaje anantAnant pramAN jIvone AhAr, uchchhvAs, kAy ane Ayu sAdhAraN eTale samAn chhe te badhA sAdhAraN jIv chhe.

vaLI gommaTasAramAn kahyun chhe ke


Page 76 of 297
PDF/HTML Page 100 of 321
single page version

‘जत्थेक्कु मरदि जीवो तत्थ दु मरणं हवे अणंताणं
चंकमइ जत्थ एक्को चंकमणं तत्थ णंताणं ।।
(gommaTa0 jIva0 gA0 193)
यत्र एकः म्रियते जीवः तत्र तु मरणं भवेत् अनन्तानाम्
चंक्रमति यत्र एकः चंक्रमणं तत्र अनन्तानाम् ।।

arthajyAn ek sAdhAraN nigod jIv Upaje tyAn tenI sAthe ja anantAnant Upaje tathA ek nigod jIv mare tyAn tenI sAthe ja anantAnant samAnaAyuvALA mare chhe.

bhAvArthaek jIv je AhAr kare te ja anantAnant jIvono AhAr, ek jIv shvAsochchhvAs le te ja anantAnant jIvono shvAsochchhshvAs, ek jIvanun sharIr te ja anantAnant jIvonun sharIr tathA ek jIvanun AyuSh te ja anantAnant jIvonun AyuSh. e pramANe sarva samAn chhe tethI temanun sAdhAraN nAm jANavun.

have sUkShma ane bAdaranun svarUp kahe chhe

ण य जेसिं पडिखलणं पुढवीतोएहिं अग्गिवाएहिं
ते जाण सुहुमकाया इयरा पुण थूलकाया य ।।१२७।।
न च येषां प्रतिस्खलनं पृथ्वीतोयाभ्याम् अग्निवाताभ्याम्
ते जानीहि सूक्ष्मकायाः इतरे पुनः स्थूलकायाः च ।।१२७।।

arthaje jIvo pRithvI, jaL, agni ane pavanathI rokAtA nathI te jIvone sUkShma jANavA tathA je temanAthI rokAy chhe teone bAdar jANavA.

have, pratyekanun ne trasanun svarUp kahe chhe

पचेया वि य दुविहा णिगोदसहिदा तहेव रहिया य
दुविहा होंति तसा वि य वितिचउरक्खा तहेव पंचक्खा ।।१२८।।