અહિંસાનું સ્વરૂપ
પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવના માગશર વદ ૮ સોમવાર તારીખ ૨૦–૧૨–૪૩ ના વ્યાખ્યાન ઉપરથી
‘અહિંસા પરમો ધર્મ’ એ વાકયનો અર્થ એવો થાય છે કે, આત્મા શુધ્ધ જ્ઞાયક સ્વભાવે અખંડ છે. તેની
અંતરશ્રદ્ધા કરી તેમાં એકાગ્ર રહેવું તેનું નામ અહિંસા અને તે જ પરમધર્મ છે.
પરને મારવાનું કે જીવાડવાનું કોઈ કરી શકતું જ નથી, માત્ર તેવા ભાવ કરે, પરને મારવાના ભાવ તે
અશુભ–પાપભાવ છે; અને પરને જીવાડવાના ભાવ તે શુભ ભાવ–પુણ્ય છે, પણ તે ખરી અહિંસા નથી; કારણ કે
પોતે પરને મારી કે જીવાડી શકતો નથી, છતાં હું પરને મારી કે જીવાડી શકું એમ માન્યું એટલે પોતાને પરનો
કર્તા માન્યો તેમાં જ સ્વભાવની હિંસા છે. લોકો પરની દયા પાળવી તેને અહિંસા કહે છે તે ખરેખર તો અહિંસા
જ નથી.
હિંસા–અહિંસાની સાચી વ્યાખ્યા જ ઘણા ભાગે લોકો જાણતા નથી; તેની સાચી વ્યાખ્યા નીચે મુજબ છે:–
લોકો જડ શરીર અને ચૈતન્ય આત્માને જુદાં પાડવાં તેને હિંસા કહે છે, પણ તે વ્યાખ્યા ખરી નથી.
કારણકે શરીર અને આત્મા તો કાયમ જુદાં જ હતાં, તેને જુદાં પાડવાં એમ કહેવું તે ઉપચાર માત્ર છે. આત્મા
પોતાના શુધ્ધ જ્ઞાયક શરીરે અભેદ છે, તે પુણ્ય પાપની વૃત્તિ વિનાનો ચૈતન્ય જ્ઞાનમૂર્તિ છે, તેવા સ્વરૂપને ન
માનતા પુણ્ય–પાપને પોતાના માન્યાં તેણે ચૈતન્ય આત્માને તેના જ્ઞાયક શરીરથી જુદો પાડ્યો, (જુદો માન્યો)
તે જ સ્વહિંસા છે; અથવા તો પોતાને ભૂલીને જેટલી પરમાં સુખ બુદ્ધિ માની તેટલી સ્વહિંસા જ છે. પરની હિંસા
કોઈ કરી શકતું નથી.
• તીર્થંકર પ્રકૃતિ ઉપાદેય નથી. •
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ રત્નત્રય રૂપ પરિણત થયેલા આત્માને જ મોક્ષ માર્ગ જાણે છે.
તેમને જો કે સમ્યક્ત્ત્વાદિ ગુણની ભુમિકામાં રાગના કારણે તીર્થંકર નામ પ્રકૃતિ આદિ
શુભ [પુણ્ય] પ્રકૃતિઓનો (કર્મોનો) અવાંછિત વૃત્તિથી બંધ થાય છે, તો પણ તેને તે
ઉપાદેય માનતો નથી. કર્મ પ્રકૃતિઓને ત્યાગવા યોગ્ય જ સમજે છે. [પરમાત્મ પ્રકાશ–]
આત્મા સ્વતંત્ર વસ્તુ છે. જે વસ્તુ હોય તે ત્રિકાળ પોતાના આધારે ટકે; તેથી આત્મા પોતાના સ્વભાવથી
જ ટકે છે. હવે આત્મા સ્વથી ટકે છે છતાં તેને પુણ્ય કે રાગાદિનો આશ્રય માનવો. અર્થાત્ રાગાદિને પોતાનાં
માનવાં એટલે કે સ્વભાવને ન માનવો–(સ્વભાવનો ઘાત કરવો) તે હિંસા છે કે અહિંસા?
આત્માના સંગથી ખસીને અને પર દ્રવ્યના સંગથી અથવા જ્યારે સ્વભાવથી ચ્યૂત થઈને પર ઉપર લક્ષ
કર્યું ત્યારે જ પુણ્ય–પાપની વૃત્તિ થાય છે, તે વૃત્તિને પુણ્ય–પાપ રહિત સ્વભાવમાં ખતવવી, અગર તેનાથી
સ્વભાવને કાંઈ પણ લાભ માનવો તે જ ચૈતન્યના સ્વભાવનું ખૂન (માન્યતામાં) કર્યું છે; અને તે જ પોતાની
ખરી હિંસા છે. અને તે પુણ્ય પાપને પોતાના ન માનતાં માત્ર જ્ઞાયકપણે પોતાને જુદો ‘છે તેવા સ્વભાવે’ રાખ્યો
તે જ સાચી અહિંસા છે.
ચૈતન્યતત્ત્વ પરથી તદ્ન નિરાળું છે તે સ્વથી ટકે છે. છતાં ચૈતન્યતત્ત્વને પરાધીન માનવું કે પરની
મદદની જરૂર માનવી તે જ હિંસા છે, અને તે પરાધીન માન્યતાનું ટળવું તે અહિંસા છે.
પ્રશ્ન:– અનાદિથી ચાલી આવતી ઊંધી માન્યતાનો નાશ કરવો તે ખૂન ન કહેવાય?
ઉત્તર:– યોગીન્દ્રદેવે એક વખત કહ્યું છે કે, અહો! અનાદિના સાથે રહેલા બાંધવોનો (વિકાર અજ્ઞાનનો)
જ્ઞાનીઓએ ઘાત કર્યો, તે બંધુનો ઘાત કર્યો છે, પણ તે હિંસા નથી, કારણ કે તે બાંધવોનો તો નાશ કરવા યોગ્ય
છે. તે જ અહિંસા છે.
આ પ્રમાણે હિંસા–અહિંસાનું યથાર્થ સ્વરૂપ છે. હિંસા–અહિંસા પરમાં નથી, પણ પોતાના ભાવમાં જ છે.
લોકો હિંસા–અહિંસા બહારથી જુએ છે, અને માને છે, તે યથાર્થ નથી.