: પોષ : ૨૦૦૦ આત્મધર્મ : ૨૧ :
છું, અને પરપણે નથી. જીવનું સ્વભાવપણું તે ચૈતન્યસ્વભાવ છે; એમ તેને સમજવામાં આવે,
ત્યારે પોતે પરપણે નથી, એટલે જડપણે નથી; ‘ઈચ્છા’ પણે નથી એમ પણ નક્કી કર્યું.
પહેલો મિત્ર :– તમારી એ વાત સાચી, પરંતુ તેમાં પણ ઈચ્છા હૈયાત છે!
બીજો મિત્ર :– ભાઈ, તમારો પ્રશ્ન બરાબર છે, પણ મેં મારું કથન પૂરૂં કર્યું નથી. તમને આ શંકા આવી અને
પ્રશ્ન પૂછ્યો તે બરાબર છે, પણ મારું કથન ક્રમે ક્રમે સાંભળશો તો તેમાં તમે માગેલો ખુલાસો
આવી જશે, માટે હવે મારો વિષય આગળ ચલાવું?
પહેલો મિત્ર :– ભાઈ, અત્યારે મોડું થયું છે, મારે બીજી જગાએ જવું છે માટે ફરી મળીશું.
બીજો મિત્ર :– ઘણી ખુશીથી, ભલે આપણે સગવડે ફરી મળીશું.
(બન્ને જુદા પડે છે.)
પ્રસંગ ત્રીજો :– બન્ને મિત્રો ફરી મળે છે.
પહેલો મિત્ર :– ભાઈ, આપણો સમ્યક્તપનો વિષય આપણે આજે આગળ ચલાવીએ.
બીજો મિત્ર :– બહુ સારું, હું કહું તે બરાબર લક્ષમાં રાખશો. મેં તમને પ્રથમ કહ્યું હતું કે, જીવે પોતાનું ‘અસ્તિ’
અને ‘નાસ્તિ’ સ્વરૂપ પ્રથમ નક્કી કરવું જોઈએ, અને પોતાનું અસ્તિ સ્વરૂપ નક્કી કરતાં
‘ઈચ્છા’ મારું સ્વરૂપ નથી, તે ક્ષણિક છે, તેને ટાળતાં ટાળી શકાય છે. એમ રાગ સહિત પ્રથમ
વિચારમાં નક્કી કર્યા પછી જીવ જ્યારે પોતાનું લક્ષ પર ઉપરથી પાછું હઠાવી પોતાના ત્રિકાળી
‘અસ્તિ’ સ્વરૂપ તરફ લક્ષ વાળે છે ત્યારે તેને પોતાના સ્વરૂપની પ્રતીતિ પ્રગટે છે, અને હું
ત્રિકાળી શુધ્ધ અખંડ ચેતન સ્વરૂપ છું, એવી પ્રતીતિ છતાં રાગ (ઈચ્છા) હોવા છતાં તે ઉપરનું
સ્વામિત્વ અભિપ્રાયમાંથી નીકળી જાય છે. કેમ સમજ્યા?
પુણ્યને આદરવાયોગ્ય અને પાપને ત્યાગવાયોગ્ય કોણ જાણે છે?
નિજ શુધ્ધાત્માની ભાવનાથી ઉત્પન્ન જે વીતરાગ સહજાનંદ એકરૂપ સુખ રસનો આસ્વાદ છે.
તેની રુચિરૂપ સમ્યગ્દર્શન, નિજ શુધ્ધાત્મામાં વીતરાગ નિત્યાનંદ સ્વસંવેદનરૂપ સમ્યગ્જ્ઞાન અને
વીતરાગ પરમાનંદ પરમ સમરસી ભાવથી આત્મામાં નિશ્ચય સ્થિરતારૂપ સમ્યક્ચારિત્ર એ ત્રણે સ્વરૂપે
પરિણત થયેલ આત્માને, જે જીવ મોક્ષનું કારણ નથી જાણતો, તે જ પુણ્યને આદરવાયોગ્ય જાણે છે અને
પાપને ત્યાગવાયોગ્ય જાણે છે. (પરમાત્મ પ્રકાશ અધ્યાય ૨ ગાથા પપ ટીકા પાનું ૧૯૫)
પહેલો મિત્ર :– હા: વિચાર કરતાં એ વાત સમજાય છે. અને તે સાચી હોવાનું સ્વીકારૂં છું. માટે આગળ ચલાવો.
બીજો મિત્ર :– ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે જે જીવને યથાર્થ પ્રતીતિ થાય છે, તે જીવ પોતાની પ્રતીતિનું બળવાન
ઘૂંટણ કર્યા કરે, ત્યારે તેને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે. તેવા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવને ગૃધ્ધિ પણું ન હોય,
અને તે હંમેશાં પરાવલંબન ટાળવા તત્પર રહે છે. તેથી શક્તિ પ્રમાણે તપ કરવાનો વિચાર કરી
ચોવીશ કલાક સુધી આહાર વગેરે નહીં લેવાની પ્રતિજ્ઞા કરે છે. તે વખતે તેની માન્યતા નીચે
પ્રમાણે હોય છે.
(૧) આહાર નહીં લેવાનો જે રાગ મિશ્રિત વિચાર આવે છે, તે શુભ ભાવ છે; અને તેનું ફળ પુણ્ય
બંધન છે, હું તેનો સ્વામી નથી.
(૨) આહાર–પાણી પર વસ્તુ હોઈને તે છોડવા કે મૂકવા તે મારો અધિકાર નથી, પણ જ્યારે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ
પર વસ્તુ ઉપરનું આલંબન છોડવાનું નક્કી કરે છે, ત્યારે નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધ (પુદ્ગલ પરાવર્તનના નિયમ
પ્રમાણે) એવો હોય છે કે, તેટલો વખત આહાર–પાણી સાથે સંયોગ તેને હોતો નથી. આહાર–પાણીનો સંયોગ ન
થયો તેથી ધર્મ પણ થતો નથી, તેમ બંધ પણ થતો નથી.
(૩) રાગના અસ્વામીત્વનો મારો જે અભિપ્રાય છે તે દ્રઢ થાય છે. અને તેથી જે આહાર વગેરે લેવાનો
અશુભ રાગ સાચા અભિપ્રાય પૂર્વક જે ટાળ્યો તે ધર્મનો અંશ છે. એટલે કે વીતરાગતાનો અંશ છે, અને આહાર ન