Tattvagyan Tarangini-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Adhyay-17 : Shuddh Chidrupma Prem Vadhe Te Mate Vastavik Sukhnu Pratipadan; Adhyay-18 : Shuddh Chidrupni Praptino Kram.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 8 of 9

 

Page 133 of 153
PDF/HTML Page 141 of 161
single page version

adhyāy-16 ][ 133
संगत्यागो निर्जनस्थानकं च तत्त्वज्ञानं सर्वचिंताविमुक्तिः ।
निर्बाधत्वं योगरोधो मुनीनां मुक्त्यै ध्याने हेतवोऽमी निरुक्ताः ।।८।।
saṅg tyāg nirjan sthaḷ tattvagnān sarva chintā dūr thāy;
nirbādhātva yogarodhā e dhayān hetuthī muni shiv jāy. 8.
artha : — saṅgano tyāg, ekāntasthān, tattvagnān, sarva (prakāranī)
chintāno tyāg, upadravano abhāv, man, vachan, kāyārūp yogano sanyam
munione māṭe dhyānamān ā hetuo kahyā chhe. 8.
विकल्पपरिहाराय संगं मुंचंति धीधनाः ।
संगतिं च जनैः सार्द्धं कार्यं किंचित् स्मरंति न ।।९।।
vikalpane tajavāne māṭe saṅg taje sau mati – samr̥uddha,
jan saṅgati ke kārya kāni paṇ tenān smare nah{ te buddha. 9.
artha : — gnān jemanun dhan chhe evā gnānīo vikalpanā tyāg
māṭe saṅgane chhoḍe chhe, māṇasonī sāthe temanā mārgone tathā koī paṇ
kāryane yād karatā nathī. 9.
वृश्चिका युगपत्स्पृष्टाः पीडयंति यथांगिनः ।
विकल्पाश्च तथात्मानं तेषु सत्सु कथं सुखं ।।१०।।
बाह्यसंगतिसंगस्य त्यागे चेन्मे परं सुखं ।
अंतः संगतिसंगस्य भवेत् किं न ततोऽधिकं ।।११।।
ek sāth va{chhī bahu Mṅkhe prāṇī pīMā lahe apār,
tem vikalpo pīMe prāṇīne te hotān sukh kāānthī lagār?
bāıāsaṅgati saṅg tyāgathī mujane yadi param sukh thāy,
antarasaṅgati saṅg tyāgathī tethī adhiāk sukh shun na pamāy? 10-11.
artha : — jem ek sāthe ḍaṅkh māratā vīñchhīo prāṇīone pīḍā
āpe chhe, tem vikalpo ātmāne pīḍe chhe tathā te vidyamān hotān sukh
kevī rīte thāy? 10.

Page 134 of 153
PDF/HTML Page 142 of 161
single page version

134 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
bāhya evā lokamārgo tathā saṅgaprasaṅganā tyāgamān jo mane param
sukh thāy chhe, to antarasaṅgati saṅganā tyāgamān tenāthī adhik sukh kem
na thāy? 11.
बाह्यसंगतिसंगेन सुखं मन्यते मूढधीः ।
तत्त्यागेन सुधीः शुद्धचिद्रूपध्यानहेतुना ।।१२।।
अवमौदर्यात्साध्यं विविक्तशय्यासनाद्विशेषेण ।
अध्ययनं साध्यानं मुमुक्षुमुख्याः परं तपः कुर्युः ।।१३।।
mūḍh mati to bāıā saṅgati saṅg vaMe sukh gaṇe pradhāān;
teno tyāg vimal chidrūpano dhayān hetu sukh gaṇe dhāīmān. 12.
shreÌ mumukṣhu uṇodarīne vivikat shayyāsanathī sādhay;
dhayān sahit svādhayāy ādare uttam tap e to ārādhay. 13.
artha : — agnānī jīv bāhya saṅgatinā saṅgathī sukh māne chhe,
(jyāre) samyakbuddhivāḷā – gnānī shuddha chidrūpanā dhyānano hetu (hovāthī)
te saṅganā tyāgathī sukh māne chhe. 12.
mumukṣhuomān mukhyajano ūṇṇodarī tapathī sādhavā yogya, visheṣhe
karīne nirjan sthānamān (shuddhātmānā) dhyān sahit svādhyāyarūp param tap
kare chhe. 13.
ते वंद्याः गुणिनस्ते च ते धन्यास्ते विदांवराः ।
वसंति निर्जने स्थाने ये सदा शुद्धचिद्रताः ।।१४।।
निर्जनं सुखदं स्थानं ध्यानाध्ययनसाधनं ।
रागद्वेषविमोहानां शातनं सेवते सुधीः ।।१५।।
te guṇavantā vandya gaṇātā dhānya gnānīmān pravar manāy,
nirjan sthāne ne jai vasatā chidrūpamān ati rakat sadāy;
nirjanasthān ati sukhadāyī dhayān tathā svādhayāy nidān,
rāg dveṣh vimoh vināshak seve tene ati matimān. 14-15.

Page 135 of 153
PDF/HTML Page 143 of 161
single page version

adhyāy-16 ][ 135
artha : — jeo hammeshān shuddha chidrūpamān rakta nirjan sthānamān vase
chhe te vandavāyogya chhe, te guṇavān chhe, te dhanya chhe ane te tattvomān shreṣhṭha
chhe. 14.
gnānī manuṣhya dhyān ane svādhyāyanā kāraṇarūp rāg-dveṣh-mohano
nāsh karanār sukhadāyak nirjan sthānanun sevan kare chhe. 15.
सुधाया लक्षणं लोका वदंति बहुधा मुधा ।
बाधाजंतुजनैर्मुक्तं स्थानमेव सतां सुधा ।।१६।।
भूमिगृहे समुद्रादितटे पितृवने वने ।
गुहादौ वसति प्राज्ञः शुद्धचिद्ध्यानसिद्धये ।।१७।।
lok sudhāānun lakṣhaṇ bahudhāā bhākhe te to vyartha tamām,
santā – sudhāā to bādhāā jantu jan viṇ nirjan sthānanun nām.
bhūmigr̥uh var sindhāu taṭ par, smashān van giri – ga¯ramāny,
chidrūp dhayānanī siddhi kāje prāgna vase nirjan sthaḷamāny. 16-17.
artha : — loko sudhānun lakṣhaṇ anek prakāre kahe chhe, parantu te vr̥uthā
chhe. satpuruṣhone to bādhārahit, janturahit ane manuṣhya rahit evun sthān
te ja amr̥ut chhe. 16.
tattvagnānī shuddha ātmānā dhyānanī siddhi karavā māṭe bhonyarāmān
samudra ādinā kāṇṭhe, smashānamān; araṇyamān ke guphā ādimān vase chhe. 17.
विविक्तस्थानकाभावात् योगिनां जनसंगमः ।
तेषामालोकनेनैव वचसा स्मरणेन च ।।१८।।
जायते मनसः स्पंदस्ततो रागादयोऽखिलाः ।
तेभ्यः क्लेशो भवेत्तस्मान्नाशं याति विशुद्धता ।।१९।।
तया विना न जायेत शुद्धचिद्रूपचिंतनं ।
विना तेन न मुक्तिः स्यात् परमाखिलकर्मणां ।।२०।।

Page 136 of 153
PDF/HTML Page 144 of 161
single page version

136 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
तस्माद्विविक्तसुस्थानं ज्ञेयं क्लेशनाशनं ।
मुमुक्षुयोगिनां मुक्तेः कारणं भववारणं ।।२१।।
artha : — ekānt sthānakanā abhāvathī yogīone manuṣhyono saṅg
thāy, (tethī) temane jovāthī, (temanān) vachanothī tathā smaraṇathī tathā
mananī chañchaḷatāthī thāy chhe, te (nā)thī rāgādi samasta doṣho thāy chhe,
tenāthī saṅklesh thāy chhe, tenāthī vishuddhatā nāsh pāme chhe, vishuddhatā vinā
ātmasvarūpanun chintan thāy nahi ane ātmachintan vinā param akhil
karmathī chhūṭavārūp mukti thatī nathī. 18-19-20.
māṭe mokṣhārthī yogīoe ekānt nirvikār sthānane saṅkleshano
nāsh karanārī sansārī bhramaṇane aṭakāvanār mokṣhanun kāraṇ jāṇavun.

Page 137 of 153
PDF/HTML Page 145 of 161
single page version

adhayāy 17 mo
[shuddha chidrūpamān prem vadhe te māṭe vāstavik
sukhanun pratipādan]
मुक्ताविद्रुमरत्नधातुरसभूवस्त्रान्नरुग्भूरुहां
स्त्रीभाश्वाहिगवां नृदेवविदुषां पक्षांबुगानामपि ।
प्रायः संतिपरीक्षकाः भुवि सुखस्यात्यल्पका हा यतो
दृश्यंते खभवे रताश्च बहुवः सौख्ये च नातींद्रिये ।।१।।
motī pravāl ratna dhāātu ras bhūmi vastra suranar vyādhiā,
anna vr̥ukṣha strī nāg ashva ke pashu pakṣhī vidvānādi;
bahu parīkṣhak enā jagamān £ndriy sukh āsakat dise,
viralā mātra parīkṣhak jagamān rakat atīndriy saukhya viṣhe. 1.
artha : — motī, paravāḷān, ratna, dhātu, ras, pr̥ithvī, vastra, anna,
rog ane vr̥ukṣhonā strī, hāthī, ghoḍā, sarpa, gāy, baḷadanā, manuṣhya, dev
ane vidvāno, pakṣhīo tathā jaḷachar jīvonā jagatamān prāye ghaṇā
parīkṣhako chhe paṇ khedanī vāt chhe, ke satsukhanā ati alpa parīkṣhako chhe,
kāraṇ ke indriyajanya sukhamān mukhyatve saghaḷā rakta chhe, atīndriyasukhamān
rakta dekhātā nathī. 1.
निर्द्रव्यं स्ववशं निजस्थमभयं नित्यं निरीहं शुभं
निर्द्वंदं निरुपद्रवं निरुपमं निर्बंधमूहातिगं ।
उत्कृष्टं शिवहेत्वदोषममलं यद्दुर्लभं केवलं
स्वात्मोत्थं सुखमीदृशं च स्वभवं तस्माद्विरुद्धं भवेत् ।।२।।

Page 138 of 153
PDF/HTML Page 146 of 161
single page version

138 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
ātmik sukh to nijavash nirupam niḥspr̥uh nitya nijastha aho!
nirupadrav nirdravya abandhāk viṇ bhay shubh atakarya laho;
shreÌ adoṣh amal shivahetu durlabh dvandvātīt graho,
āvun sukh svātmottha laho, te viruddha £ndriy sukh na chaho. 2.
artha : — dhan (nī apekṣhā) rahit, svādhīn, ātmāmān rahelun,
bhayarahit, nitya, nispr̥uh, shubh, dvandvarahit, upadravarahit, upamā rahit,
bandharahit tarkathī par sarvottam, mokṣhanun kāraṇ, doṣh rahit, maḷ rahit
je kevaḷ durlabh chhe; evun sva ātmāmānthī utpanna thatun sukh chhe ane
indriyajanya sukh tenāthī viruddha chhe. 2.
वैराग्यं त्रिविधं निधाय हृदये हित्वा च संगे त्रिधा
श्रित्वा सद्गुरुमागमं च विमलं धृत्वा च रत्नत्रयं ।
त्यक्त्वान्यैः सह संगतिं च सकलं रागादिकं स्थानके
स्थातव्यं निरुपद्रवेऽपि विजने स्वात्मोत्थसौख्याप्तये ।।३।।
bhav tan bhog prati Òdaye vairāgya dhārī tajī saṅg tridhāā,
sadguru te nirmal shrut bhajatān, ratnatrayane dhāārī mudā;
anya jīvonī saṅgati temaj rāgādi tajī saghāḷāne,
sukh svātmottha chahe te vasatā nirjan nirupadrav sthāne. 3.
artha : — potānā ātmāmānthī utpanna thatun sukh meḷavavā māṭe
hr̥udayamān (sansār, sharīr ane bhog pratye temaj man vachan kāyāthī)
trividh vairāgya dhāraṇ karīne chetan, achetan, mishra em traṇ prakārano
parigrah chhoḍīne sadguruno ane nirdoṣh satshāstrano āshray karīne,
ratnatray dhāraṇ karīne, anya sātheno saṅg tathā samasta rāgādi bhāvo
tajīne upadravarahit nirjan sthānamān rahevun joīe. 3.
खसुखं न सुखं नृणां किंत्वभिलाषाग्निवेदनाप्रतीकारः ।
सुखमेव स्थितिरात्मनि निराकुलत्वाद्विशुद्धपरिणामात् ।।४।।

Page 139 of 153
PDF/HTML Page 147 of 161
single page version

adhyāy-17 ][ 139
£ndriyasukh sukh nahi paṇ £chchhā-agni-vyathā e shānt kare,
shuddha pariṇati nirākuḷ je ātmasthiti sukh te ja khare. 4.
artha : — indriyasukh e manuṣhyonun sukh nathī, parantu ichchhārūp
agninī vedanāne shamāvavāno upāy chhe. ātmāmān (je) sthiti chhe te,
nirākuḷatā hovāthī tathā vishuddha pariṇām hovāthī sukh ja chhe. 4.
नो द्रव्यात्कीर्तितः स्याच्छुभखविषयतः सौधतूर्यत्रिकाद्वा
रूपादिष्टागमाद्वा तदितरविगमात् क्रीडनाद्यादृतुभ्यः ।
राज्यात्संराजमानात् वलवसनसुतात्सत्कलत्रात्सुगीतात्
भूषाद् भूजागयानादिह जगति सुखं तात्त्विकं व्याकुलत्वात् ।।५।।
nah{ dravyathī te satsukh kāni, ke nahi te kīrtithī maḷe,
£ndriyaramya viṣhayathī nahi, ke jalasāthī mahel taḷe;
manogna £ṣhṭa prāptithī te nahi, tem aniṣhṭa viyoge nah{;
sundar rup krīMā ramaṇīy ´tu rājya rāj sanmāne nah{
vastra putra strī bhūṣhaṇ gīto tarugiri vāhan sevāmān,
nah{ jagatamān tāttvik sukh to maḷe mātra ākuḷatā tyān. 5.
artha : — dravyathī, kīrtithī, manogna indriyanā viṣhayothī athavā
rājamahel, jalasā, nr̥itya, gīt, vājintra e traṇethī athavā sundar rūpathī,
iṣhṭanī prāptithī ane aniṣhṭanā tyāgathī, krīḍā ādi karavāthī, anukūḷ
r̥̄utuothī, rājyathī, rājasanmānathī, senā, vastra ke putra-putrīthī, anukūḷ
strīthī, madhur gītathī, bhūṣhaṇothī, vr̥ukṣha, parvat ke vāhanathī ā jagatamān
tāttvik sukh thatun nathī. kem? (kāraṇ ke) te sarvamān vyākuḷatā rahelī
chhe tethī. 5.
पूरे ग्रामेऽटव्यां नगरशिरसि नदीशादिसुतटे
मठे दर्यां चैत्योकसि सदसि रथादौ च भवने ।
महादुर्गे स्वर्गे पथनमसि लतावस्त्रभवने
स्थितो मोही न स्यात् परसमयरतः सौख्यलवभाक् ।।६।।

Page 140 of 153
PDF/HTML Page 148 of 161
single page version

140 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
aṭavī grām nagar nagashikhare jaladhiā taraṅgiṇī taṭ vasatā,
āshram chaitya guphā rath mandir sabhā ādimān sthiti karatā;
mahādurga nabh mārga tambū ke latā manMpe jai vasatā,
chhatān mohī parasamay rakat te satsukh lav nahi pātra thatā. 6.
artha : — mohane vash thayelā jīv nagaramān, gāmamān, jaṅgalamān,
parvatanī ṭoch upar, samudranā kāṇṭhe, maṭhamān, guphāmān, devālayanā
nivāsamān, sabhāmān, rath ādimān, makānamān, mahān killāmān, svargamān,
mārgamān ke, ākāshamān, latāmaṇḍapamān ke tambūmān nivās karīne rahe; topaṇ
parapadārthamān ras (hovāthī) alpānshe paṇ sukhano bhoktā thaī shakato
nathī. 6.
निगोते गूथकीटे पशुनृपतिगणे भारवाहे किराते
सरोगे मुक्तरोगे धनवति विधने बाहनस्थे च पद्गे ।
युवादौ बारवृद्धे भवति हि खसुखं तेन किं यत् कदाचित्
सदा वा सर्वदैवैतदपि किल यतस्तन्न चाप्राप्तपूर्वं ।।७।।
jīv nigode ke viṣhṭāmān, pashu nr̥up, bhīl ko bhār vahe,
rogī nirogī dhānik daridrī pag ke vāhanathī vihare;
bāl yuvān vr̥uddha e saunān £ndriy sukh kadī hoy sadā,
topaṇ tenun kām shun mare apūrva nahi te sulabh badhāān. 7.
artha : — je indriyajanya sukh nigodamān, viṣhṭānā kīḍāmān, pashu
ke nr̥upatinā samūhamān, bhār vahenār majūramān, bhīlamān, rogamān,
nīrogīmān, dhanavānamān, dhanahīnamān, vāhanamān pharanāramān, page
chālanāramān, yuvān ādimān, bāḷak ke vr̥uddhamān koī vār hoy chhe; kadāch
e sadā sarvadā hoy to ya tethī shun? (tenāthī māre shun prayojan chhe?)
kāraṇ ke te kadī mane maḷyun na hoy evun apūrva nathī. 7.
ज्ञेयावलोकनं ज्ञानं सिद्धानां भविनां भवेत् ।
आद्यानां निर्विकल्पं तु परेषां सविकल्पकं ।।८।।

Page 141 of 153
PDF/HTML Page 149 of 161
single page version

adhyāy-17 ][ 141
gney padārtho jāṇe dekhe siddha tathā sansārī chhatān,
sansārīnun gnān vikalpak, siddhataṇun avikalpak tyān. 8.
artha : — siddha ātmāone, sansārī jīvone, gney padārthanun darshan
gnān thāy chhe, paṇ siddhone te gnān darshan vikalparahit hoy chhe ane
sansārīone (te) vikalpa sahit hoy chhe. 8.
व्याकुलः सविकल्पः स्यान्निर्विकल्पो निराकुलः ।
कर्मबंधोऽसुखं चाद्ये कर्माभावः सुखं परे ।।९।।
nirvikalpa to nirākul ne vyākul vikalpavant sadā,
karmanāsh satsaukhya prathamane, karma-duḥkhayut anya badhāā. 9.
artha : — vikalpa sahit jīv duḥkhī hoy chhe ane nirvikalpa
jīv sukhī hoy chhe. pratham (savikalpa)ne karmano bandh thāy chhe ane
duḥkh thāy chhe. bījāne ( – nirvikalpane) karmano abhāv ane sukh thāy
chhe. 9.
बहून् वारान् मया भुक्तं सविकल्पं सुखं ततः ।
तन्नापूर्वं निर्विकल्पे सुखेऽस्तीहा ततो मम ।।१०।।
pūrve e savikalpa saukhya max anubhavyun bahu vār ahā!
tethī te na apūrva mane to nirvikalpa sukh viṣhe spr̥uhā. 10.
artha : — savikalpa sukh men ghaṇīvār bhogavyun chhe, tethī te (mārā
māṭe) apūrva nathī, tethī mane nirvikalpa sukh pratye spr̥uhā chhe. 10.
ज्ञेयज्ञानं सरागेण चेतसा दुःखमंगिनः ।
निश्चयश्च विरागेण चेतसा सुखमेव तत् ।।११।।
rāgādiyut chitta sahit jo jāṇe gney vastu duḥkh to;
paṇ jo jāṇe chitta-virāge nishchayathī jīvane sukh to. 11,
artha
: — rāgayukta chittathī gney padārthanun gnān prāṇīne duḥkh

Page 142 of 153
PDF/HTML Page 150 of 161
single page version

142 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
āpe chhe ane rāgarahit manathī te gnān sukh ja chhe, e nishchay
chhe. 11.
रवेः सुधायाः सुरपादपस्य चिंतामणेरुत्तमकामधेनोः ।
दिवो षिदग्धस्य हरेरखर्वं गर्वं हरन् भो विजयी चिदात्मा ।।१२।।
sūrya sudhāā surataru suramaṇi ke suradhonu surasadan mahā,
viṣhṇu ādinā garva hare e prabaḷ chidātmā vijayī ahā! 12.
artha : — he ātman! chaitanyasvarūp shuddha ātmā sūryanā,
amr̥utanā, kalpavr̥ukṣhanā, chintāmaṇi ratnanā, uttam kāmadhenunā, devalokanā,
paṇḍitanā, viṣhṇunā akhaṇḍit garvane chakachūr karīne akhaṇḍ pratāpavān varte
chhe. 12.
चिंता दुःखं सुखं शांतिस्तस्या एतत्प्रतीयते ।
तच्छांतिर्जायते शुद्धचिद्रूपे लयतोऽचला ।।१३।।
chintā e duḥkh sukh shānti chhe e shāntithī pratīt bane;
nirmal chidrūpamān lay lāgye achal shānti pragaṭe jīvane. 13.
artha : — chintā e duḥkh chhe, shānti e sukh chhe, ā vāt
shāntithī vichāratān pratītimān āve chhe. te achaḷ shānti shuddha chidrūpamān
lay lāgavāthī pragaṭ thāy chhe. 13.
मुंच सर्वाणि कार्याणि संगं चान्यैश्च संगतिं ।
भो भव्य ! शुद्धचिद्रूपलये वांछास्ति ते यदि ।।१४।।
nirmaḷ chidrūpamān layanī jo vāñchhā chhe he bhavya! tane,
to taj sarva kārya, bahirantar saṅg saṅgati anyajane. 14.
artha : — he bhavya! jo shuddha chidrūpanā layanī tane ichchhā hoy,
to sarva (bāhya) kāryo tathā parapadārthono bāhya ane antar saṅg tun chhoḍī
de. 14.

Page 143 of 153
PDF/HTML Page 151 of 161
single page version

adhyāy-17 ][ 143
मुक्ते बाह्ये परद्रव्ये स्यात्सुखं चेच्चितो महत् ।
सांप्रतं किं तदादोऽतः कर्मादौ न महत्तरं ।।१५।।
mukat thatān paradravya bāıāthī jo jīvane sukh atīv dīse,
to pachhī karmādithī mukatane shreÌ saukhya shun nā ullase? 15.
artha : — bāhya paradravyano tyāg karatān jo ātmāne mahān sukh
thāy chhe, to have karmādine chhoḍatān ānāthī visheṣh sukh ātmāne kem
thāy? 15.
इन्द्रियैश्च पदार्थानां स्वरूपं जानतोंऽगिनः ।
यो रागस्तत्सुखं द्वेषस्तद्दुःखं भ्रांतिजं भवेत् ।।१६।।
यो रागादिविनिर्मुक्तः पदार्थानखिलानपि ।
जानन्निराकुलत्वं यत्तात्त्विकं तस्य तत्सुखं ।।१७।।
prāṇī vastusvarup jāṇatān, mātra bāıā £ndriy gnāne,
tyān je rāg, gaṇe sukh tene, dveṣh duḥkh bhramathī māne;
rāgādithī mukat sant je sarva vastu jāṇe toye,
nirākulatā tyān teone, te ja saukhya tāttvik ho ye. 16-17.
artha : — padārthonān svarūpane indriyo vaḍe jāṇatān jīvane temān je
rāg chhe, te bhrāntithī thatun sukh chhe ane je dveṣh chhe, te bhrāntijanya duḥkh
chhe. 16.
sarva padārthone jāṇavā chhatān paṇ je jīv rāgādithī atyant mukta
chhe tene je nirākuḷatā chhe, te tāttvik (sāchun) sukh chhe. 17.
इंद्राणां सार्वभौमानां सर्वेषां भावनेशिनां ।
विकल्पसाधनैः सार्थैर्व्याकुलत्वात्सुखं कुतः ।।१८।।
तात्त्विकं च सुखं तेषां ये मन्यंते ब्रुवंति च ।
एवं तेषामहं मन्ये महती भ्रांतिरुद्गता ।।१९।।

Page 144 of 153
PDF/HTML Page 152 of 161
single page version

144 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
shakra chakrī ke bhavanavāsīnā £ndra taṇā £ndriy viṣhayo,
vikalpakārak hovāthī tyān ākuḷatā, sukh kāānthī kaho?
te sukhane tāttvik je māne tathā varṇave te rupe,
ahā! bhrānti moṭī teone mānun bhamāve bhavakūpe. 18-19.
artha : — indronā, chakravartīonā, sarva bhavanavāsī devonā,
indronā vikalpanā (rāgādinān) sādhan evā indriyaviṣhayothī sukh
kyāthī hoy? kem ke tyān vyākuḷatā chhe. 18.
teonā sukhane je tāttvik (sāchun) gaṇe chhe ane kahe chhe, temane
mahān bhrānti upajī chhe, em hun mānun chhun. 19.
विमुच्य रागादि निजं तु निर्जने
पदे स्थिरतानां सुखमत्र योगिनां ।
विवेकिनां शुद्धचिदात्मचेतसां
विदां यदा स्यान्न हि कस्यचित्तथा ।।२०।।
(shikharaṇī)
tajī rāgādine vijan padamān sthiti dhāratā,
ahā! gnānī nitye svakīy parano bhed karatā;
vivekā e chitte sahaj nijarupe rat rahe,
vare yogī tevun nij sukh kadī anya na lahe. 20.
artha : — rāgādino tyāg karī, nirjanasthaḷamān sthiti karanārane,
yogīone, jaḍ chetananā bhedagnānarūp vivekavāḷāone, shuddha
ātmasvarūpamān jemanun chitta līn chhe evāone, ātmagnānīone ahīn
jevun ātmik sukh pragaṭ thāy chhe, tevun (bījā) koīne pragaṭavun sambhavatun
nathī. 20.

Page 145 of 153
PDF/HTML Page 153 of 161
single page version

adhayāy 18 mo
[shuddha chidrūpanī prāptino kram]
श्रुत्वा श्रद्धाय वाचा ग्रहणममपि दृढं चेतसा यो विधाय
कृत्वांतः स्थैर्यबुद्धया परमनुभवनं तल्लयं याति योगी ।
तस्य स्यात्कर्मनाशस्तदनु शिवपदं च क्रमेणेति शुद्ध-
चिद्रूपोऽहं हि सौख्यं स्वभवमिह सदासन्न भव्यस्य नूनं ।।१।।
(mandākrāntā chhand)
‘shuddhātmā hun, muj svarup e,’ suṇī shraddhā karīne,
dhāāre tene man vachanathī ek niÌā dhārīne;
buddhi ure sthir dhārī ati anyane bhinna jāṇe,
yogī te to anubhav lahe līnatā tattvatāne.
nishche evā nikaṭabhavinān karma to nāsh pāme,
prāpti tene shivapadataṇī, siddhimān te virāme;
āve enā bhavabhramaṇanān duḥkhano ant pūrṇa,
ne e svātmotthit sukh sadāsvād pāme prapūrṇa. 1.
artha : — ‘hun shuddha gnānasvarūp ātmā chhun’ em sāmbhaḷīne,
niḥshaṅkapaṇe te satya chhe em shraddhā karīne vāṇīthī ane antarvr̥uttithī paṇ
draḍhatāthī grahaṇ karīne, antaramān mananī sthiratā karī, sarvottam evo
shuddhātmāno anubhav karīne, je yogī te svānubhavamān lay pāme chhe, te
āsannabhavyanā karmano krame karīne avashya nāsh thāy chhe ane tyār pachhī
(tene) mokṣhapadanī prāpti ane sadākāḷ rahetun ātmik sukh ahīn ja
prāpta thāy chhe. 1.

Page 146 of 153
PDF/HTML Page 154 of 161
single page version

146 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
गृहिभ्यो दीयते शिक्षा पूर्वं षट्कर्मपालने ।
व्रतांगीकरणे पश्चात्संयमग्रहणे ततः ।।२।।
यतिभ्यो दीयते शिक्षा पूर्वं संयमपालने ।
चिद्रूपचिंतने पश्चादयमुक्तो बुधैः क्रमः ।।३।।
shikṣhā devī prathamagr̥uhīne karma ṣhaṭ pālavānī,
levān teṇe vrat pachhī sthiti sanyame dhāāravānī;
shikṣhā devī pratham yatine sanyamo pālavānī,
chidrūpe chintan pachhī kare e krame gnānī-vāṇī. 2-3.
artha : — gr̥uhasthone pahelān chha nityakarmanā pālanano bodh
āpavāmān āve chhe, pachhī vrato aṅgīkār karavānī ane tyār pachhī sanyam
grahaṇ karavānī shikṣhā apāy chhe. 2.
munione pratham sanyam pāḷavānī shikṣhā apāy chhe ane pachhī
chidrūpanun dhyān karavānī shikṣhā āpavāmān āve chhe; ā kram gnānīoe
kahyo chhe. 3.
संसारभीतितः पूर्वं रुचिर्मुक्तिसुखे दृढा ।
जायते यदि तत्प्राप्तेरुपायः सुगमोस्ति तत् ।।४।।
युगपज्जायते कर्ममोचनं तात्त्विकं सुखं ।
लयाच्च शुद्धचिद्रूपे निर्विकल्पस्य योगिनः ।।५।।
lāgye bhīti bhavataṇī, uge, mukitasaukhye suruchi,
mukitahetu sugam ati to ādya te tīvra ruchi;
pāme yogī sat sukh ane karma mukitay sāthe,
nirvikalpī yadi lay lahe shuddha chidrūpamān te. 4-5.
artha : — jo sauthī pratham sansāranā bhayathī mokṣhasukhamān draḍh ruchi
utpanna thāy, to te mokṣhasukhanī prāptino sahelo upāy chhe. 4.

Page 147 of 153
PDF/HTML Page 155 of 161
single page version

adhyāy-18 ][ 147
shuddha chidrūpamān tallīn thavāthī nirvikalpa yogīne karmathī mukti
ane tāttvik sukh ekasāthe pragaṭe chhe. 5.
अष्टावंगानि योगस्य यमो नियम आसनं ।
प्राणायामस्तथा प्रत्याहारो मनसि धारणा ।।६।।
ध्यानश्चैव समाधिश्च विज्ञायैतानि शास्त्रतः ।
सदैवाभ्यसनीयानि भदंतेन शिवार्थिना ।।७।।
(harigīt)
yam niyam āsan tem prāṇāyām pratyāhārane,
manadhāāraṇā saddhayāne prānte samādhiā sār je;
satshāstrathī jāṇī yathārath yoganān aṣhṭāṅg e,
abhyās teno nitya karavo, sarva bhavya shivārthīe. 6-7.
artha : — yam (ākhā jīvan māṭe ahinsā, satya, astey,
brahmacharya ane aparigrah e pāñch vrat anshe ke pūrṇapaṇe pāḷavā te),
niyam (shauch, santoṣh, tap, svādhyāy, dhyān athavā tyāg, maun,
upavās vagere thoḍā samay māṭe levāmān āve te niyam chhe), āsan
(yoganān anek āsanomānthī ek āsane besavāno draḍh abhyās),
prāṇāyām (shvāsajay), viṣhayothī indriyane pāchhī vāḷavī te,
tattvasvarūp dhyeyane manamān dhāraṇ karavun te; dhyān (dhyeyamān visheṣhe
ekāgratā), tathā svarūpamān nirantar sthiti te samādhi, ā yoganā
āṭh aṅg yogashāstrothī jāṇīne mokṣhārthī bhavya jīve (temano) nitya
abhyās karavā yogya chhe. 6-7.
भावान्मुक्तो भवेच्छुद्धचिद्रूपोहमीतिस्मृतेः ।
यद्यात्मा क्रमतो द्रव्यात्स कथं न विधीयते ।।८।।
क्षणे क्षणे विमुच्येत शुद्धचिद्रूपचिंतया ।
तदन्यचिंतया नूनं बध्येतैव न संशयः ।।९।।

Page 148 of 153
PDF/HTML Page 156 of 161
single page version

148 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
hun shuddha chidrūp em smaratān bhāvamukta thavāy jyān,
ātmā /me karī to pachhī shun dravya mukat na thāy tyān;
kṣhaṇ kṣhaṇ mukāye karmathī jīv shuddha chidrūp – chintane,
bandhāāy te paradravya – chintanathī na sanshay sugnane. 8-9.
artha : — jo ātmā hun shuddha chidrūp chhun em smaraṇ karīne
bhāvathī mukta thāy, to krame krame te dravyathī mukta kem na thāy? 8.
shuddha chidrūpanā chintanathī (jīv) kṣhaṇe – kṣhaṇe mukta thāy (chhe) ane
tenāthī bījī chintā karavāthī kharekhar te bandhāy ja (chhe); emān sanshay
nathī. 9.
सयोगक्षीणमिश्रेषु गुणस्थानेषु नो मृतिः ।
अन्यत्र मरणं प्रोक्तं शेषत्रिक्षपकैर्विना ।।१०।।
मिथ्यात्वेऽविरते मृत्या जीवा यांति चतुर्गतीः ।
सासादने विना श्वभ्रं तिर्यगादिगतित्रयं ।।११।।
guṇasthān trīje bārame ne terame mr̥utyu nah{,
nā kṣhapak shreṇīmān maraṇ kaıāãn anya guṇasthāno mah{;
mithyātva aviratimān maraṇ thātān chartugati jīv jatā,
sāsādane mr̥utyu thatān viṇ narak traṇ gati pāmatā. 10-11.
artha : — teramā sayog kevaḷī, bāramā kṣhīṇamoh ane trījā
mishra guṇasthānomān maraṇ thatun nathī. bījān traṇ kṣhapak shreṇīnā 8-9-
10 guṇasthān vinā bākīnā bījā guṇasthānomān maraṇ thāy chhe, em
kahyun chhe. 10.
pahelā mithyātva guṇasthānamān, chothā avirat samyaktva
guṇasthānamān, maraṇ pāmelā jīvo chār gatimānnī koī ek gatimān jāy
chhe, bījā sāsādan guṇasthānamān maraṇ pāmelā jīv narak sivāy,
tiryañch, manuṣhya ne dev e traṇ gatimānnī koī ek gatimān jāy chhe. 11.

Page 149 of 153
PDF/HTML Page 157 of 161
single page version

adhyāy-18 ][ 149
अयोगे मरणं कृत्वा भव्या यांति शिवालयं ।
मृत्वा देवगतिं यांति शेषेषु सप्तसु ध्रुवं ।।१२।।
bhavyo ayogī guṇasthāne maraṇathī shiv pahāxchatā,
guṇasthān bākī sāt temān maraṇ karī suragati jatā. 12.
artha : — bhavya jīvo ayogī (chaudamā) guṇasthānake maraṇ karīne
mokṣhasthānamān jāy chhe ane bākīnā sātamān marīne nishchayathī devagatimān
jāy chhe. 12.
शुद्धचिद्रूपसद्धयानं कृत्वा यांत्यधुना दिवं ।
तर्त्रेदियसुखं भुक्त्वा श्रुत्वा वाणीं जिनागतां ।।१३।।
जिनालयेषु सर्वेषु गत्वा कृत्वार्चनादिकं ।
ततो लब्ध्वा नररत्वं च रत्नत्रय विभूषणं ।।१४।।
शुद्धचिद्रूपसद्धयानबलात्कृत्वा विधिक्षयं ।
सिद्धस्थानं परिप्राप्य त्रैलोक्यशिखरे क्षणात् ।।१५।।
साक्षाच्च शुद्धचिद्रूपा भूत्वात्यंतनिराकुलाः ।
तिष्ठंत्यनंतकालं ते गुणाष्टक समन्विताः ।।१६।।
jan shuddha chidrūpanun karī saddhayān sur adhāunā thatā;
£ndriy sukh tyān bhogavī, jinavāṇī suṇavā pāmatā. 13.
tyān sarva jinamandir viṣhe, vichare pūjādi āchare,
tyānthī pharī narabhav ane vaḷī ratnatray bhūṣhaṇ dhāre;
tyān shuddha chidrūp dhayānanā baḷathī karamano kṣhay kare,
kṣhaṇ ekamān traṇ lok shikhare siddhisthāne jai Lre. 14-15.
atyant nirākuḷ banī sākṣhāt chidrūp shuddha te,
rāje anantā kāḷ sukhamān aṣhṭa guṇ samr̥uddha te. 16.
artha
: — ā vartamān kāḷamān shuddha chidrūpanun satdhyān karīne

Page 150 of 153
PDF/HTML Page 158 of 161
single page version

150 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
jīv devalokamān jāy chhe, tyān indriy sukh bhogavīne jinabhagavānanī
vāṇī sāmbhaḷīne, sarva jinamandiromān jaīne pūjā ādi karīne, tyār
pachhī manuṣhyabhav ane ratnatrayarūp bhūṣhaṇ prāpta karīne, shuddha chidrūpanā
saddhyānanā baḷathī, karmano nāsh karīne, kṣhaṇamān traṇ lokanā shikhar
upar siddhasthān pāmīne tathā sākṣhāt shuddha chidrūp banīne āṭh guṇathī
yukta teo atyant nirākuḷ (sukhamay banīne) antakāḷ sudhī virāje
chhe. 13-14-15-16.
क्रमतः क्रमतो याति कीटिका शुकवत्फलं ।
नगस्थं स्वस्थितं ना च शुद्धचिद्रूपचिंतनं ।।१७।।
kramathī chaḍhī kīMī taru par svādu phal shukavat grahe,
kramathī jano chidrūp chintan shuddha svasthit tyam lahe. 17.
artha : — krame krame chaḍhīne kīḍī vr̥ukṣha upar rahelā phaḷ pāse
popaṭanī māphak pahoñche chhe ane manuṣhya potāmān rahelā shuddha chidrūpanā
chintanane te ja pramāṇe krame karīne pāme chhe. 17.
गुर्वादीनां च वाक्यानि श्रुत्वा शास्त्राण्यनेकशः ।
कृत्वाभ्यासं यदा याति तद्वि ध्यानं क्रमागतं ।।१८।।
जिनेशागमनिर्यासमात्रं श्रुत्वा गुरोर्वचः ।
विनाभ्यासं यदा याति तद्ध्यानं चाक्रमागतं ।।१९।।
guru ādinān bahu vachan suṇī, vaḷī bhaṇī shāstra anek je;
abhyās karīne dhayān lahīe, kramāgat kaıāãn dhayān te. 18.
jin shāstra kevaḷ sār je guru – vachan ek suṇī yadā,
abhyāsaviṇ taddhayān prāpti, akramāgat te tadā. 19.
artha : — guru ādinān vachano tathā anek prakāranā shāstro
sāmbhaḷīne, (temano) abhyās karīne jyāre dhyān pamāy chhe, tyāre te
kharekhar kramathī prāpta thayelun dhyān gaṇāy chhe. 18.

Page 151 of 153
PDF/HTML Page 159 of 161
single page version

adhyāy-18 ][ 151
ane jinendrabhagavānanān shāstronā sampūrṇa ek sārarūp mātra
sadgurunun vachan sāmbhaḷīne (anek) shāstronā abhyās vinā jyāre jīv
dhyān prāpta kare chhe, tyāre te akramāgat dhyān kahevāy chhe. 19.
न लाभमानकीर्त्यर्था कृता कृतिरियं मया ।
किंतु मे शुद्धचिद्रूपे प्रीतिः सेवात्रकारणं ।।२०।।
(upajāti)
na lābh māṭe, nahi mān arthe,
kr̥uti rachī ā nahi kīrti arthe;
je shuddha chidrūpamān prīti mārī,
te mātra atre kr̥uti hetu bhārī. 20.
artha : — ā (granth rachanā rūp) kr̥uti men kāī paṇ meḷavavā
mānārthe ke kīrti prāpta karavā māṭe karī nathī, parantu mārī shuddha chidrūpamān
je prīti chhe te mātra ā rachanāmān kāraṇ chhe. 20.
जातः श्रीसकलादिकीर्तिमुनिपः श्रीमूलसंघेग्रणी –
स्तत्पट्टोदयपर्वते रविरभूद्भव्यांबुजानंदकृत् ।
विख्यातो भुवनादिकीर्तिरथ यस्तत्पादपंकजे रतः
तत्त्वज्ञानतरंगिणीं स कृतवानेतां हि चिद्भूषणः ।।२१।।
shrī mūl saṅgho agraṇī, shrī sakalakīrti munivarā,
te paÀrup udayāchaḷe, bhavijan-kamal-harṣhit karā;
ravi sam bhuvanakīrti thayā, tenān charaṇamān rati ghāṇī,
te gnānabhūṣhaṇanī kr̥uti ā, tattvagnān taraṅgiṇī. 21.
artha : — shrī mūḷasaṅghamān agresar sakalakīrti nāme āchārya thayā.
temanā paṭṭarūp udayāchaḷ par bhavyajīvorūp kamaḷone vikasāvī ānand
āpanār prakhyāt bhuvanakīrti sūryasamān thayā, tyār pachhī je temanā
charaṇakamaḷamān rat gnānabhūṣhaṇ thayā, temaṇe ā tattvagnān taraṅgiṇī
nāmano granth rachyo chhe. 21.

Page 152 of 153
PDF/HTML Page 160 of 161
single page version

152 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
क्रीडंति ये प्रविश्येनां तत्त्वज्ञानतरंगिणीं ।
ते स्वर्गादिसुखं प्राप्य सिद्धयंति तदनंतरं ।।२२।।
ā tattvagnān taraṅgiṇīmān je praveshī tyān rame,
svargādi sukhane pāmīne siddhi vare te anukrame. 22.
artha : — jeo ā tattvagnānarūp nadīmān praveshīne krīḍā kare chhe,
teo svargādi sukh pāmīne pachhī siddha thāy chhe. 22.
यदैव विक्रमातीताः शतपंचदशाधिकाः ।
षष्टिः संवत्सरा जातास्तदेयं निर्मिता कृतिः ।।२३।।
jyān varṣha pandaraso ane vaḷī sāL vikramanān vityān,
shrī gnānabhūṣhaṇ kavivare rachī ā kr̥uti ati sukhad tyān. 23.
artha : — jyāre vikram samvatanān pandaraso sāṭh varṣho vītī gayā,
tyāre ā kr̥uti rachāī chhe. 23.
ग्रंथसंख्यात्र विज्ञेया लेखकैः पाठकैः किल ।
षट्त्रिंशदधिका पंचशती श्रोतृजनैरपि ।।२४।।
lekhak pāLka shrotr̥ujan, lahe svarup sambhāḷ;
jāṇī saṅkhyā pāñchaso, chhatrīs shlok rasāḷ. 24.
artha : — ā granthanā lekhak, pāṭhakoe ane shrotāoe ā
granthanī shlok saṅkhyā pāñchaso chhatrīs jāṇavī.