Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Kartikeyanupreksha; Mangalacharan; Gatha: 1-27 ; 1. Adhruvanupreksha; 2. Asharananupreksha.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 17

 

Page -3 of 297
PDF/HTML Page 21 of 321
single page version

gāthā

viṣhay
pr̥uṣhṭha
gāthā
viṣhay
pr̥uṣhṭha

90

puṇya-pāpanā bhedathī
āsravanā be prakār ... 50
142
vikalatray jīvonān sthāna86
143
aḍhī-dvīp bahāranā
tiryañchonī sthiti ...... 87

9191

mand tīvra kaṣhāyanān
draṣhṭānt .................... 51
144
jalachar jīvonān sthāna87

9394

āsravabhāvanā kone niṣhphaḷ
saphaḷ .................... 52
145146 bhavanatrik, kalpavāsī ne
nārakīonān sthāna8788

95101

8. samvarānuprekṣhā
5355
147151 tej, vāt, pr̥ithvī adi

9596

samvaranā nām ane hetu53
jīvonī saṅkhyā 8890
-

9799

gupti, samiti, dharma,
anuprekṣhā, charitranun
svarūp ................... 54
152
sāntar
nirantaranun kathan 90
153160 saṅkhyā-apekṣhāe
jīvonān alpabahutvanun
kathan .............. 91
93

100-101 samvarashūnyane sansārabhramaṇ

ane ātmaniṣhṭhane ..........
samvarasphuraṇ.............. 55
161165 sarvajīvonān utkr̥uṣhṭa
jaghanya āyuṣhya 9195

102114

9.nirjarānuprekṣhā
5662
166175 jīvonān sharīronī utkr̥uṣhṭa

102105nirjarānun kāraṇ, svarūp,

jaghanya avagāhanā 9599
bhed ane vr̥uddhi.... 56-58
176
jīvanun lokapramāṇapaṇun ane

106108 nirjarānī vr̥uddhinān sthān 58

dehapramāṇapaṇun .......... 99

109114adhik nirjarā kone thāy

177
jīv sarvathā sarvagat
nathī ................... 100
chhe? ................ 5962
178180 guṇ-guṇī pradeshathī

115283 10. lokānuprekṣhā

63152
abhinna chhe, bhinna .......
mānavāmān doṣha100
101

115120 lokākāshanun svarūp tathā

vistār ........... 7073
181184 jīv pañchabhūtono vikār
hovāno niṣhedh tathā tenī
yathātath siddhi101
103

121

‘lok’ shabdanī nirukti 73

122133 jīvonā bhed .... 73

81
185187 deh ane jīvamān

134138 payāraptinun varṇan . 81

84
ekatva bhāsavānun
kāraṇ ........ 103
104

139141 prāṇonun svarūp, saṅkhyā

ane svāmī...... 8586

Page -2 of 297
PDF/HTML Page 22 of 321
single page version

gāthā

viṣhay
pr̥uṣhṭha
gāthā
viṣhay
pr̥uṣhṭha
220221 vyavahārakāḷ tathā tenī

188191 jīv svayam kartā, bhoktā,

saṅkhyā ........ 119120
puṇya-pāpane tīrtha
chhe. ........... 105
106
222-223 kāraṇ-kāryanun nirūpaṇa121
224
225 anekāntātmak vastune ja ....

192199 jīvanā

bahirātmā,
-
atharakriyākārīpaṇun 121
122
antarātmā ne paramātmā
226228 sarvathā ekāntamān
traṇ bhed tathā temanun
svarūp ....... 107
110
atharakriyākaritvano
abhāv ...... 122
123

200201 jīvane anadithī

229232 pūrva-uttar bhāvamān
sarvathā shuddha mānavāno
niṣhedh ................. 111
kāraṇakāryapaṇun 123125
233-235 sarvathā anya, ek,

202203 ashuddhatā

shuddhatānun
aṇumātra mānavāmān
doṣh .......... 125
126
kāraṇ ane bandhanun
svarūp ................ 112
236
sarva dravyomān
bhinnabhinnapaṇun..... 127

204205 jīv ja uttam tattva chhe

shāthī?....... 112113
237239 dravyanun guṇ-paryāy ne

206207 pudgaladravyanun

utpād-vyay-dhrauvyathī .......
yuktapaṇun ..... 127
128
svarūp ....... 113114

208210 pudgalane jīvanun ne

240-242 dravya, paryāy ne guṇanun
jīvane anya jīvanun
upakārīpaṇun . 114
115
svarūp ....... 129130
243244 dravyamān avidyamān

211

pudgalanī koī apūrva
shakti ................. 115
paryāyanī ja utpatti
kāḷadi
labdhithī ..... 130
131

212216 dharma-adharma-ākāsh-kāḷanun

svarūp ....... 116118
245
dravya ane paryāyane kathañchit
bhedābhed .............. 131

217218 pariṇāmanun kāraṇ dravya

chhe, anya to nimittamātra
chhe ............ 118
119
246
dravya ane paryāyamān sarvathā
bhed mānavāmān doṣh 132

219

badhān dravyo kāḷadi
labdhi sahit chhe. ... 119
247249 vignān-advait matamān
doṣhanun nirūpaṇa132133

Page -1 of 297
PDF/HTML Page 23 of 321
single page version

gāthā
viṣhay
pr̥uṣhṭha

gāthā

viṣhay
pr̥uṣhṭha
285
trasapaṇun chintāmaṇi jevun
durlabh ................. 153

250252 nastik mahāasatyavādī

chhe ............ 133135
286287 trasamān paṇ pañchendriyapaṇun

253260 sāmānya-visheṣh

durlabh ................. 154
gnānanun svarūpa135138
288289 krūr pariṇāmīne narak

261

anekāntasvarūp vastune
kathañchit ekāntapaṇun 139
gati; tyānthī nīkaḷī ......
tiryañchanān duḥkh ...... 155

262

shrutagnān parokṣhapaṇe sarva
vastune prakāshe chhe. .. 140
290299 manuṣhyatva, āryatva, uchcha
kuḷ, nīrogapaṇun,
satsamāgam, samyaktva,
charitra vagere pāmavun
anukrame durlabh
chhe. ........... 155-159

263265 shrutagnānanā bhedarūp nayonun

svarūp ....... 140141

266

sāpekṣha te sunay ae
nirapekṣha te durnay.... 142

267

anumān pramāṇanun
svarūp ................ 142
300
durlabh manuṣhyapaṇun
pāmī viṣhayomān ramanār
rākhane māṭe ratnane
bāḷe chhe .............. 159

268278 nayonā bhed (naigam

adi) ....... 143149

279280 tattvanun shravaṇ, gnān,

301
samyagdarshan-gnān-charitrarūp
bodhīne durlabhamān durlabh
jāṇī teno mahān ādar
karo.................... 159
dhāraṇ, chintavan karavāvāḷā
viralā chhe; tattvanun grahaṇ
karanār tattvane jāṇe
chhe ..................... 150
302437 12. dhārmānuprekṣhā

281282 agnānī strī-adine

161250
vash thāy chhe. gnānī
nahi. .................. 151
302304 sarvagna ane temanā dvārā
upadiṣhṭa dvividh
dharma............161
162

283

lokānuprekṣhānā chintavananun
māhātmya ............. 151
305306 gr̥uhasthadharmanā bār

284301 11. bodhiādurlabhānuprekṣhā

bhed ................... 163
153160
307
samyaktva pāmavānī
yogyatā ............... 163

284

nigodathī nīkaḷī
sthāvarapaṇun durlabh... 153

Page 0 of 297
PDF/HTML Page 24 of 321
single page version

gāthā

viṣhay
pr̥uṣhṭha gāthā
viṣhay
pr̥uṣhṭha

308309 traṇe prakāranān

325327 samyaktvanun
samyaktva kevī rīte
thāy? .........164
165
māhātmya .... 178179
328390 agiyār pratimānun
svarūp ....... 179214

310

be samyaktva, anantānubandhī
visanyojan ane deshavrat
utkr̥uṣhṭa asaṅkhya vār grahe
chhoḍe ....................166
391
ant samaye ārādhanā
karavānun phaḷ 215
392408 uttam kṣhamadi munidharmanun
varṇan
218234

311312 tattvārthashraddhān nirūpaṇa166

409413 kevaḷ puṇyane arthe

313317 samyagdraṣhṭinā

dharma aṅgīkār na
karavo 235-327
pariṇām..... 171173

318

mithyādraṣhṭinun svarūp 174
424
samyaktvanā niḥshaṅkitadi
āṭh guṇ

319320 vyantaradi kāī āpatā

244
nathī .......... 175176
425426 niḥshaṅkitadi dev gurumān
lāgu pāḍavā 245

321322 janma-maraṇ, duḥkh-sukh,

427434 dharmanun
rog, daridra vagere
sambandhamān samyagdraṣhṭinān
vichār ................ 176
māhātmya 246-248
435436 dharma rahitanī nindā 249
437
dharma ācharo ne pāp
chhoḍo

323

pūrvokta gāthā pramāṇe je
jāṇe te shuddha samyagdraṣhṭi;
shaṅkā kare te
mithyādraṣhṭi ........... 177
250
438488 bār prakāranān tapanun
varṇan
251286
489
grantharachanānun prayojan 283

324

āgnāsamyaktvanun
490
anuprekṣhānun phaḷ 284
svarūp ................ 177
491
antya maṅgal 284

Page 1 of 297
PDF/HTML Page 25 of 321
single page version

om
श्रीपरमात्मने नमः।
svamikarttikeyānuprekṣhā
gujarātī bhāṣhānuvād
maṅgalācharaṇ
(dohā)
pratham r̥̄uṣhabh jin dharmakar, sanmati charam jinesh;
vighanaharaṇ maṅgalakaraṇ, bhavatam-durit-dinesh. 1.
vāṇī jinamukhathī kharī, paḍī gaṇadhip-kān;
akṣhar-padamay vistarī, karahi sakal kalyāṇ. 2.
guru gaṇadhar guṇadhar sakal, prachur parampar aur;
vratatapadhar tanunaganadhar, vando vr̥uṣh shiramaur. 3.
svāmī karttikey muni, bārah bhāvanā bhāy;
karyun kathan vistārathī, prākr̥it-chhand banāy. 4.
sanskr̥it ṭīkā tehanī, karī sughar shubhachandra;
sugam-deshabhāṣhāmayī, karun nām jayachandra. 5.
bhaṇo bhaṇāvo bhavyajan, yathāgnān manadhār;
karo nirjarā karmanī, vār vār suvichār. 6.

e pramāṇe dev-shāstra-gurune namaskārarūp maṅgalācharaṇapūrvak pratignā


Page 2 of 297
PDF/HTML Page 26 of 321
single page version

karī svamikarttikeyānuprekṣhā nāmanā granthanī deshabhāṣhāmay vachanikā karīe chhīe; tyān sanskr̥it ṭīkā anusār mārī buddhi pramāṇe gāthāno saṅkṣhepamān artha lakhīsh; temān koī ṭhekāṇe bhūl hoy to visheṣh buddhimān sudhārī lesho*.

shrīmān svāmī karttikeyāchārya, potānān gnān-vairāgyanī vr̥uddhi thavī, navīn shrotājanone gnān-vairāgya ūpajavān tathā vishuddhatā thavāthī pāpakarmanī nirjarā, puṇyanun upārjan, shiṣhṭāchāranun pālan ane nirvidhnapaṇe granthanī samapti ityadi anek bhalā phaḷanī ichchhāpūrvak potānā iṣhṭadevane namaskārarūp maṅgalapūrvak pratignā karī pratham gāthāsūtra kahe chheḥ

तिहुवणतिलयं देवं वंदित्ता तिहुवणिंदयपरिपुज्जं
वोच्छं अणुपेहाओ भवियजणाणंदजणणीओ ।।।।
त्रिभुवनतिलकं देवं वंदित्वा त्रिभुवनेन्द्रपरिपूज्यं
वक्ष्ये अनुप्रेक्षाः भविकजनानन्दजननीः ।।।।

arthaḥtraṇ bhuvananā tilak ane traṇ bhuvananā indrothī pūjya evā devane namaskār karī hun bhavyajīvone ānand upajāvavāvāḷī anuprekṣhā kahīsh.

bhāvārthaḥahīn ‘dev’ evī sāmānya sañgnā chhe. tyān krīḍā, vijigīṣhā, dyuti, stuti, mod, gati, kānti adi kriyā kare tene dev kahevāmān āve chhe. tyān sāmānyapaṇe to chār prakāranā dev vā kalpit devone paṇ (dev) gaṇavāmān āve chhe. temanāthī (jinadevane) bhinna darshāvavā māṭe ahīn ‘त्रिभुवनतिलकं’ evun visheṣhaṇ āpyun chhe. tenāthī anya devano vyavachchhed (nirākaraṇkhaṇḍan) thayo. *ahīn bhāṣhānuvādak svargīy pt.. jayachandrajīe samasta granthanī saṅkṣhipta sūchanārūp pīṭhikā lakhī chhe, paṇ tene ahīn nahi mūkatān ādhunik prathānusār ame bhūmikāmān (prastāvanāmān) lakhī chhe.


Page 3 of 297
PDF/HTML Page 27 of 321
single page version

vaḷī traṇabhuvananā tilak to indra paṇ chhe, eṭale tenāthī (jinadevane) bhinna darshāvavā māṭe ‘त्रिभुवनेंद्रपरिपूज्यं’ evun visheṣhaṇ ahīn āpyun; tenāthī traṇ bhuvananā indro vaḍe paṇ pūjanīk evā dev chhe temane ahīn namaskār karyā chhe.

ahīn ā pramāṇe samajavun keevun devapaṇun to shrī arahant, siddha, āchārya, upādhyāy, ane sādhue pāñch parameṣhṭhīmān ja sambhave chhe, kāraṇ keparam svātmajanit ānand sahit krīḍā, karmane jītavārūp vijigīṣhā, svātmajanit prakāsharūp dyuti, svasvarūpanī stuti, svasvarūpamān param pramod, lokālokavyāptarūp gati ane shuddha svarūpamān pravr̥uttirūp kānti ityadi devapaṇānī ekadesh vā sarvadesharūp samasta utkr̥uṣhṭa kriyā temanāmān ja hoy chhe tethī sarvotkr̥uṣhṭa devapaṇun emān ja āvyun, eṭale emane ja maṅgalarūp namaskār karavā yogya chhe.

‘मं’ eṭale pāp, tene ‘गल’ eṭale gāḷe, tathā ‘मंग’ eṭale sukh tene ‘ल’ eṭale latidadati arthāt āpe tene ‘maṅgal’ kahīe chhīe. evā devane namaskār karavāthī shubh pariṇām thāy chhe ane tenāthī pāpano nāsh thāy chheshāntabhāvarūp sukh prāpta thāy chhe.

vaḷī anuprekṣhāno sāmānya artha to vāramvār chintavan karavun e chhe; paṇ chintavan to anek prakāranān chhe ane tene karavāvāḷā paṇ anek chhe. temanāthī bhinna darshāvavā māṭe ahīn ‘भव्यजनानंदजननीः’ evun visheṣhaṇ āpyun chhe. tethī je bhavyajīvone mokṣhaprapti nikaṭ āvī hoy temane ānand upajāvavāvāḷī evī anuprekṣhā kahīsh.

bījun ahīn ‘अनुप्रेक्षाः’ evun bahuvachanarūp pad chhe, tyān anuprekṣhā sāmānya chintavan ek prakārarūp chhe topaṇ (visheṣhapaṇe tenā) anek prakār chhe. bhavyajīvone je sāmbhaḷatān ja mokṣhamārgamān utsāh ūpaje evā chintavananā saṅkṣhepatāthī bār prakār chhe. tenān nām tathā bhāvanānī preraṇā be gāthāsūtromān kahe chheḥ


Page 4 of 297
PDF/HTML Page 28 of 321
single page version

अद्ध्रुव असरण भणिया संसारामेगमण्णमसुइत्तं
आसव-संवरणामा णिज्जर-लोयाणुपेहाओ ।।।।
इय जणिऊण भावह दुल्लह-धम्माणुभावणा णिच्चं
मणवयणकायसुद्धी एदा उद्देसदो भणिया ।।।। युग्मम्
अध्रुव अशरणं भणिताः संसारमेकमन्यमअशुचित्वम्
आस्रवसंवरनामा निर्जरालोकानुप्रेक्षाः ।।
इति ज्ञात्वा भावयत दुर्लभधर्मानुभावनाः नित्यम्
मनोवचनकायशुद्धया एताः उद्देशतः भणिताः ।।

arthaḥhe bhavyātman? āṭalān je anuprekṣhānān nām jinadev kahe chhe. tene (samyak prakāre) jāṇīne man-vachan-kāy shuddha karī āgaḷ kahīshun te pramāṇe tame nirantar bhāvo (chintavo). te (nām) kyān chhe? adhruv, asharaṇ, sansār, ekatva, anyatva, ashuchitva, āsrav, samvar, nirjarā, lok, bodhidurlabh ane dharmae bār chhe.

bhāvārthaḥe bār bhāvanānān nām kahyān, tenun visheṣh artharūp kathan to āgaḷ yathāsthāne thashe ja; vaḷī e nām sārthak chhe. teno artha sho? adhruv to anityane kahīe chhīe, jemān sharaṇapaṇun nathī te asharaṇ chhe, paribhramaṇane sansār kahīe chhīe, jyān bījun koī nathī te ekatva chhe, jyān sarvathī judāpaṇun chhe te anyatva chhe, malinatāne ashuchitva kahīe chhīe, karmanun āvavun te āsrav chhe, karmāsrav rokavo te samvar chhe, karmanun kharavun te nirjarā chhe, jemān chha dravyono samudāy chhe te lok chhe, ati kaṭhaṇatāthī prāpta karīe te durlabh (bodhidurlabh) chhe ane sansārathī jīvono uddhār kare te vastusvarūpadik dharma chhe; e pramāṇe teno artha chhe. have pratham adhruvānuprekṣhā kahe chheḥ

pāṭhāntaraḥ दस दो य भणिया हु।


Page 5 of 297
PDF/HTML Page 29 of 321
single page version

1. adhāruvānuprekṣhā
जं किंचि वि उप्पप्णं तस्स विणासो हवेइ णियमेण
परिणामसरूवेण वि ण य किंचि वि सासयं अत्थि ।।।।
यत्किंचिदपि उत्पन्नं तस्य विनाशो भवति नियमेन
परिणामस्वरूपेणपि न च किंचिदपि शाश्वतमस्ति ।।।।

arthaḥje kāī utpanna thayun teno niyamathī nāsh thāy chhe arthāt pariṇāmasvarūpathī to koī paṇ (vastu) shāshvat nathī.

bhāvārthaḥsarva vastu sāmānya-visheṣhasvarūp chhe; tyān sāmānya to dravyane kahevāmān āve chhe tathā visheṣh, guṇ-paryāyane kahevāmān āve chhe. have dravyathī to vastu nitya ja chhe, guṇ paṇ nitya ja chhe; ane paryāy chhe te anitya chhe, tene pariṇām paṇ kahevāmān āve chhe. ā jīv paryāyabuddhivāḷo hovāthī paryāyane ūpajatī-viṇasatī dekhīne harṣha-shok kare chhe tathā tene nitya rākhavā ichchhe chhe; ane e agnān vaḍe te vyākuḷ thāy chhe. tethī teṇe ā bhāvanā (anuprekṣhā) chintavavī yogya chheḥ

hun dravyathī shāshvat ātmadravya chhun, ā ūpaje chheviṇase chhe te paryāyano svabhāv chhe; temān harṣha-viṣhād sho? manuṣhyapaṇun chhe te jīv ane pudgalanā sanyogajanit paryāy chhe ane dhan-dhānyadik chhe te pudgalanā paramāṇuono skandhaparyāy chhe, eṭale tenun maḷavunvikharāvun niyamathī avashya chhe, chhatān temān sthiratānī buddhi kare chhe e ja mohajanit bhāv chhe. māṭe vastusvarūp jāṇī temān harṣha-viṣhādadirūp na thavun. āgaḷ tene ja visheṣhatāthī kahe chheḥ

जम्मं मरणेण समं संपज्जइ जोव्वणं जरासहियं
लच्छी विणाससहिया इय सव्वं भंगुरं मुणह ।।।।

Page 6 of 297
PDF/HTML Page 30 of 321
single page version

जन्म मरणेन समं सम्पद्यते यौवनं जरासहितम्
लक्ष्मीः विनाशसहिता इति सर्वं भंगुरं जानीहि ।।।।

arthaḥhe bhavya! ā janma chhe te to maraṇ sahit chhe, yauvan chhe te vr̥uddhāvasthā sahit ūpaje chhe ane lakṣhmī chhe te vināsh sahit ūpaje chhe; e pramāṇe sarva vastune kṣhaṇabhaṅgur ja jāṇ!

bhāvārthaḥjeṭalī avasthāo jagatamān chhe teṭalī badhīy pratipakṣhabhāv sahit chhe chhatān ā jīv, janma thāy tyāre tene sthir jāṇī harṣha kare chhe ane maraṇ thāy tyāre tene gayo mānī shok kare chhe. e pramāṇe iṣhṭanī praptimān harṣha, apraptimān viṣhād tathā aniṣhṭanī praptimān viṣhād ane apraptimān harṣha kare chhe; e sarva mohanun māhātmya chhe paṇ gnānīe to samabhāvarūp rahevun.

अथिरं परियणसयणं पुत्तकलत्तं सुमित्तलावण्णं
गिहगोहणाइ सव्वं णवघणविंदेण सरिच्छं ।।।।
अस्थिर परिजनस्वजनं पुत्रकलत्रं सुमित्रलावण्यम्
गृहगोधनदि सर्वं नवघनवृन्देन सदृशम् ।।।।

arthaḥjem navīn meghanān vādaḷ tatkāḷ uday pāmīne vilay pāmī jāy chhe tevī ja rīte ā sansāramān parivār, bandhuvarga, putra, strī, bhalā mitro, sharīranī sundaratā, ghar ane godhan adi samasta vastuo asthir chhe.

bhāvārthaḥe sarva vastune asthir jāṇī temān harṣha-viṣhād na karavo.

सुरधणुतडिव्व चवला इंदियविसया सुभिच्चवग्गा य
दिट्ठपणट्ठा सव्वे तुरयगया रहवरादी य ।।।।
सुरधनुस्तडिद्वच्चपला इन्द्रियविषयाः सुभृत्यवर्गाश्च
दृष्टप्रणष्टाः सर्वे तुरगगजाः रथवरादयश्च ।।।।

Page 7 of 297
PDF/HTML Page 31 of 321
single page version

arthaḥā jagatamān indriyonā viṣhayo chhe te indradhanuṣh ane vijaḷīnā chamakār jevā chañchaḷ chhe; pratham dekhāy pachhī turat ja vilay pāmī jāy chhe. vaḷī tevī ja rīte bhalā chākarono samūh ane sārā ghoḍā-hāthī-rath chhe te sarva vastu paṇ e ja pramāṇe chhe.

bhāvārthaḥā jīv, sārā sārā indriyaviṣhayo ane uttam nokar, ghoḍā, hāthī ane rathadikanī praptithī sukh māne chhe parantu e sarva kṣhaṇabhaṅgur chhe. māṭe avināshī sukhano upāy karavo ja yogya chhe.

have bandhujanono sanyog kevo chhe te draṣhṭāntapūrvak kahe chheḥ

पंथे पहियजणाणं जह संजोओ हवेइ खणमित्तं
बंधुजणाणं च तहा संजोओ अद्ध्रुओ होइ ।।।।
पथि पथिकजनानां यथा संयोगो भवति क्षणमात्रम्
बन्धुजनानां च तथा संयोगः अध्रुवः भवति ।।।।

arthaḥjem panthamān pathikajanono sanyog kṣhaṇamātra chhe, te ja pramāṇe sansāramān bandhujanono sanyog paṇ asthir chhe.

bhāvārthaḥā jīv, bahoḷo kuṭumb-parivār pāmatān abhimānathī temān sukh māne chhe ane e mad vaḍe potānā svarūpane bhūle chhe, paṇ e bandhuvagāradino sanyog mārganā pathikajan jevo ja chhe, thoḍā ja samayamān vikharāī jāy chhe. māṭe emān ja santuṣhṭa thaīne svarūpane na bhūlavun.

have āgaḷ dehanā sanyoganī asthiratā darshāve chheḥ

अइललिओ वि देहो ण्हाणसुयंधेहिं विविहभक्खेहिं
खणमित्तेण वि विहडइ जलभरिओ आमघडओ व्व ।।।।
अतिललितः अपि देहः स्नानसुगन्धैः विविधभक्ष्यैः
क्षणमात्रेण अपि विघटते जलभृतः आमघटः इव ।।।।

Page 8 of 297
PDF/HTML Page 32 of 321
single page version

arthaḥjuo to kharā ā deh, snān ane sugandhī vastuo vaḍe sajāvavā chhatān paṇ tathā anek prakāranān bhojanadi bhakṣhyo vaḍe pālan karavā chhatān paṇ, jaḷ bharelā kāchā ghaḍānī māphak, kṣhaṇamātramān vilay pāmī jāy chhe.

bhāvārthaḥevā ā sharīramān sthirabuddhi karavī te moṭī bhūl chhe.

āgaḷ lakṣhmīnun asthirapaṇun darshāve chheḥ

जा सासया ण लच्छी चक्कहराणं पि पुण्णवंताणं
सा किं बंधेइ रइं इयरजणाणं अपुण्णाणं ।।१०।।
या शाश्वता न लक्ष्मीः चक्रधराणां अपि पुण्यवताम्
सा किं बध्नति रतिं इतरजनानां अपुण्यानाम् ।।१०।।

arthaḥje lakṣhmī arthāt sampadā (utkr̥uṣhṭa) puṇyakarmanā uday sahit je chakravartī temane paṇ shāshvatarūp nathī to anya je puṇyoday vinānā vā alpapuṇyavāḷā puruṣho tenī sāthe kem rāg bāndhe? apitu na bāndhe.

bhāvārthaḥe sampadānā abhimānathī ā prāṇī temān prīti kare chhe te vr̥uthā chhe.

āgaḷ e ja arthane visheṣhatāthī kahe chheḥ

कत्थवि ण रमइ लच्छी कुलीणधीरे वि पंडिए सूरे
पुज्जे धम्मिट्ठे वि य सुरूवसुयणे महासत्ते ।।११।।
कुत्र अपि न रमते लक्ष्मीः कुलीनधीरे अपि पण्डिते शूरे
पूज्ये धर्मिष्ठ अपि च सरूपसुजने महासत्त्वे ।।११।।

arthaḥā lakṣhmīsampadā kuḷavān, dhairyavān, paṇḍit, subhaṭ, pūjya, dharmātmā, rūpavān, sujan ane mahā parākramī ityadi koī puruṣhomān paṇ rāchatī nathī.


Page 9 of 297
PDF/HTML Page 33 of 321
single page version

bhāvārthaḥkoī jāṇe kehun moṭā kuḷano chhun, māre peḍhī dar peḍhīthī ā sampadā chālī āve chhe to te kayān javānī chhe? hun dhīrajavān chhun eṭale kevī rīte gumāvīsh? hun paṇḍit chhunvidyāvān chhun, to tene koṇ laī shakavānun chhe? ūlaṭā mane teo āpashe ja; hun subhaṭ chhun tethī kevī rīte koīne levā daīsh? hun pūjanik chhun tethī mārī pāsethī koṇ laī shake? hun dharmātmā chhun ane dharmathī to te āve chhe, chhatān jāy kevī rīte? hun mahā rūpavān chhun, mārun rūp dekhatān ja jagat prasanna thāy chhe, to ā sampadā kyān javānī chhe? hun sajjan ane paropakārī chhun eṭale te kyān jashe? tathā hun mahā parākramī chhun, sampadāne vadhārīsh ja, chhatīne ve kyān javā daīsh?

e sarva vichāro mithyā chhe;

kāraṇ ke ā sampadā jot-jotāmān vilay pāmī jāy chhe, koīnī rākhī te rahetī nathī.

have kahe chhe kelakṣhmī prāpta thaī tene shun karīe? teno uttaraḥ

ता भुंजिज्जउ लच्छी दिज्जउ दाणे दयापहाणेण
जा जलतरंगचवला दो तिण्ण दिणणि चिट्ठेइ ।।१२।।
तावत् भुज्यतां लक्ष्मीः दीयतां दाने दयाप्रधानेन
या जलतरङ्गचपला द्वित्रिदिननि चेष्टते ।।१२।।

arthaḥā lakṣhmī jalataraṅganī māphak chañchaḷ chhe eṭale jyān sudhī te betraṇ divas sudhī cheṣhṭā kare chhemojūd chhe tyān sudhī tene bhogavo vā dayāpradhānī thaīne dānamān āpo.

bhāvārthaḥkoī kr̥upaṇabuddhi ā lakṣhmīne mātra sañchay karī sthir rākhavā ichchhe chhe tene upadesh chhe keā lakṣhmī chañchaḷ chhe, sthir rahevānī nathī, māṭe jyān sudhī thoḍā divas e vidyamān (mojūd) chhe tyān sudhī tene prabhubhakti arthe vā paropakār arthe dānadimān kharacho tathā bhogavo.


Page 10 of 297
PDF/HTML Page 34 of 321
single page version

prashnaḥene bhogavavāmān te pāp utpanna thāy chhe te pachhī ene bhogavavāno upadesh ahīn shā māṭe āpo chho?

samādhānaḥmātra sañchay karī rākhavāmān pratham to mamatva ghaṇun thāy chhe tathā koī kāraṇe te vināsh pāmī jāy te vakhate viṣhād (khed) ghaṇo thāy chhe ane vaḷī āsaktapaṇāthī nirantar kaṣhāyabhāv tīvra-malin rahe chhe, parantu tene bhogavavāmān pariṇām udār rahe chhemalin rahetā nathī; vaḷī udāratāpūrvak bhogasāmagrīmān kharachatān jagat paṇ jash kare chhe tyān paṇ man ujjval (prasanna) rahe chhe, koī anya kāraṇe te viṇasī jāy to paṇ tyān ghaṇo viṣhād thato nathī ityadi, tene bhogavavāmān paṇ, guṇ thāy chhe; parantu kr̥upaṇane to tenāthī kāī paṇ guṇ (phāyado) nathī, mātra mananī malinatānun ja te kāraṇ chhe. vaḷī je koī teno sarvathā tyāg ja kare chhe to tene kāī ahīn bhogavavāno upadesh chhe ja nahi.

जो पुण लच्छिं संचदि ण य भुंजदि णेय देदि पत्तेसु
सो अप्पाणं वंचदि मणुयत्तं णिप्फलं तस्स ।।१३।।
यः पुनः लक्ष्मीं संचिनोति न च भुङ्क्ते नैव ददति पात्रेषु
सः आत्मानं वंचयति मनुजत्वं निष्फलं तस्य ।।१३।।

arthaḥparantu je puruṣh lakṣhmīno mātra sañchay kare chhe paṇ pātrone arthe āpato nathī, tathā bhogavato paṇ nathī, te to mātra potānā ātmāne ja ṭhage chhe; evā puruṣhanun manuṣhyapaṇun niṣhphaḷ chhevr̥uthā chhe.

bhāvārthaḥje puruṣhe, lakṣhmī pāmīne tene mātra sañchay ja karīne paṇ dān ke bhogamān na kharachī, to teṇe manuṣhyapaṇun pāmīne shun karyun? manuṣhyapaṇun niṣhphaḷ ja gumāvyun, ane pote ja ṭhagāyo.

जो संचिऊण लच्छिं धरणियले संठवेदि अइदूरे
सो पुरिसो तं लच्छिं पाहाणसमणियं कुणदि ।।१४।।

Page 11 of 297
PDF/HTML Page 35 of 321
single page version

यः सचित्य लक्ष्मीं घरणीतले संस्थापयति अतिदूरे
सः पूरुषः तां लक्ष्मीं पाषाणसमनिकां करोति ।।१४।।

arthaḥje puruṣh potānī sañchit lakṣhmīne ghaṇe ūṇḍe pr̥ithvītaḷamān dāṭe chhe te puruṣh e lakṣhmīne pāṣhāṇ samān kare chhe.

bhāvārthaḥjem makānanā pāyāmān paththar nākhīe chhīe tem teṇe lakṣhmī paṇ dāṭī, tethī te paṇ pāṣhāṇ samān ja thaī.

अणवरयं जो संचदि लच्छिं ण य देदि णेय भुंजेदि
अप्पणिया वि य लच्छी परलच्छीसमणिया तस्स ।।१५।।
अनवरतं यः संचिनोति लक्ष्मीं न च ददति नैव भुङ्क्ते
आत्मीया अपि च लक्ष्मीः परलक्ष्मीसमनिका तस्य ।।१५।।

arthaḥje puruṣh lakṣhmīno nirantar sañchay ja kare chhe paṇ nathī dān karato ke nathī bhogavato, te puruṣh potānī lakṣhmīne pārakī lakṣhmī jevī kare chhe.

bhāvārthaḥlakṣhmī pāmīne je dān ke bhog karato nathī tene, te lakṣhmī pelānī (tenā kharā malikanī) chhe ane pote to mātra rakhevāḷ (chokīdār) chhe; e lakṣhmīne to koī bījo ja bhogavashe.

लच्छीसंसत्तमणो जो अप्पाणं धरेदि कट्ठेण
सो राइदाइयाणं कज्जं साहेदि मूढप्पा ।।१६।।
लक्ष्मीसंसक्त मनाः यः आत्मानं धरति कष्टेन
स राजदायादीनां कार्यं साधयति मूढात्मा ।।१६।।

arthaḥje puruṣh lakṣhmīmān āsaktachitta thaīne potānā ātmāne kaṣhṭamān rākhe chhe te mūḍhātmā mātra rājāonun ane kuṭumbīonun ja kārya sādhe chhe.

bhāvārthaḥlakṣhmīmān āsaktachitta thaīne tene kamāvā māṭe tathā


Page 12 of 297
PDF/HTML Page 36 of 321
single page version

tenī rakṣhā māṭe je anek kaṣhṭa sahe chhe te puruṣhane mātra phaḷamān kaṣhṭa ja thāy chhe; e lakṣhmīne to kuṭumb bhogavashe ke rājā laī jashe.

जो वड्ढारदि लच्छिं बहुविहबुद्धीहिं णेय तिप्पेदि
सव्वारंभं कुव्वदि रत्तिदिणं तं पि चिंतेदि ।।१७।।
ण य भुंजदि वेलाए चिंतावत्थो ण सुवदि रयणीये
सो दासत्तं कुव्वदि विमोहिदो लच्छितरुणीए ।।१८।।
यः वर्धापयति लक्ष्मीं बहुविधबुद्धिभिः नैव तृप्यति
सर्वारम्भं कुरुते रत्रिदिनं तमपि चिन्तयति ।।१७।।
न च भुङ्क्ते वेलायां चिन्तावस्थः न स्वपिति रजन्याम्
सः दासत्वं कुरुते विमोहितः लक्ष्मीतरुण्याः ।।१८।।

arthaḥje puruṣh anek prakāranī kaḷāchaturāībuddhi vaḍe lakṣhmīne mātra vadhāre jāy chhe paṇ tr̥upta thato nathī, enā māṭe asi, masi ane kr̥uṣhi adi sarva ārambh kare chhe, ratri-divas tenā ja ārambhane chintave chhe, veḷāe bhojan paṇ karato nathī ane chintāmagna banī rātrīmān sūto (ūṅghato) paṇ nathī te puruṣh lakṣhmīrūp strīmān mohit thayo thako tenun kiṅkarapaṇun kare chhe.

bhāvārthaḥje strīno kiṅkar thāy tene lokamān ‘mohalyā’ evun nindya nām kahe chhe. tethī je puruṣh nirantar lakṣhmīnā arthe ja prayās kare chhe te paṇ lakṣhmīrūp strīno mohalyā chhe.

have, je lakṣhmīne dharmakāryamān lagāve chhe tenī prashansā kare chheḥ

जो वड्ढमाणलच्छिं अणवरयं देदि धम्मकज्जेसु
सो पंडिएहिं थुव्वदि तस्स वि सहला हवे लच्छी ।।१९।।
यः वर्धमानलक्ष्मीं अनवरतं ददति धर्मकार्येषु
सः पण्डितैः स्तूयते तस्य अपि सफला भवेत् लक्ष्मीः ।।१९।।

Page 13 of 297
PDF/HTML Page 37 of 321
single page version

arthaḥje puruṣh puṇyodayathī vadhatī jatī je lakṣhmī, tene nirantar dharmakāryomān āpe chhe te puruṣh paṇḍitajano vaḍe stuti karavā yogya chhe ane tenī ja lakṣhmī saphaḷ chhe.

bhāvārthaḥlakṣhmīne pūjā, pratiṣhṭhā, yātrā, pātradān ane paropakār ityadi dharmakāryomān kharachavāthī ja te saphaḷ chhe ane paṇḍitajano paṇ te dātānī prashansā kare chhe.

एवं जो जणित्ता विहलियलोयाण धम्मजुत्ताणं
णिरवेक्खो तं देदि हु तस्स हवे जीवियं सहलं ।।२०।।
एवं यः ज्ञात्वा विफलितलोकेभ्यः धर्मयुक्तेभ्यः
निरपेक्षः तां ददति खलु तस्य भवेत् जीवितं सफलम् ।।२०।।

arthaḥ je puruṣh upar kahyā pramāṇe jāṇīne dharmayukta je nirdhanajan chhe temane, pratyupakāranī vāñchhārahit thaīne, te lakṣhmīne āpe chhe tenun jīvan saphaḷ chhe.

bhāvārthaḥpotānun prayojan sādhavā arthe to dān āpavāvāḷā jagatamān ghaṇā chhe, parantu je pratyupakāranī vāñchhārahitapaṇe dharmātmā tathā duḥkhī-daridra puruṣhone dhan āpe chhe tevā viralā chhe ane temanun ja jīvit saphaḷ chhe.

have āgaḷ mohanun māhātmya darshāve chheḥ

जलबुब्बुयसरिच्छं धणजोव्वणजीवियं पि पेच्छंता
मण्णंति तो वि णिच्चं अइबलिओ मोहमाहप्पो ।।२१।।
जलबुद्बुदसदृशं धनयौवनजीवितं अपि पश्यन्तः
मन्यन्ते तथपि नित्यं अतिबलिष्ठं मोहमाहात्म्यम् ।।२१।।

arthaḥā prāṇī dhan-yauvan-jīvanane jalanā budabudanī (parapoṭā) māphak turat vilay pāmī jatān jovā chhatān paṇ tene nitya māne chhe e ja moṭun āshcharya chhee ja mohanun mahā baḷavān māhātmya chhe.


Page 14 of 297
PDF/HTML Page 38 of 321
single page version

bhāvārthaḥvastunun svarūp anyathā jaṇāvavāmān madyapān, jvaradi rog, netravikār ane andhakār ityadi anek kāraṇo chhe, parantu ā moh to e sarvathī paṇ baḷavān chhe, ke je pratyakṣha vastune vināshīk dekhe chhe chhatān tene nityarūp ja manāve chhe. tathā mithyātva, kām, krodh, shok ityadi badhā mohanā ja bhed chhe. e badhāy vastusvarūpamān anyathā buddhi karāve chhe.

have ā kathanane saṅkoche chheḥ

चइऊण महामोहं विसए मुणिऊण भंगुरे सव्वे
णिव्विसयं कुणह मणं जेण सुहं उत्तमं लहए ।।२२।।
त्यक्त्वा महामोहं विषयान् ज्ञात्वा भंगुरान् सर्वान्
निर्विषयं कुरुत मनः येन सुखं उत्तमं लभध्वे ।।२२।।

arthaḥhe bhavyajīv! tun samasta viṣhayone vināshīk jāṇīne mahāmohane chhoḍī tārā antaḥkaraṇane viṣhayothī rahit kar, jethī tun uttam sukhane prāpta thāy.

bhāvārthaḥupar kahyā pramāṇe sansār, deh, bhog, lakṣhmī ityadi sarva asthir darshāvyān. temane jāṇī je potānā manane viṣhayothī chhoḍāvī, ā asthirabhāvanā bhāvashe te bhavya jīv siddhapadanā sukhane prāpta thashe.

(doharo)
द्रव्यदृष्टितैं वस्तु थिर, पर्यय अथिर निहरि
उपजत विनशत देखिकैं हरष विषाद निवरि ।।
iti adhruvānuprekṣhā samāpta.
r

Page 15 of 297
PDF/HTML Page 39 of 321
single page version

2. asharaṇānuprekṣhā
तत्थ भवे किं सरणं जत्थ सुरिंदाण दीसदे विलओ
हरिहरबंभादीया कालेण य कवलिया जत्थ ।।२३।।
तत्र भवे किं शरणं यत्र सुरेन्द्राणां दृश्यते विलयः
हरिहरब्रह्मदिकाः कालेन च कवलिताः यत्र ।।२३।।

arthaḥje sansāramān devonā indrono paṇ vināsh jovāmān āve chhe, jyān hari arthāt nārāyaṇ, har arthāt rudra ane brahmā arthāt vidhātā tathā adi shabdathī moṭā moṭā padavīdhārak sarva kāḷ vaḍe koḷiyo banī gayā te sansāramān shun sharaṇarūp chhe? koī paṇ nahi.

bhāvārthaḥsharaṇ tene kahevāy ke jyān potānī rakṣhā thāy, paṇ sansāramān to jenun sharaṇ vichāravāmān āve te pote ja kāḷ pāmatān nāsh pāmī jāy chhe, tyān pachhī konun sharaṇ?

have tenun draṣhṭānt kahe chheḥ

सीहस्स कमे पडिदं सारंगं जह ण रक्खदे को वि
तह मिच्चुणा य गहिदं जीवं पि ण रक्खदे को वि ।।२४।।
सिंहस्य क्रमे पतितं सारंगं यथा न रक्षति कः अपि
तथा मृत्युना च गृहीतं जीवं अपि न रक्षति कः अपि ।।२४।।

arthaḥjem jaṅgalamān sinhanā pag taḷe paḍelā haraṇane koī paṇ rakṣhaṇ karavāvāḷun nathī tem ā sansāramān kāḷ vaḍe grahāyelā prāṇīne koī paṇ rakṣhaṇ āpī shakatun nathī.

bhāvārthaḥjaṅgalamān sinh koī haraṇane (potānā) pagataḷe pakaḍe tyān tenun koṇ rakṣhaṇ kare? e ja pramāṇe ā, kāḷanun draṣhṭānt jāṇavun. have e ja arthane draḍh kare chhe.


Page 16 of 297
PDF/HTML Page 40 of 321
single page version

जइ देवो वि य रक्खदि मंतो तंतो य खेत्तपालो य
मियमाणं पि मणुस्सं तो मणुया अक्खाया होंति ।।२५।।
यदि देवः अपि च रक्षति मन्त्रः तन्त्रः च क्षेत्रपालः च
म्रियमाणं अपि मनुष्यं तत् मनुजाः अक्षयाः भवन्ति ।।२५।।

arthaḥmaraṇane prāpta thatā manuṣhyane jo koī dev, mantra, tantra, kṣhetrapāl ane upalakṣhaṇathī loko jemane rakṣhak māne chhe te badhāy rakṣhavāvāḷā hoy to manuṣhya akṣhay thaī jāy arthāt koī paṇ mare ja nahi.

bhāvārthaḥloko jīvavāne māṭe devapūjā, mantra-tantra ane auṣhadhī adi anek upāy kare chhe. parantu nishchayathī vichārīe to koī jīvatā (shāshvat) dekhātā nathī, chhatān nirarthak ja mohathī vikalpa upajāve chhe.

have e ja arthane pharīthī draḍh kare chheḥ

अइबलिओ वि रउद्दो मरणविहीणो ण दीसदे को वि
रक्खिज्जंतो वि सया रक्खपयारेहिं विविहेहिं ।।२६।।
अतिबलिष्ट अपि रौद्रः मरणविहीनः न दृश्यते कः अपि
रक्षमाणः अपि सदा रक्षाप्रकारैः विविधैः ।।२६।।

arthaḥ ā sansāramān ati baḷavān, ati raudrabhayānak ane rakṣhaṇanā anek prakārothī nirantar rakṣhaṇ karavāmān āvato hovā chhatān paṇ maraṇ rahit koī paṇ dekhāto nathī.

bhāvārthaḥgaḍh, koṭ, subhaṭ ane shastra adi rakṣhānā anek prakārothī upāy bhale karo parantu maraṇathī koī bachatun nathī ane sarva upāyo viphaḷ (niṣhphaḷ) jāy chhe.

have paramān sharaṇ kalpe tenā agnānane darshāve chheḥ

एवं पेच्छंतो वि हु गहभूयपिसायजोइणीजक्खं
सरणं मण्णइ मूढो सुगाढमिच्छत्तभावादो ।।२७।।