: ૧૮ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૦૦૦
ભેદ નથી જાણતા; તેથી આ સ્વાંગોને જ સાચા જાણી તેમાં લીન થઈ જાય છે. તેમને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ યથાર્થ સ્વરૂપ
બતાવી, તેમનો ભ્રમ મટાડી, શાંત રસમાં તેમને લીન કરી સમ્યગ્દ્રષ્ટિ બનાવે છે.’ (પાન ૭૦)
ઉપરનું અવતરણ સિદ્ધ કરે છે કે, સભામાં મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવોને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ અધ્યાત્મનું સ્વરૂપ સમજાવે છે,
અને તેઓ યથાર્થ સમજે છે અને તે હેતુ માટે શ્રી સમયસાર શાસ્ત્ર છે.
સર્વ વાંચે, પઢે તે માટે હિંદી વચનિકા લખી છે, એમ પંડિત જ્યચંદ્રજી જણાવે છે.
શ્રી સમયસારની હિંદી વચનિકા કરવી કે નહીં તે પંડિત જ્યચંદ્રજીએ વિચાર્યું હતું. તે વિચારી જણાવે છે
કે, ‘સર્વે આ અધ્યાત્મ ગ્રંથ વાંચે પઢે’ તે માટે તેમણે ભાષા વચનિકા કરી છે, તેમણે વિચારેલ વાંધો અને તેનો
જે નકાલ કર્યો તેનો સાર નીચે મુજબ છે.
વાંધો:– આ સમયસાર અધ્યાત્મગ્રંથ છે. તેને દેશની ભાષામાં લખશો તો લોકો ભ્રષ્ટ થઈ જશે, સ્વછંદી
થશે, પ્રમાદી થશે, શ્રદ્ધા વિપર્યય થઈ જશે; માટે પહેલાંં મુનિ થાય, દ્રઢ ચારિત્ર પાળે અને વ્યવહાર માત્રથી જ
સિદ્ધિ થશે એવો તેનો આશય થઈ ગયો હોય તો શુધ્ધાત્મા સન્મુખ કરવા માટે તેને આ શાસ્ત્ર સંભળાવવું
જોઈએ; માટે દેશભાષા વચનિકા કરવી વ્યાજબી નથી.
ઉપરના વાંધાનો નિકાલ :– આ શાસ્ત્રમાં શુધ્ધનયનું કથન મુખ્યપણે છે, વ્યવહારનયનું પણ ગૌણતાએ છે.
આચાર્યે તે સ્વરૂપ જે રીતે સમજાવ્યું તે રીતે સમજતાં શ્રદ્ધાન વિપર્યય ન થાય, પણ જે બગડવાને પાત્ર છે તે તો
શુધ્ધનય સાંભળે કે અશુધ્ધનય સાંભળે. વિપર્યય જ સમજશે, તેને સર્વ ઉપદેશ નિષ્ફળ છે.
ચાર પ્રયોજનો :– એ વાંધાનો નિકાલ કરી આ ગ્રંથ દેશભાષામાં લખવાના ચાર પ્રયોજનો જણાવ્યાં છે. તેનો
સાર નીચે પ્રમાણે છે.
૧ જૈનો કર્મવાદી નથી. :– ૧:–બીજા દર્શનવાદીઓ માને છે કે, જૈનો કર્મવાદી છે. તેમનામાં આત્માની કથની
નથી, અને આત્મા જાણ્યા વના મોક્ષ થાય નહીં, માટે જો આ કથની પ્રગટ ન થાય તો ભોળા જીવો અન્ય
દર્શનીઓનું સાંભળે ત્યારે ભ્રમ ઉપજે, અને આ કથન પ્રગટે તો શ્રધ્ધાથી ખસે નહીં.
૨ ભ્રમટળે :– ૨:–આ ગં્રથની વચનિકા [પંડિત રાજમયજીકૃત સમયસાર કલશ ટીકા હીંદી] આગળ પણ થઈ
છે. તેને અનુસરી બનારસીદાસે કલશના કવિત રચ્યાં છે, તે જૈન તથા બીજા દર્શનીઓમાં પ્રસિધ્ધ થયા છે, તેનો
લોક સામાન્ય અર્થ સમજે છે. પણ ખુલાસાવાર ન સમજે તો પક્ષપાત થઈ જાય. તેથી આ વચનિકામાં નય
વિભાગનો અર્થ સ્પષ્ટ ખુલ્લો કરવામાં આવ્યો છે, કે જેથી ભ્રમ ટળે.
૩ બધાં વાંચે–જાણે :– ૩:– કાળદોષથી બુધ્ધિની મંદતાને કારણે પ્રાકૃત સંસ્કૃતના ભણવાવાળા થોડા છે; વળી
સ્વપરમતનો વિભાગ સમજી યથાર્થ તત્ત્વના સમજનારા થોડા છે; જૈન ગં્રથોની ગુરુ આમ્નાય કમી થઈ રહી છે,
સ્યાદ્વાદના મર્મની વાત કહેવાવાળા ગુરુઓની વ્યુચ્છિતિ દેખાય છે; માટે શ્રી સમયસારની વચનિકા વિશેષ
અર્થરૂપ થાય તો સર્વે વાંચે–ભણે અને કાંઈ ભ્રમ થયો હોય તો મટી જાય. આ શાસ્ત્રનું યથાર્થ જ્ઞાન થઈ જાય તો
અર્થમાં વિપર્યય થઈ શકે નહીં.
૪ ઉપદેશ સાંભળી બંધનો અભાવ કરે. :– ૪:– શ્રી સમયસારમાં શુધ્ધ નયનો વિષય જે શુધ્ધાત્મા તેની
શ્રધ્ધાને સમ્યગ્દર્શન એક જ પ્રકારે નિયમથી કહ્યું છે. લોકમાં આ કથન બહુધા પ્રસિદ્ધ નથી, તેથી વ્યવહારને જ
લોક સમજે છે. શુભનો જ પક્ષ પકડવામાં આવે તો શુભથી મોક્ષમાર્ગ માને, અને તેથો તો મિથ્યાત્વ જ દ્રઢ થયું.
વ્યવહાર શુભાશુભરૂપ છે, તે બંધનું કારણ છે. તેમાં તો પ્રાણી અનાદિ–કાળથી પ્રવર્તે છે; શુધ્ધનયરૂપ કદી થયો
નહીં, તેથી તેનો ઉપદેશ સાંભળી તેમાં લીન થાય તો વ્યવહારનું અવલંબન છોડે ત્યારે બંધનો અભાવ કરી શકાય.
ઉપરના કથનનો સાર :– ઉપરનું કથન બરાબર લક્ષમાં લેવાની જરૂર છે, તે ઉપરથી ખાતરી થશે કે:–
(૧) જીવો મંદ બુદ્ધિ હોઈ પોતાની ભાષામાં શાસ્ત્ર હોય તો સર્વ વાંચે–ભણે.
(૨) જૈનધર્મનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજે તો અન્ય દર્શનીઓનું સાંભળી ભ્રમ થાય નહીં.
(૩) ખુલ્લા સ્પષ્ટ અર્થ સમજે.
(૪) આ ઉપદેશ સાંભળી તેમાં લીન થાય તો સમ્યગ્દર્શન