: ૨૪ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૦૦૦
નકાર કરીને એકલા જ્ઞાયક સ્વભાવનું જ અચિંત્ય વર્ણન છઠ્ઠી ગાથામાં કર્યું છે.
અહો! આચાર્ય દેવે સમયસારમાં વસ્તુનું એવું અલૌકિક વર્ણન કર્યું છે કે, ૪૧૫ ગાથામાં તો જિન
ભગવંતની સાક્ષાત્ ધ્વની ઊતારી દીધી છે. એવો વસ્તુનો સ્વભાવ જેણે જાણ્યો તેને ભવનો અંત આવ્યા વગર
રહે જ નહીં.
વસ્તુ સ્વભાવ ઉપર જેની દ્રષ્ટિ છે, તેને બંધન નથી, મોક્ષ અવસ્થા તે પણ પર્યાય છે. ‘મારી પૂર્ણ નિર્મળ
પર્યાય કયારે ઊઘડશે.’ એવો વિકલ્પ પણ વસ્તુ દ્રષ્ટિમાં રહેતો નથી, પણ વસ્તુદ્રષ્ટિના જોરમાં નિર્મળ પર્યાય
અલ્પકાળે સહેજ ઊઘડી જાય છે. દ્રવ્ય દ્રષ્ટિએ વસ્તુ સ્વભાવ અપરિણામી છે. પર્યાય દ્રષ્ટિએ પરના લક્ષે જે
શુભા–શુભ ભાવ થાય છે પણ તેથી સ્વભાવ તે રૂપ થઈ જતો નથી.
વસ્તુનો પરિણામિક સ્વભાવ છે, તેને જ્ઞાયકપણે ભગવાન શ્રી કુંદકુંદાચાર્યે વર્ણવ્યો છે. આવું વસ્તુનું
સ્વરૂપ જે જાણે છે તે જ્ઞાની રાગાદિને પોતાના સ્વભાવમાં ખતવતો નથી, અને તેથી તેને બંધન થતું નથી. તેની
અલ્પ કાળમાં મુક્તિ જ છે.
શ્રી કુંદકુંદ ભગવાને મહાવિદેહ ક્ષેત્રે જઈને સાક્ષાત તીર્થંકર પ્રભુની દિવ્ય ધ્વની સાંભળી ને તે વાણી
શાસ્ત્ર દ્વારા ભરત ક્ષેત્રને આપીને તે ક્ષેત્રના અનેક ભવ્ય જીવો ઉપર મહાન ઉપકાર કર્યો છે એવા પરમ ઉપકારી
શાસન ઉદ્ધારક શ્રી કુંદકુંદ ભગવાનને નમસ્કાર હો! • • • •
ભિક્તનું સ્વરૂપ
સમ્યક્ત્વ પૂર્વક જે દેવ, ગુરુ, શાસ્ત્રની ભક્તિ કરે છે તેને મુખ્ય તો પુણ્ય જ થાય છે, સાક્ષાત્ મોક્ષ થતો
નથી. અને પરંપરાએ એટલે કે ક્રમે ક્રમે શુભ ભાવ ટાળતાં મોક્ષ થાય છે. જે સમ્યક્ત્વ રહિત મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. તેને
ભાવ ભક્તિ તો નથી, લૌકિક બાહ્ય ભક્તિ હોય છે. (જેવો શુભ ભાવ હોય તેવો) તેને પુણ્યનો જ બંધ છે,
કર્મનો ક્ષય નથી. (પરમાત્મ પ્રકાશ અધ્યાય ૨ ગાથા ૬૧ પાનું ૨૦૩)
શાસ્ત્રમાં એવું વચન છે કે,
भवि भवि जिण पुज्जिउ वंदिउ
અર્થાત્ ભવભવમાં આ જીવે જિનવરને પૂજ્યા, ગુરુને વંદયા છતાં તેમ કેમ કહો છો કે આ જીવ ભવ
વનમાં ભમતાં જિનરાજ સ્વામીને પામ્યો નહીં? એવો શિષ્યે પ્રશ્ન કર્યો, ત્યારે સદ્ગુરુ તેનું સમાધાન કરે છે કે:–
ભાવ ભક્તિ તેને કદી થઈ નથી. ભાવ ભક્તિ તો સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ હોય છે, અને બાહ્ય (લૌકિક) ભક્તિનું ફળ
તો સંસાર છે, તેથી તે ગણત્રીમાં નથી, તે નિઃસાર છે. ભાવ જ કારણ થાય અને ભાવ ભક્તિ મિથ્યાદ્રષ્ટિને હોતી
નથી. જ્ઞાની જીવ જ જિનરાજના દાસ છે, તેથી સમ્યક્ત્વ વિના ભાવ ભક્તિના અભાવથી જિન સ્વામી જીવ
પામ્યો નથી. એ નિઃસંદેહ છે. આ સંસારી જીવ અનાદિ કાળથી આત્મજ્ઞાનની ભાવનાથી રહિત છે, આ જીવ
સ્વર્ગ, નરક, રાજ્યાદિક બધું પામ્યો, પણ બે વસ્તુઓ તેને ન મળી. એક સમ્યગ્દર્શન ન પામ્યો, બીજા જિનરાજ
સ્વામી ન પામ્યો. મિથ્યાદ્રષ્ટિપણું રહે ત્યાં સુધી જિનરાજ સ્વામી મળ્યા કહેવાય જ નહીં.
(પા. ૨૮૮ પરમાત્મ પ્રકાશ.)
સમ્યક્ત્વને ભક્તિ પણ કહેવામાં આવે છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જ્યારે પોતાના શુધ્ધ આત્મ તત્ત્વભાવના રૂપ હોય
છે, ત્યારે તેને ‘નિશ્ચય ભક્તિ’ કહેવાય છે. અને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ નિર્વિકલ્પ ન રહી શકે ત્યારે પંચ પરમેષ્ટિની
આરાધનામાં હોય તેને ‘વ્યવહાર ભક્તિ’ કહેવામાં આવે છે. (હિંદી સમયસાર પાનું ૨૫૦ જયસેનાચાર્યટીકા)
કોઈ જીવ ભક્તિને મોક્ષનું કારણ જાણી તેમાં અતિ અનુરાગી થઈ પ્રવર્તે પણ તે તો જેમ અન્યમતિ
ભક્તિથી મુક્તિ માને છે તેવું આનું પણ શ્રદ્ધાન થયું; ભક્તિ તો રાગરૂપ છે, અને રાગથી બંધ છે માટે તે મોક્ષનું
કારણ નથી. રાગનું ઉદય આવતાં જો ભક્તિ ન કરે તો પાપાનુરાગ થાય, એટલા માટે–અશુભરાગ છોડવા માટે
જ્ઞાની ભક્તિમાં પ્રવર્તે છે; વા મોક્ષમાર્ગમાં બાહ્ય નિમિત્ત માત્રપણું જાણે છે, પરંતુ ત્યાં જ ઉપાદેય પણું માની
સંતુષ્ટ થતો નથી, પણ શુધ્ધ ઉપયોગનો ઉદ્યમી રહે છે. (અનુસંધાન પા. ૧૩ કોલમ ત્રીજી)