: ૨૦ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૦૦૦
માટે તે વ્યાખ્યા પ્રમાણે તો ખરો તપ થયો?
બીજો મિત્ર :– મારા મોટા ભાઈ કહે છે કે, જુઓ! તેમાં રોટલા ન ખાવાની ઈચ્છા કરી એટલે ઈચ્છા તો આવી
તેથી તે તપ ન કહેવાય; પણ તે તો શુભ ભાવ હોય તો પુણ્ય કહેવાય. મને તે વાત સાચી લાગે છે.
પહેલો મિત્ર :– મારા નાના ભાઈ કહે કે, અરે! એ તો કેવળીને લાગુ પડે, આપણે અપૂર્ણ પ્રાણીઓને લાગુ પડે?
બીજો મિત્ર :– મારા મોટા ભાઈ કહે છે કે કેવળીને તપ હોય નહીં.
તપ તો સાધક–અપૂર્ણ દશામાં હોય!
પહેલો મિત્ર :– તો અપૂર્ણ દશામાં શુભ અને અશુભ બન્ને ઈચ્છા કેમ રોકાય? એ તો સમજાતું નથી.
બીજો મિત્ર :– હું મારા મોટા ભાઈને પૂછી બરાબર સમજીને પછી તમોને જવાબ આપીશ. આપણે આજે સુંદર
ચર્ચા કરી છે, હવે તમે કહેશો ત્યારે ફરી મળીશું. એમ કહી બન્ને જુદા પડ્યા.
પ્રસંગ બીજો :– (બે મિત્રો ફરીથી મળે છે.)
પહેલો મિત્ર :– કેમ ભાઈ આપણે તપ સંબંધી ચર્ચા આગળ ચલાવીશું? તમે તમારા ભાઈ પાસેથી બરાબર
સમજ્યા છો?
બીજો મિત્ર :– હા; પણ આપણો વિષય આગળ ચલાવતાં પહેલા મારે તમારી પાસેથી થોડું બીજું જાણવું છે,
માટે તમે કહો તો પૂછું.
પહેલો મિત્ર :– ભલે ખુશીથી પૂછો.
બીજો મિત્ર :– તમે તો મોટા છો, તમારા નાના ભાઈને ધર્મની વાતો શા માટે પૂછો છો?
પહેલો મિત્ર :– મારો નાનો ભાઈ ઉત્સાહી યુવક છે. વળી તે ધર્મના સંગઠ્ઠનમાં માને છે, ધર્મનું જાણપણું ધરાવે
છે. એવી તેની સમાજમાં પ્રતિષ્ઠા છે. અને તે ડાહ્યો છે. તેની ઉંમર નાની છે, એ ખરૂં પણ
ઉંમરને ડહાપણ સાથે સંબંધ નથી, તેથી તેને પૂછું છું.
બીજો મિત્ર :– તમારું કહેવું જાણ્યું; હવે આપણો વિષય આગળ ચલાવીએ
પહેલો મિત્ર :– સાધક અવસ્થામાં શુભ અને અશુભ ઈચ્છા કેમ ટળતી હશે? એ તમે મને કહો.
બીજો મિત્ર :– જુઓ ભાઈ! ભગવાને કહ્યું છે કે:– ‘સર્વ જીવ છે સિદ્ધસમ જે સમજે તે થાય.’ એ ઉપરથી એમ
નક્કી થયું કે પ્રથમ જીવ પોતે ‘સિધ્ધસમ’ કેવી રીતે છે તે સમજવું જોઈએ, જે સમજે તે ‘ઈચ્છા
રહિત’ થાય.
પહેલો મિત્ર :– ઠીક: પણ એ વસ્તુ વધારે સ્પષ્ટ થવાની જરૂર છે, કેમકે તમે કહ્યું તેમાં પણ જીવે પોતાનું સ્વરૂપ
સમજવાની ઈચ્છા કરવાનું તો આવ્યું?
બીજો મિત્ર :– ભાઈ સાંભળો ઈચ્છા રહિત થવાની રીત તમને કહું. તે રીત એ છે કે, જીવ પોતાનું સ્વરુપ
સમજવા માટે પુરુષાર્થ કરે ત્યારે પ્રથમ રાગ (ઈચ્છા) આવે છે. પણ જીવે ‘પોતાનું સ્વરૂપ
ચેતનામય છે અને ઈચ્છા મારું સ્વરૂપ નથી.’ એમ નકી કરવું જોઈએ. અને તે નક્કી કરતાં
રાગ મિશ્રિત વિચાર આવે પણ તે રાગ મારો નથી, એવી પ્રતીતિ કરી તેથી અંશે પાછો પોતે
ફરી શકે છે.
પહેલો મિત્ર :– એ બરાબર છે, પણ ઈચ્છા મારું સ્વરૂપ નથી એટલું જ નક્કી કરે તો ચાલે કે નહીં?
બીજો મિત્ર :– તે ન ચાલે કેમકે પોતાનું ‘હકાર’ (Positive) સ્વરૂપ સમજાય નહીં ત્યાં સુધી ‘નકાર’
(Negative) સ્વરૂપ સમજાય નહીં તેને બીજી રીતે કહીએ તો જ્યાં સુધી જીવ પોતાનું
‘અસ્તિ’ સ્વરૂપ જાણે નહીં ત્યાં સુધી ‘નાસ્તિ’ સ્વરૂપ યથાર્થ પણે જાણે નહીં. યથાર્થ જાણતાં
‘અસ્તિનાસ્તિ’ બરાબર સમજાય અને જ્યાં સુધી બંને પડખાં ન સમજાય ત્યાં સુધી પોતાનું
અસ્તિત્વ (હૈયાતિ) બરાબર સમજાય નહીં.
પહેલો મિત્ર :– એ વાત હું સ્વીકારું છું, પણ તેમાં ‘ઈચ્છા નિરોધ’ શી રીતે થયો?
બીજો મિત્ર :– જુઓ તે આ રીતે થયું. પોતાનું અસ્તિત્વ જેણે નક્કી કર્યું, તેણે એમ નક્કી કર્યું કે, હું સ્વપણે