: પોષ : ૨૦૦૦ આત્મધર્મ : ૧૯ :
પ્રાપ્ત કરી બંધનો અભાવ કરી શકે. એ ચાર હેતુ લક્ષમાં રાખી આ શાસ્ત્ર પંડિતજીએ પ્રગટ કરેલું હતું. (જુઓ
સમય પ્રાભૃત નવી આવૃત્તિ પા. પથી૯ શ્રીમદ્રાયચંદ્ર શાસ્ત્રમાળામાં પ્રસિદ્ધ થયેલ શ્રી સમયસારની પંડિત
મનોહરલાલની પ્રસ્તાવના જેમાં પંડિત જ્યચંદ્રજીના વિચારોનું અવતરણ કર્યું છે. (પાનાં ૪ થી ૭) ત્યાં પણ આ
પ્રમાણે જણાવ્યું છે,
શ્રી જ્યસેન આચાર્ય શું કહે છે. :– શ્રીમાન જ્યસેન આચાર્ય આ સંબંધમાં નીચેની મતલબે પ્રશ્ન ઉત્તર રૂપે કહે છે:–
પ્રશ્ન:–આ પ્રાભૃત શાસ્ત્ર (સમયસાર) જાણીને કરવું શું?
ઉત્તર:–સહજ શુધ્ધ જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવ, નિર્વિકલ્પ, ઉદાસીન નિત્ય નિરંજન શુધ્ધાત્મ સમ્યક્ શ્રધ્ધા–જ્ઞાન
ચારિત્રરૂપ નિશ્ચય રત્નત્રયાત્મક નિર્વિકલ્પ સમાધિથી પ્રગટતા વીતરાગ સહજાનંદરૂપ સુખની અનુભૂતિ તે માત્ર
મારું લક્ષણ છે; હું સ્વસંવેદનથી જાણી શકાય તેવો છું. પ્રાપ્ત કરવા લાયક છું. મારી અવસ્થાથી ભરપુર છું.
મિથ્યાશલ્ય રાગ દ્વેષ ક્રોધાદિ તમામ વિભાવ પરિણામથી રહિત હું છું, એમ શુધ્ધ નિશ્ચયનય વડે ત્રણે જગતમાં
ત્રણે કાળમાં કૃત કારિત અને અનુમત છે, એમ સર્વ જીવોએ નિરંતર ભાવના કરવી એ જ કર્તવ્ય છે. (હિંદી
સમયસાર પાનું પપ૭ થી ૫૬૭)
વળી તેઓ શ્રી (પાને ૩૦ મેં) જણાવે છે કે, પ્રથમની બાર ગાથા સાંભળી આસન ભવ્યજીવ હેય–
ઉપાદેય તત્ત્વજાણી વિશુધ્ધ જ્ઞાન–દર્શન સ્વભાવમય પોતાના સ્વરૂપની ભાવના કરે છે. વિસ્તારથી વર્ણન
કરવામાં આવે ત્યારે સમજી શકે તેવા જીવો શ્રી સમયસારના જે નવ અધિકારો છે. તે જાણી પોતાના વિશુધ્ધ
જ્ઞાન–દર્શન સ્વભાવમય પોતાના સ્વરૂપની ભાવના કરે છે.
હવે પછી :– ભગવાન શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્ય તથા ભગવાન શ્રી કુંદકુંદ આચાર્ય દેવ કહે છે કે, અત્યંત અજ્ઞાની માટે
આ શાસ્ત્ર છે. તે હવે પછી જણાવવામાં આવશે.
બે મિત્રો
વચ્ચે ગંભીર સંવાદ
લેખક :– દોશી રામજીભાઈ માણેકચંદ
પહેલો મિત્ર :– મારા નાના ભાઈ કહે છે કે, આપણે ચોવીશ કલાક રોટલા ન ખાઈએ અને પાણી ન પીઈએ
તો આપણને ધર્મ થાય?
બીજો મિત્ર :– મારા મોટાભાઈ કહે છે કે, તેમ હોઈ શકે નહીં; તમે કહ્યું તેમ થાય અને તેમાં શુભ ભાવ
રાખીએ તો તે શુભ ભાવ વડે પુણ્ય બંધાય–ધર્મ થાય નહીં કેમકે ધર્મ તો અબંધ છે.
પહેલો મિત્ર :– પણ નાના ભાઈ કહે છે કે, પહેલાંં મેં જણાવ્યું હતું તેમ કરીએ તો તપ થાય; અને તપથી
નિર્જરા થાય એમ શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે. માટે તમારા મોટાભાઈની ભૂલ થતી તો નહીં હોયને?
બીજો મિત્ર :– મેં મારા મોટા ભાઈ સાથે આ વાત ખૂબ ચર્ચી છે અને તે તો કહે છે કે, તપથી નિર્જરા થાય તે
વાત સાચી પણ તે સમ્યક્ (યથાર્થ) કે અસમ્યક્? એમ મને પૂછયું, ત્યારે મેં વિચારી જવાબ
આપ્યો કે તે સમ્યક્ તપ જ હોવો જોઈએ.
પહેલો મિત્ર :– મારા નાના ભાઈ કહે છે કે, ભાઈ જુઓ! આપણને રોટલા પાણી બધું મળ્યું છે, અને આપણે
પોતે રોટલા આપણી છતી શક્તિથી સ્વવશે છોડીએ તેથી ધર્મ થાય, સમ્યક્તપ થાય. જેને
ખાવા ન મળે અને તેથી પરવશે રોટલા ન ખાય તેને ધર્મ ન થાય.
બીજો મિત્ર :– અરે! મારા મોટાભાઈ કહે છે કે, સમ્યક્દ્રષ્ટિને તપ હોય છે. બીજાને નહીં. તમારા નાના ભાઈ
કહે છે તેને ભગવાને સમ્યક્ તપ કહ્યો નથી. અને તેની વ્યાખ્યા ‘इच्छा निरोध तपः’ એમ કરે
છે, અને તે વ્યાખ્યામાં તમે કહેલી વાત આવતી નથી–માટે તે તપ ન કહેવાય.
પહેલો મિત્ર :– મારા નાના ભાઈ કહે છે કે, જુઓ! તેમાં રોટલા ખાવાની અને પાણી પીવાની ઈચ્છા રોકી,