lokānuprekṣhā ]
[ 63
10. lokānuprekṣhā
have lokānuprekṣhānun varṇan karīe chhīe. tyān pratham ja lokano
ākārādi kahīshun. temān kanīk gaṇitane prayojanarūp jāṇīne teno saṅkṣhepamān
bhāvārtha anya granthānusār ahīn lakhīe chhīe. tyān pratham to parikarmāṣhṭak
chhe. temān, pahelun – saṅkalan eṭale joḍī devun te – saravāḷo karavo te; jem
ke – āṭh ne sātano saravāḷo karatān pandar thāy. bījun – vyavakalan eṭale
bādabākī kāḍhavī te, jem ke āṭhamānthī traṇ ghaṭāḍatān pāñch rahe. trījun
– guṇākār; jem ke āṭhane sātathī guṇatān chhappan thāy. chothun – bhāgākār;
jem ke āṭhane beno bhāg āpatān chār thāy. pāñchamun – varga eṭale
barābaranī saṅkhyānī be rāshī guṇatān jeṭalā thāy teṭalā tenā varga
kahevāy; jem ke āṭhano varga chosaṭh. chhaṭhṭhun – vargamūḷ eṭale jem chosaṭhanun
vargamūḷ āṭh. sātamun – ghan eṭale traṇ rāshi barābar guṇatān je thāy
te; jem ke āṭhano ghan pāñchaso bār tathā āṭhamun – ghanamūl eṭale pāñchaso
bāranun ghanamūḷ āṭh. e pramāṇe parikarmāṣhṭak jāṇavun.
vaḷī trairāshik chhe, jemān ek pramāṇarāshi, ek phaḷarāshi tathā
ek ichchhārāshi; jem ke koī vastu be rūpiyānī soḷ sher āve to
āṭh rūpiyānī keṭalī āve? ahīn pramāṇarāshi be chhe, phaḷarāshi soḷ
chhe tathā ichchhārāshi āṭh chhe. tyān phaḷarāshine ichchhārāshi sāthe guṇatān
ek so aṭhṭhāvīs thāy, tene pramāṇarāshinī be saṅkhyāthī bhāg āpatān
chosaṭh sher āve — em jāṇavun.
vaḷī kṣhetraphaḷ – eṭale jyān samān khaṇḍ (bhāg) karīe tene
kṣhetraphaḷ kahīe chhīe; jem ke khetaramān dorī māpīe tyāre kachavānsī,
visavānsī, vīghā karīe chhīe te kṣhetraphaḷ kahevāy chhe; jem ke – enshī
hāthanī dorī hoy, tenā vīs guṇṭhā karatān chār hāthano gūṇṭho thāy. e