Tattvagyan Tarangini-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Adhyay-14 : Anya Karyo Karava Chhata Pan Shuddh Chidrupna Smaranno Updesh; Adhyay-15 : Shuddh Chidrupni Prapti Mate Par Dravyona Tyagano Updesh; Adhyay-16 : Shuddh Chidrupni Prapti Mate Nirjan Sthanni Aavashyakata.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 9

 

Page 113 of 153
PDF/HTML Page 121 of 161
single page version

adhayāy 14 mo
[anya kāryo karavā chhatān paṇ
shuddha chidrūpanā smaraṇano upadesh]
नीहाराहारपानं खमदनविजयं स्वापमौनासनं च
यानं शीलं तपांसि व्रतमपि कलयन्नागमं संयमं च ।
दानं गानं जिनानां नुतिनतिजपनं मंदिरं चाभिषेकं
यात्रार्चे मूर्तिमेवं कलयति सुमतिः शुद्धचिद्रूपकोऽहं ।।१।।
(jhūlaṇā)
jyān matimān āhār nīhāramān,
viṣhay – kāmādi – jayamān pravarte,
shayan āsan gaman maun tap shīl jap,
shrut vrat sanyame sthir varte;
dān jin-stavan vandan abhiṣhek ke,
mūrti mandir, pūjā vagere,
je kare te sadā premathī pratham tyān,
shuddha chidrūp hun satat samare. 1.
artha : — samyaggnānī āhār, nīhār, pān, indriy ane
kāmano vijay tathā nidrā, maun, āsan vagere karatān, vāhan, shīl, vrat,
shāstrasvādhyāy, sanyam vagere karatān, dān, gān, jin bhagavānanī stuti,
namaskār, jāp karatān, mandir – mūrtinī sthāpanā, abhiṣhek, yātrā, pūjā
karatān, pratiṣhṭhā ādi karatān — (darek kārya karatān) hun shuddha chidrūp chhun;
em bhāve chhe. 1.

Page 114 of 153
PDF/HTML Page 122 of 161
single page version

114 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
कुर्वन् यात्रार्चनाद्यं खजयजपतपोऽध्यापनं साधुसेवां
दानौघान्योपकारं यमनियमधरं स्वापशीलं दधानः ।
उद्भीभावं च मौनं व्रतसमितिततिं पालयन् संयमौघं
चिद्रूपध्यानरक्तो भवति च शिवभाग् नापरः स्वर्गभाक् च ।।२।।
sādhāusevā kare viṣhayajay man dhāre,
pūjanā paLna pāLna kare tyān,
dān jap shīl tap maun yātrā kare,
bhay taje vrat samiti dhāre tyān;
parahite rakat yam niyam sanyam dhāre,
tyān badhāān kārya karatān yadi te,
rakat chidrūp dhayāne rahe to vare,
mukit, nahi to surādi gati te. 2.
artha : — yātrā pūjā ādi karatān, indriyajay, tap ane pāṭhan
karatān, sādhusevā, dān ane anya upakār karatān, yam niyam dharatān,
shīl dhāraṇ karatān, nirbhayapaṇun, maun ke vratasamitipaṇun dhāraṇ karatān,
sanyamasamūhanun pālan karatān (ā badhā kāryo vakhate paṇ) je jīv
ātmadhyānamān rakta rahe chhe te mokṣhanun pātra bane chhe, bījo nahi.
(bījo) svarganī prāpti kare chhe. 2.
चित्तं निधाय चिद्रूपे कुर्याद् वागंगचेष्टितं ।
सुधीर्निरंतरं कुंभे यथा पानीयहारिणी ।।३।।
chitta chidrūpamān sthāpī nishadin badhāān,
kārya tan vachanathī sugna karatā;
shīrṣha par kumbhamān chitta panihārīnun
jem hasatān, jatān, vāt karatān. 3.
artha : — jem panihārī ghaḍāmān chitta rākhīne gaman, vachanochchār
ādi kriyā kare chhe, tem sugnajan nirantar ātmāmān chitta sthāpīne vāṇī
ane sharīranī kriyā kare chhe. 3.

Page 115 of 153
PDF/HTML Page 123 of 161
single page version

adhyāy-14 ][ 115
वैराग्यं त्रिविधं प्राप्य संगं हित्वा द्विधा ततः ।
तत्त्वविद्गुरुमाश्रित्य ततः स्वीकृत्य संयमं ।।४।।
अधीत्य सर्वशास्त्राणि निर्जने निरुपद्रवे ।
स्थाने स्थित्वा विमुच्यान्यचिंतां धृत्वा शुभासनं ।।५।।
पदस्थादिकमभ्यस्य कृत्वा साम्यावलंबनं ।
मानसं निश्चलीकृत्य स्वं चिद्रूपं स्मरंति ये ।।६।।त्रिकलं ।।
पापानि प्रलयं यांति तेषामभ्युदयप्रदः ।
धर्मो विवर्द्धते मुक्तिप्रदो धर्मश्च जायते ।।७।।
pāmī vairāgya man vachanane kāyathī,
bāıā antar tajī saṅg jyāre,
tattvagnānī gurunā sharaṇamān jai,
sanyamādi svahitane svīkāre. 4.
sarva shāstro bhaṇī, nirupadrav nirjane,
sthānamān sthiratāne karīne,
anya chintā tajī draḍh shubhāsan dhārī,
dhayān uttam padasthādi dhārīne; 5.
sāmya avalambane achal manane karī,
je smare nij chidrūp tene,
pāpakṣhay thāy ne abhyuday dhārmanī
vr̥uddhi, vaḷī mukitaprad dhārma janme. 6-7.
artha : — je puruṣho man, vachan, kāyāthī traṇ prakāre vairāgya
pāmīne pachhī bāhya ane antar em be prakāranā saṅgane tajīne, tattvagna
sadgurunun sharaṇ grahaṇ karīne pachhī sanyam aṅgīkār karī, sarva shāstronun
adhyayan karīne, nirjan upadravarahit sthānamān rahīne, chintā tyajīne
shubh draḍh āsan dhāraṇ karī, padastha, piṇḍastha ādi dhyānano abhyās
karīne, samatānun avalamban laīne, manane nishchaḷ karīne potānā shuddha

Page 116 of 153
PDF/HTML Page 124 of 161
single page version

116 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
ātma-svarūpane smare chhe temanān pāpano nāsh thāy chhe, svarga ādi
sampatti āpanār dharma vadhe chhe ane mukti āpanār dharma pragaṭ thāy
chhe. 4-5-6-7.
वार्वाताग्न्यमृतोषवज्रगरुडज्ञानौषधेभारिणा
सूर्येण प्रियभाषितेन च यथा यांति क्षणेन क्षयं ।
अग्न्यब्दागविषं मलागफ णिनोऽज्ञानं गदेभव्रजाः
रात्रिवर्रैमिहावनावघचयश्चिद्रूपसंचिंतया ।।८।।
naṣhṭa kṣhaṇamān kare jem jal analane,
meghāne pavan, agni tarune,
verane priyabhāṣhaṇ, sudhāā viṣhane,
sarpane garuM ke vajā girine;
gnān agnānane, auṣhadhiā rogane,
rātrine ravi haṇe, sinh gajane,
tem chidrūp – chintan ahā vishvamān!
kṣhay kare shīghār sau aghāsamūhane. 8.
artha : — jem ā pr̥ithvī upar pāṇī agnine, pavan meghane,
agni vr̥ukṣhane, amr̥ut viṣhane, sābu (kṣhār) melane, vajra parvatane, garuḍ
sarpane, gnān agnānane, auṣhadh rogane, sinh hāthīone, sūrya rātrine
ane priyabhāṣhaṇ verane ek kṣhaṇamān naṣhṭa karī nāṅkhe chhe te pramāṇe
ātmānā shānt chintavanathī pāpano sañchay kṣhaṇamātramān kṣhay pāme chhe.
वर्द्धंते च यथा मेघात्पूर्वं जाता महीरुहाः ।
तथा चिद्रूपसद्धयानात् धर्मश्चाभ्युदयप्रदः ।।९।।
taruvaro prathamathī hoy ugel te
meghāvr̥uṣhṭi thatān vr̥uddhi pāme,
tem chidrūp saddhayānathī dhārma je
abhyudayadāyī te vr̥uddhi pāme. 9.

Page 117 of 153
PDF/HTML Page 125 of 161
single page version

adhyāy-14 ][ 117
artha : — jem pahelān ugelān vr̥ukṣho meghavr̥uṣhṭithī vadhī jāy chhe,
tem shuddha ātmānā dhyānathī kalyāṇ āpanār dharma vr̥uddhi pāme chhe. 9.
यथा बलाहकवृष्टेर्जायंते हरितांकुराः ।
तथा मुक्तिप्रदो धर्मः शुद्धचिद्रूपचिंतनात् ।।१०।।
meghāvr̥uṣhṭi thatān bhūmimānthī yathā,
navīn aṅkur bahu ugī nīkaḷe,
shuddha chidrūp chintan thakī upaje,
mukitaprad dhārma tyam chitta vimale. 10.
artha : — jem megh vr̥uṣhṭi thatān (bhūmimānthī) līlā aṅkuro ugī
nīkaḷe chhe, tem shuddha ātmānā chintavanathī mukti āpanār dharma pragaṭ
thāy chhe. 10.
व्रतानि शास्त्राणि तपांसि निर्जने निवासमंतर्बहिः संगमोचनं ।
मौनं क्षमातापनयोगधारणं चिश्चिंतयामा कलयन् शिवं श्रयेत् ।।११।।
shāstra vrat tap kṣhamā, vās nirjan sthaḷe,
bāıā antar tajī saṅgane jo;
maun ātāpanā yog dhāratān ya jo,
chintave svarupamukit vare to. 11.
artha : — vrato pāḷatān, shāstro vāñchatān, tap karatān, nirjan
sthānamān vasatān, antaraṅg ane bāhya saṅgano tyāg karatān, maun pāmatān,
kṣhamā ātāpan yog dhāraṇ karatān, ātmachintan sāthe ā badhān kāryo
karavāmān āvatān (jīv) mokṣha pāme chhe. 11.
शुद्धचिद्रूपके रक्तः शरीरादिपराङ्मुखः ।
राज्यं कुर्वन्न बंधेत कर्मणा भरतो यथा ।।१२।।
deh gehādithī thai udāsīn je
shuddha chidrūpamān rakat nitye,

Page 118 of 153
PDF/HTML Page 126 of 161
single page version

118 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
te na karmothī bandhāāy bharatādivat
rājya karatāny nahi lipta chitte. 12.
artha : — sharīrādithī udāsīn, shuddhātmāmān prem karanār rājya
karatān (chhatān) bharat (chakravartī)nī jem karmathī bandhāto nathī. 12.
स्मरन् स्वशुद्धचिद्रूपं कुर्यात्कार्यशतान्यपि ।
तथापि न हि बध्यते धीमानशुभक र्मणा ।।१३।।
shuddha chidrup nij smaraṇ karatān jatān,
kārya yadi saxkaMo paṇ karāye,
toy nahi ashubh karmo taṇo lesh paṇ,
sanmatimānane bandhā thāye. 13.
artha : — samyaggnānī potānā shuddha ātmāne yād karatān seṅkaḍo
kāryo kare, topaṇ te ashubh karmathī bandhāy nahi. 13.
रोगेण पीडितो देही यष्टिमुष्टयादिताडितः ।
बद्धो रज्वादिभिर्दुःखी न चिद्रूपं निजं स्मरन् ।।१४।।
बुभुक्षया च शीतेन वातेन च पिपासया ।
आतपेन भवेन्नार्तो निजचिद्रूपचिंतनात् ।।१५।।
hoy kadī rog pīiMta jīv ke kadī,
yaṣhṭi muṣhṭi vaMe koi māre,
baddha kadī rajju ādithī paṇ duḥkhī na te,
bhinna chidrūp je smaraṇ dhāāre. 14.
te kṣhudhāā ke tr̥uṣhāthī duḥkhī nā bane,
pavan ke shīt pīMe nah{ tyān,
kadī ātap vaMe ārta paṇ nā bane,
shuddha chidrūp nij chintanā jyān. 15.
artha
: — rogathī pīḍāyelo, lākaḍī muṣhṭi ādi vaḍe prahār

Page 119 of 153
PDF/HTML Page 127 of 161
single page version

adhyāy-14 ][ 119
karāyelo, doraḍā ādithī bandhāyelo (jīv paṇ) potānā ātmānun
smaraṇ karatān duḥkhī thato nathī. potānā ātmānā chintanathī kṣhudhā
vaḍe, ṭhaṇḍīthī, tr̥uṣhāthī, tāpathī vyākuḷ chittavāḷo jīv paṇ duḥkhī
thato nathī. 14-15.
हर्षो न जायते स्तुत्या विषादो न स्वनिंदया ।
स्वकीयं शुद्धचिद्रूपमन्वहं स्मरतोंऽगिनः ।।१६।।
lok nij stuti kare, harṣha nā thāy tyān,
khed nahi koi nindā kare tyān,
shuddha chidrūp nij bhinna e sarvathī,
em matimān nishadin smare jyān. 16.
artha : — potānā shuddha ātmasvarūpane pratidin smaratā jīvone
potānī prashansāthī harṣha thato nathī, potānī nindāthī khed thato nathī. 16.
रागद्वेषो न जायेते परद्रव्ये गतागते ।
शुभाशुभेंऽगिनः शुद्धचिद्रूपासक्तचेतसः ।।१७।।
न संपदि प्रमोदः स्यात् शोको नापदि धीमतां ।
अहो स्वित्सर्वदात्मीयशुद्धचिद्रूपचेतसां ।।१८।।
sarva paradravya je shubh ashubh kāni paṇ,
prāpti aprāpti tenī thatān to;
shuddha chidrūpamān chitta āsakatane,
rāg ke dveṣh nahi janmatā jo. 17.
aho! sampattimān harṣha jene nahi,
tem nahi shok āpattimānhī;
nitya nij vimal chidrūpamān chitta te,
sarva dhāīmant kr̥utakr̥utya tyānhī. 18.
artha
: — shuddha chidrūpamān jemanun chitta āsakta chhe evā jīvone

Page 120 of 153
PDF/HTML Page 128 of 161
single page version

120 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
sārā ke kharāb par dravyanā javā – āvavāthī (sanyog ke viyog thavāthī)
rāg-dveṣh thatā nathī. 17.
potānā shuddha ātmasvarūpamān chittane sarvadā ekāgra karanār
buddhimānone aho āshcharyanī vāt chhe, ke sampattimān harṣha thato nathī (ke)
āpattimān shok thato nathī. 18.
स्वकीयं शुद्धचिद्रूपं ये न मुंचंति सर्वदा ।
गच्छंतोऽप्यन्यलोकं ते सम्यगभ्यासतो न हि ।।१९।।
तथा कुरु सदाभ्यासं शुद्धचिद्रूपचिंतने ।
संक्लेशे मरणे चापि तद्विनाशं यथैति न ।।२०।।
je jano svakīy chidrūp nirmal kadī,
nā taje paṇ bhaje sarvadā te,
achal abhyās samyak thakī nā chhūṭe,
jāy paralokamān paṇ yadā te.
shuddha chidrūp – chintan viṣhe sarvadā,
tethī abhyās evo karo ke;
duḥkh saṅkalesh ke maraṇ paṇ āvatān,
te chaḷe nā achaḷatā dhāro e. 19-20.
artha : — je jīvo potānā shuddha ātmasvarūpane hammeshān chhoḍatān
nathī, teo sārī rīte karelā abhyāsanā baḷathī paralokamān jatān paṇ
kharekhar chhoḍatā nathī. 19.
shuddha chidrūpanā chintanamān sadā evo abhyās karo ke saṅkleshamān
tathā maraṇamān paṇ te vināsh pāme nahi. 20.
वदन्नन्यैर्हसन् गच्छन् पाठयन्नागमं पठन् ।
आसनं शयनं कुर्वन् शोचनं रोदनं भयं ।।२१।।

Page 121 of 153
PDF/HTML Page 129 of 161
single page version

adhyāy-14 ][ 121
भोजनं क्रोधलोभादि कुर्वन् कर्मवशात् सुधीः ।
न मुंचति क्षणार्द्धं स शुद्धचिद्रूपचिंतनं ।।२२।।
anyanī sāthe kani vāt karatān jatān,
paLna pāLna tathā hāsya karatān;
karmane vash vaḷī khānapānādi ke,
krodhā lobhādi parabhāv bhajatān;
shuddha chidrūp – chintan kadī paṇ nah{,
ardhā kṣhaṇ mātra dhāīmant tajatā. 21-22.
artha : — samyakgnānī bījāo sāthe bolatān, hasatān, jatān,
(bījāone) shāstra bhaṇāvatān ke bhaṇatān, āsan shayan karatān, karmavashe
shok, rudan, bhay, bhojan ke krodh lobhādi karatān (chhatān paṇ) shuddha
chidrūpanān chintanane te ardhī kṣhaṇ māṭe paṇ chhoḍato nathī. 21-22.

Page 122 of 153
PDF/HTML Page 130 of 161
single page version

adhayāy 15 mo
[ shuddha chidrūpanī prāpti māṭe
par dravyonān tyāgano upadesh ]
गृहं राज्यं मित्रं जनकअननीं भ्रातृपुत्रं कलत्रं
सुवर्णं रत्नं वा पुरजनपदं वाहनं भूषणं वै ।
खसौख्यं क्रोधाद्यं वसनमशनं चित्तवाक्कायकर्म-
त्रिधा मुंचेत् प्राज्ञः शुभमपि निजं शुद्धचिद्रूपलब्ध्यै ।।१।।
(harigīt chhand)
gr̥uh rājya putra kalatra mitro bhrāt māt pitā bhalān,
āhār vāhan vastrabhūṣhaṇ ratna purajan nij maªyān;
£ndriy sukh krodhāādi bhāvo vachan tan manathī tridhāā,
te sarva chidrūp prāpti māṭe prāgna tyāge sarvathā. 1.
artha : — gnānī anukūḷ chhatān potānān ghar, rājya, mitra, pitā
mātā, bhāī, putra, strī, suvarṇa, ratna tathā nagar, desh, vāhan, bhūṣhaṇ,
indriyasukh, krodhādi kaṣhāy bhāv, vastra, bhojanano man, vachan, kāyāe
karī (traṇ prakāre) shuddha chidrūpanī prāpti māṭe tyāg kare chhe. 1.
सुतादौ भार्यादौ वपुषि सदने पुस्तक धने
पुरादौ मंत्रादौ यशसि पठने राज्यकदने ।
गवादौ भक्तादौ सुहृदि दिवि वाहे खविषये
कुधर्मे वांछा स्यात् सुरतरुमुखे मोहवशतः ।।२।।
strī, putra putrī sharīr pustak dhāām dhān ādi viṣhe,
pur mantra yash pāLna paLna ke rājya vigrahamān dīse;

Page 123 of 153
PDF/HTML Page 131 of 161
single page version

adhyāy-15 ][ 123
āhār vāhan mitra sur ke viṣhayasukh suradrumamān,
vāñchhā thatī te mohavashathī, tem vaḷī kudhārmamān. 2.
artha : — mohane vash thavāthī putra – putrī ādimān, strī ādimān,
sharīramān, makānamān, pustakonā samūhamān, nagar ādimān, mantra ādimān,
yashamān, bhaṇavāmān, rājyamān, yuddhamān, gāy – baḷad ādi pashumān, bhojan
ādimān, mitramān, svargamān, vāhanamān, indriyanā viṣhayomān,
mithyātvayukta kudharmamān, kalpavr̥ukṣha ādimān vāñchhā thāy (chhe). 2.
किं पर्यायैविभावैस्तव हि चिदचित्तां व्यंजनार्थाभिधानैः
रागद्वेषाप्तिबीजैर्जगति परिचितैः कारणैः संसृतेश्च ।
मत्वैवं त्वं चिदात्मन् परिहर सततं चिंतनं मंक्षु तेषां
शुद्धे द्रव्ये चिति स्वे स्थितिमचलतयांतर्दृशा संविधेहि ।।३।।
sau dravya guṇ paryāy jaM chetanataṇā vibhāv je,
rāgādine bhavahetunun shun kām? jag parichit e;
e mānya karī taj shīghār chintan re! chidātman chittathī!
nij shuddha chiddravye sthiti kar achaḷ antaradraṣhṭithī. 3.
artha : — chaitanya ane jaḍanā vyañjan ane artha (paryāy) nāmanā
avasthāothī — (ke je) rāg-dveṣh thavānān mūḷ kāraṇo chhe, emanāthī
jagatamān chir parichit ane sansāranā kāraṇarūp evā vibhāv paryāyothī
tāre shun prayojan chhe? ām jāṇīne he chidātman! tun temanun nirantar
chintan shīghra tajī de. (ane) potānā shuddha chaitanyadravyamān antardraṣhṭithī
achaḷapaṇe sthiratā dhāraṇ kar. 3.
स्वर्णैरत्नैर्गृहैः स्त्रीसुतरथशिविकाश्वेभमृत्यैरसंख्यै –
र्भूषावस्त्रैः स्रगाद्येर्जनपदनगरैश्चाभरैः सिंहपीठैः ।
छत्रैरस्त्रैर्विचित्रैर्वरतरशयनैर्माजनैर्भोजनैश्च
लब्धैः पांडित्यमुख्यैर्न भवति पुरुषो व्याकुलस्तीव्रमोहात् ।।४।।

Page 124 of 153
PDF/HTML Page 132 of 161
single page version

124 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
rath ashva gaj kiṅkar kanak, gha ratna strī sut shibikā,
chāmar sinhāsan chhatra bhūṣhaṇ – vastra janapad nagarī vā;
uāg astra sundar shayan bhojan, vidvatā, phānsī mahā,
tyān puruṣh vyākul nā bane, shun tīvra moh mahātmya hā! 4.
artha : — puruṣh (jīv) tīvra mohane kāraṇe suvarṇa, ratno, makāno,
strī, putra, rath, pālakhī, ashva, gaj, nokaro, asaṅkhya vastrābhūṣhaṇo,
māḷā ādi desh, nagar ādi, chāmaro, sinhāsano, chhatro, vidhavidh
astro, uttam shayano, bhojano, vāsaṇo tathā pāṇḍitya vagerenī prāpti
karavāmān vyākuḷ thato nathī. 4.
रैगोभार्याः सुताश्वा गृहवसनरथाः क्षेत्रदासीभशिष्याः
कर्पूराभूषणाद्यापणवनशिबिका बंधुमित्रायुधाद्याः ।
मंचा वाप्यादि भृत्यातपहरणखगाः सूर्यपात्रासनाद्याः
दुःखानां हेतवोऽमी कलयति विमतिः सौख्यहेतून् किलैतान् ।।५।।
dhān dhonu strīsut ashva gr̥uh rath vastra dāsī shiṣhya vā,
karpūr bhūṣhaṇ shibikā udyān āsan va vāpikā;
āyudhā chhatra palaṅg bhājan bhr̥utya mitra dukānane,
sukhahetu mūḍh mati gaṇe hā! sarva duḥkh – nidānane. 5.
artha : — dhan, suvarṇa, gāy ane strī, putra, putrī tathā ashvo,
gr̥uh, vastra ane rath, jamīn, dāsī, hāthī, shiṣhyo, kapūr, bhūṣhaṇ, dukān,
van, upavan, pālakhī, bhāī, mitra, āyudhādi, maṇḍap – palaṅg, vāv ādi
nokar, chhatrī, chhatra, pakṣhī, sūrya, pātra, āsan ādi; ā (badhā)
duḥkhonān kāraṇ chhe (topaṇ) viparīt buddhivāḷo (agnānī) e saghaḷāne
kharekhar sukhanān kāraṇ māne chhe. 5.
हंस ! स्मरसि द्रव्याणि पराणि प्रत्यहं यथा ।
तथा चेत् शुद्धचिद्रूपं मुक्तिः किं ते न हस्तगा ।।६।।

Page 125 of 153
PDF/HTML Page 133 of 161
single page version

adhyāy-15 ][ 125
लोकस्य चात्मनो यत्नं रंजनाय करोति यत् ।
तच्चेन्निराकुलत्वाय तर्हि दूरे न तत्पदं ।।७।।
re hans! paradravyo smare tun jem nishadin yatnathī,
jo tem chidrūp shuddha smar to mukit dūr shun hastathī?
je yatna nij par rañjane karatā sadā sarve janā,
tevo nirākulatva māṭe jo kare, pad dūr nā. 6-7.
artha : — he ātman! jem tun paradravyonun pratidin smaraṇ kare
chhe, tem jo shuddha ātmasvarūpanun smaraṇ kare to shun mokṣha tane hastagat
na thāy? (avashya thāy.) 6.
lokanā ane potānā rañjan māṭe je yatna kare chhe tevo prayatna jo
nirākuḷatā māṭe kare, to te mukti pad dūr rahe nahi. 7.
रंजने परिणामः स्याद् विभावो हि चिदात्मनि ।
निराकुले स्वभावः स्यात् तं बिना नास्ति सत्सुखं ।।८।।
संयोगविप्रयोगौ च रागद्वेषौ सुखामुखे ।
तद्भवेऽत्रभवे नित्यं दृश्येते तद्भवं त्यज ।।९।।
rañjan kare tyān, chidrūpe pariṇām thāy vibhāvanān,
hoye svabhāv nirākulatve nah{ satsukh te vinā,
sanyog ne viyog sukh duḥkh, rāgadveṣh bhaḷāy jyān,
nishadin ā bhav parabhave hā! bhav have tun tyāg tyān. 8 – 9.
artha : — rañjan karavāmān ātmānā bhāv thāy te chidrūp
ātmāmān vibhāv ja chhe. nirākuḷatāmān svabhāv hoy (chhe). tenā
(svabhāv) vinā sāchun sukh nathī. 8.
sanyog ane viyog, rāg ane dveṣh, sukh tathā duḥkh (nā dvandvo)
parabhavamān ane ā bhavamān sadā dekhavāmān āve chhe, māṭe tun sansārane
tajī de. 9.

Page 126 of 153
PDF/HTML Page 134 of 161
single page version

126 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
शास्त्राद् गुरोः सधर्मादेर्ज्ञानमुत्पाद्य चात्मनः ।
तस्यावलंबनं कृत्वा तिष्ठ मुंचान्यसंगतिं ।।१०।।
अवश्यं च परद्रव्यं नश्यत्येव न संशयः ।
तद्विनाशे विधातव्यो न शोको धीमता क्वचित् ।।११।।
pragaṭāv ātamagnān sadguru, shāstra dhārmī susaṅgathī,
tenun ja avalamban karī sthir thā chhūṭī parasaṅgathī;
paradravya nāsh avashya pāme tyān shun sanshay chhe kharo?
tenā vināshe shok tethī sugna kadīye nā dhāro. 10-11.
artha : — shāstrathī, guruthī, sādharmījano ādithī ātmagnān
pragaṭ karīne teno āshray laīne tun sthir thā, bījo saṅg chhoḍī de. 10.
tathā paradravya avashya nāsh pāme chhe ja, emān sanshay nathī,
tenā vināshamān gnānījane kyāy shok kartavya nathī. 11.
त्यक्त्वा मां चिदचित्संगा यास्यंत्येव न संशयः ।
तानहं वा च यास्मामि तत्प्रीतिरिति मे वृथा ।।१२।।
पुस्तकैर्यत्परिज्ञानं परद्रव्यस्य मे भवेत् ।
तद्धेयं किं न हेयानि तानि तत्त्वावलंबिनः ।।१३।।
naúī jashe mujane tajī sau saṅg jaM chetan kadī,
ke sarva tajī māre javun tyān prīti muj shī duḥkhadā?
je gnān pustakathī thatun paradravyanun te tyājya jyān,
to tyājya shun paradravya nahi, tattvāvalambī hun thatān. 12-13.
artha : — chetan ane jaḍ saṅg mane tajīne jashe ja, emān sanshay
nathī athavā hun te saṅgone tajīne jaīsh, tethī māre (māṭe) temanī prīti
(karavī) nakāmī chhe. jeṇe tattvanun avalamban līdhun chhe, evā mane je
paradravyanun parignān pustakothī thāy (chhe) te (paṇ) tyājya chhe, to pachhī
shun te paradravyo hey na hoy? (hoy ja). 12-13.

Page 127 of 153
PDF/HTML Page 135 of 161
single page version

adhyāy-15 ][ 127
स्वर्णैरत्नैः कलत्रैः सुतगृहवसनैर्भूषणैं राज्यखार्थे —
र्गोहस्त्यश्वैश्च पद्गैः स्थवरशिविकामित्रमिष्टान्नपानैः ।
चिंतारत्नैर्निधानैः सुरतरुनिवहैः कामधेन्वा हि शुद्ध-
चिद्रूपाप्तिं विनांगी न भवति कृतकृत्यः कदा क्वापि काऽपि ।।१४।।
sut mitra vastra kalatra kañchan ratna bhūṣhaṇ saṅgraıāān,
rath ashva gaj gr̥uh rājya sukh miṣhṭānna pān ghāṇān laıāān;
chintāmaṇi nidhāān surataru kāmadhonu maªyā chhatān,
nahi koi jīv kr̥utakr̥utya chidrūp prāpti viṇ kadī thatā. 14.
artha: — shuddha ātmasvarūpanī prāpti vinā koī paṇ jīv kyāy
paṇ, kyārey, suvarṇa ane ratno (nī prāpti)thī, strīthī, putra, gr̥uh,
vastrothī, ābhūṣhaṇothī, rājya ane indriyanā viṣhayothī tathā gāy,
hāthī, ghoḍāthī, padātiothī, rath, uttam pālakhī, mitro ke miṣhṭānna
bhojanothī, chintāmaṇi ratnothī, dhananā bhaṇḍārothī, kalpavr̥ukṣhanā samūhothī,
kāmadhenuthī, kharekhar kr̥utakr̥utya thato nathī. 14.
परद्रव्यासनाभ्यासं कुर्वन् योगी निरंतरं ।
कर्मांगादिपरद्रव्यं मुक्त्वा क्षिप्रं शिवी भवेत् ।।१५।।
कारणं कर्मबन्धस्य परद्रव्यस्य चिंतनं ।
स्वद्रव्यस्य विशुद्धस्य तन्मोक्षस्यैव केवलं ।।१६।।
paradravyane tajavā kare abhyās satat svachintane,
te yogī karma sharīr ādi tyāgī satvar shiv bane;
paradravyanun chintan kharekhar karma-bandhā-nidān chhe,
chintan vimal nij dravyanun, shiv hetu e ja pradhāān chhe. 15-16.
artha : — yogī nirantar paradravyanā tyāgano abhyās karato thako
karma sharīr ādi paradravyone chhoḍīne shīghra shivapad pāme chhe. 15.

Page 128 of 153
PDF/HTML Page 136 of 161
single page version

128 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
paradravyanun chintan karmabandhanun kāraṇ chhe. vishuddha ātmadravyanun chintan
te kevaḷ mokṣhanun ja kāraṇ chhe. 16.
प्रादुर्भवंति निःशेषा गुणाः स्वाभाविकाश्चितः ।
दोषा नश्यंत्यहो सर्वे परद्रव्यवियोजनात् ।।१७।।
समस्तकर्मदेहादिपरद्रव्यविमोचनात् ।
शुद्धस्वात्मोपलब्धिर्या सा मुक्तिरिति कथ्यते ।।१८।।
chidrūpanā niḥsheṣh svābhāvik guṇo pragaṭe badhāā,
te doṣh kṣhay thāye sakal paradravye tyāgye sarvathā;
niḥsheṣh karma sharīr ādi anya dravyo tyāgatān,
nij sahaj ātmasvarup prāpti te ja mukit kathāy tyān. 17-18.
artha : — āshcharyanī vāt chhe ke paradravyanā tyāgathī ātmānā
samasta svābhāvikaguṇo pragaṭ thāy chhe (ane) sarva doṣho nāsh pāmī
jāy chhe. 17.
sarva karma deh ādi paradravyanā tyāgathī je shuddha sva ātmānī
prāpti te ja mokṣha kahevāy chhe. 18.
अतः स्वशुद्धचिद्रूपलब्धये तत्त्वविन्मुनिः ।
वपुषा मनसा वाचा परद्रव्यं परित्यजेत् ।।१९।।
(vasantatilakā chhand)
tethī sva shuddha sahajātma svarup prāpti,
je tattvagnānī munivarya chahe sadāpi;
te to sharīr manane vachane triyoge,
dravyo anātma saghāḷān ati shīghār tyāge. 19.
artha : — tethī ātmagnānī muni nij shuddhātmasvarūpanī prāpti
māṭe sharīrathī, manathī ane vachanathī paradravyane tajī de chhe. 19.

Page 129 of 153
PDF/HTML Page 137 of 161
single page version

adhyāy-15 ][ 129
दिक्चेलैको हस्तपात्रो निरीहः
साम्यारूढस्तत्त्ववेदी तपस्वी ।
मौनी कर्मौधेभसिंहो विवेकी
सिद्धयै स्यात्स्वे चित्स्वरूपेऽभिरक्तः ।।२०।।
dig vastra mātra karapātra, tapasvī, maunī,
nispr̥uh, sāmyapad āruḍh, tattvagnānī;
te karmahastī prati sinh, vivekabuddhi,
ātmīy chidsvarup rakat, vare svasiddhi. 20.
artha : — dishāo jemanun vastra chhe, jemane hāth e ja (bhojan
pān māṭenun ek) pātra chhe, je nispr̥uh chhe, samatāshreṇī upar chaḍhelā
chhe, ātmagnānī, tapasvī, maunī, karmonā samūharūp hāthīone haṇavāne
sinh samān chhe, bhedagnānī ane potānā ātmasvarūpamān tallīn chhe, te
ja mokṣha meḷavavāne yogya thāy chhe.

Page 130 of 153
PDF/HTML Page 138 of 161
single page version

adhayāy 16 mo
[shuddha chidrūpanī prāpti māṭe nirjan sthānanī āvashyakatā]
सद्बुद्धैः पररंजनाकुलविधित्यागस्य साम्यस्य च
ग्रंथार्थग्रहणस्य मानसवचोरोधस्य बाधाहतेः ।
रागादित्यजनस्य काव्यजमतेश्वेतोविशुद्धेरपि
हेतु स्वोत्थसुखस्य निर्जनमहो ध्यानस्य वा स्थानकं ।।१।।
(savaiyā)
sadbuddhi, samatā, rāgādi – tyāg, shāstranā artha grahāy,
pararañjan – ākuḷatā jāye, man vāṇīno rodhā kāy;
buddhi kāvya viṣhe joMāye, chittavishuddhi vaḷī pamāy,
ātmik sukh ne dhayān prāptino, nirjan sthānak hetu manāy. 1.
artha : — aho! ekānt sthān samyakbuddhirūp vivekagnānanun
anyane rañjan karavāmān thatī ākuḷatānā tyāganun tathā samatānun, shāstranā
arthanā grahaṇanun, man, vachananā nirodhanun, bādhāne haṇavānun, rāgādinā
tyāganun, kāvyamān mati ekāgra thavānun, chittavishuddhinun paṇ, ātmāmānthī
utpanna thatā sukhanun athavā dhyānanun kāraṇ thāy chhe. 1.
पार्श्ववर्त्यंगिना नास्ति केनचिन्मे प्रयोजनं ।
मित्रेण शत्रुणा मध्यवर्त्तिना ता शिवार्थिनः ।।२।।
samīpavartī shatru mitra ke madhayavartī prāṇī sambhrānta,
koi anyanun kām na māre, shiv arthī hun chahun ekānta. 2.
artha : — mohanā arthī evā mane koīnun paṇ mitra, shatru ke
madhyasthanun, najīkamān vartatā prāṇīnun prayojan (kām) nathī. 2.

Page 131 of 153
PDF/HTML Page 139 of 161
single page version

adhyāy-16 ][ 131
इंदोर्वृद्धौ समुद्रः सरिदमृतबलं वर्द्धते मेघवृष्टे-
र्मोहानां कर्मबंधो गद इव पुरुषस्याभुक्तेरवश्यं ।
नानावृत्ताक्षराणामवनिवरतले छंदसां प्रस्तरश्च
दुःखौघागो विकल्पास्त्रववचनकुलं पार्श्ववर्यगिनां हि ।।३।।
chandra vadho tyān jaladhiā vadhāto, vr̥uṣhṭi vadhaye nadī nīr athāg,
mohavr̥uddhithī karma vadho, vaḷī apakav anne vyādhiā-vipāk,
vividhā chhand akṣhar vr̥uddhithī vadho chhand prastār visheṣh,
tem samīpavāsī saṅge bahu vachan vikalpa vadho duḥkh doṣh. 3.
artha : — jevī rīte chandranī vr̥uddhi thatān samudra vadhe chhe (bharatī
āve chhe), meghavr̥uṣhṭinī vr̥uddhithī nadīnān pāṇīnun baḷ vadhe chhe, mohanī
vr̥uddhimān karmabandh vadhe chhe, manuṣhyane kāchā bhojanathī avashya roganī māphak,
pr̥ithvīnā sundar taḷamān judā judā chhandamān akṣharonī vr̥uddhi thatān chhandono
prastār vadhe chhe, tem najīkamān rahelā prāṇīonī saṅgati vadhavāthī
nishchayathī duḥkhono samūh ane doṣh, vikalpanā āgamananā kāraṇarūp
vachanono samūh vadhe chhe. 3.
वृद्धिं यात्येधसो वन्हिर्वृद्धौ धर्मस्य वा तृषा ।
चिन्ता संगस्य रोगस्य पीडा दुःखादि संगतेः ।।४।।
agni jem vadho £ndhānathī, tr̥uṣhā tāpathī vadhātī jāy,
chintā saṅgathī, vyathā vyādhiāthī, duḥkhādi saṅgatithī thāy. 4.
artha : — indhananī vr̥uddhithī jem agni vr̥uddhi pāme chhe ane
ukaḷāṭanī vr̥uddhithī taras vadhe chhe, saṅganī vr̥uddhithī chintā vadhe chhe, roganī
vr̥uddhithī pīḍā vadhe chhe, tem chetan – achetan padārthonī saṅgatinī vr̥uddhithī
duḥkhādi vadhe chhe. 4.
विकल्पः स्याज्जीवे निगडनगजंबालजलधि –
प्रदावाग्न्यातापप्रगदहिमताजालसदृशः ।

Page 132 of 153
PDF/HTML Page 140 of 161
single page version

132 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
वरं स्थानं छेत्रीपविरविकरागस्ति जलदा –
गदज्वालाशस्त्रीसममतिभिदे तस्य विजनं ।।५।।
vikalpa to janane giri kardam jaladhiā dāvānal ātāp,
beMī, jāl, shītalatā vyādhiā sadrash kare sadā santāp;
te chhedavā va» ravikar, agastya, jaladhār, chhīṇī sār,
chharī, agni, auṣhadhā sam jāṇo nirjan sthān paramahitakār. 5.
artha : — jīvamān vikalpa (thāy) chhe te beḍī, parvat, kādav,
samudra, prabaḷ dāvānaḷano tāp, vyādhi, shītaḷatā, ane jāḷ jevā chhe
tene atyant bhedavāmān uttam ekāntasthān chhe te chhīṇī, vajra, sūryakiraṇ,
samudrane shoṣhī janār agastya r̥̄iṣhi, megh, auṣhadh, agni ane chharī
samān thāy chhe. 5.
तपसां बाह्य भूतानां विविक्तशयनासनं ।
महत्तपो गुणोद्भूतेरागत्यागस्य हेतुतः ।।६।।
rāgatyāgarup guṇ pragaṭāvā, kāraṇ e jāṇe matimān;
bāıā tapomān vivikat shayyā, san tap tethī kaıāãn mahān. 6.
artha : — guṇanī utpattinun ane rāganā tyāganun kāraṇ hovāthī
ekānt shayan, āsan ādi, bāhyabhūt tapamān mahān tap chhe. 6.
काचिच्चिंता संगतिः केनचिच्च रोगादिभ्यो वेदना तीव्रनिद्रा ।
प्रादुर्भूतिः क्रोधमानादिकानां मूर्च्छा ज्ञेया ध्यानविध्वंसिनी च ।।७।।
kani paṇ chintā, saṅg koinā, vyādhiā – vedanā nidrā tīvra,
krodhāādi udbhav, mūrchhā, e dhayān vināshak jāṇo jīv. 7.
artha : — kāī paṇ chintā tathā koīnī sāthe parichayarūp saṅgati,
rogādithī thatī pīḍā, tīvra nidrā, kop, mān, māyā ādinun pragaṭ thavun
ane mohanī āsakti; emane dhyānanā nāsh karanār jāṇavā. 7.