: ૩૪ : આત્મધર્મ માહ : ૨૦૦૦
જિન પ્રતિમાની ભક્તિ અને દેવ, ગુરુ, ધર્મનું બહુમાન થાય તેવી ભાવના થવી જોઈએ. જો મનની વૃત્તિ તૂટીને
વીતરાગ દશામાં સ્થિર થઈ ગયો હોય તો તેને કોઈ કહેતું નથી કે તું વિવેક લાવ.
વળી જેને સાચી દ્રષ્ટિ છે તે નિત્ય શાસ્ત્ર વાંચન, મનન, શ્રવણ અથવા જ્ઞાન, ધ્યાન અને સત્ પુરુષની
ભક્તિમાં જિન આજ્ઞામાં વર્તતો હોય જ. તેને જ્યાં જ્યાં જે જે પરમાર્થ ઘટે તેની સમજણ અને સમજણનો વિવેક
હોય જ.
અંતરંગ અભિપ્રાયમાં એમ સમજે કે હું પૂર્ણ શુદ્ધ વીતરાગ છું, રાગનો અંશ માત્ર મારામાં નથી. આ
પરમાર્થ દ્રષ્ટિમાં સ્થિર થવા ટાણે તો શુભ વિકલ્પનો પણ નિષેધ હોય. અને સ્થિરતાનો પુરુષાર્થ (રાગ
ટાળવાનો પુરુષાર્થ) કરતાં મંદ કષાય (શુભભાવ) સાથે થઈ જાય છે. અશુભમાં ઉભેલા શુભનો નકાર કરે તો
તે આત્માર્થી નથી.
ગૃહસ્થ પ્રસંગમાં ઘરબાર છોકરાના લગ્ન વગેરે પ્રસંગોમાં ઘણી કાળજી રાખવાની વૃત્તિ રાખે છે, સંસારનું
રૂડું દેખાડવાની ઈચ્છા છે અને પવિત્ર વીતરાગ ધર્મની શોભા જિન શાસનની ઉન્નતિ અર્થે તન, મન, ધન
ખર્ચવામાં સંકોચ કરે તેને સત્નો અનાદર છે. કદી તું એમ કહે કે આત્મા શુદ્ધ છે, અકષાય છે. તેને જ્ઞાની કહે છે
કે તારે માટે તે નથી કારણ કે પવિત્ર જ્ઞાયક રહે તો ઠીક છે. પણ જ્યાં જ્યાં ધર્મ પ્રભાવના ભક્તિના નિમિત્તોની
જરૂર જણાય ત્યાં તે રૂડા નિમિત્તના બ્હાને લોભ કષાય ઘટાડવો જોઈએ. તેને બદલે કોઈ લોભ વધારે અને કહે કે
શું કરીએ? અમે સંસારી વહેવારમાં બેઠા છીએ અમારે ઘર વહેવારમાં તો ધન ખર્ચવું જોઈએ. આમ ધર્મ
પ્રભાવના પ્રત્યે દુર્લક્ષ કરનારને આત્માની રુચિ નથી.
આત્મજ્ઞાન દશા પામ્યો હોય તે પણ જ્યાં લગી નિર્વિકલ્પ સ્થિર ઉપયોગમાં ન ટકી શકે ત્યાં સુધી શાસ્ત્ર,
અભ્યાસ, સ્વાધ્યાય, દેવ, ગુરુ, ધર્મની ભક્તિનું પરમાર્થને લક્ષે આલંબન લે છે. ધર્મની પ્રભાવના નિમિત્તે
યથાશક્તિ બધું કરે છે. પોતાને અકષાય [પૂર્ણ પવિત્ર થવું છે] સ્વભાવમાં જવું છે તેથી કષાય ઘટાડવાના
નિમિત્તો પુરુષાર્થ વડે મેળવશે. ઈષ્ટ નિમિત્તો ધર્મ સાધનમાં ધન ખર્ચીને અથવા પોતાનો વીતરાગ (દેવ, ગુરુ,
ધર્મ) પ્રત્યેનો પ્રેમ વધારીને પણ ધર્મની પ્રભાવના કરશે. આત્માર્થી પોતાનો પુરુષાર્થ [શક્તિ] ગોપવે નહિ,
શુભથી ડરે નહિ. વર્તમાન ઘણા લોકો નિશ્ચયાભાસમાં વર્તે છે, અશુભમાં વર્તે છે તે કદી ધર્મની વાતો કરતા ભલે
હોય પણ તેને સંસારનું પોસાણ છે, મોક્ષ સ્વભાવનું પોસાણ નથી. કારણકે તેઓ એવું માને છે કે અમે પુણ્યને
સંસારનું ફળ માનીએ છીએ. પુણ્યથી ધર્મ નથી, પણ ભાઈ રે! ઊભો રહે, વિચાર કર કે હું ક્યાં ઊભો છું? કોના
તરફ વલણ છે? કોની રુચિ છે? તેનો વિવેક [સમજણ અથવા ભેદજ્ઞાન] હોવો જોઈએ. ધર્મી જીવને જ્ઞાનીનો
ઉપદેશ છે કે આત્માને ઓળખો. પરમાર્થના લક્ષે વિષયકષાય ઘટાડો, સ્વભાવની મોટાઈ જાણો અને ધર્મની રુચિ
વધારવાના નિમિત્તે દેવ, ગુરુ, ધર્મની ભક્તિ, પ્રભાવના કરો. તીવ્ર કષાય ઘટાડી મંદ કષાયનો પુરુષાર્થ કરવા
શુભનો ઉપદેશ પણ દીએ આત્માર્થીને જ્યાં જે નિમિત્ત દેખાય તેનો પરમાર્થ, સમજી લે છે. દ્રવ્ય સ્વભાવને શુદ્ધ,
અબંધ, નિરપેક્ષ છે તેમજ માને, અનેકાંત ન્યાયદ્રષ્ટિને યથાસ્થાને સમજે, પુરુષાર્થને ઉથાપે નહિ. પુરુષાર્થ હેતુ
વહેવારનો ઉપદેશ પણ પરમાર્થને લક્ષે પ્રેમથી સાંભળે, નિત્ય સ્વાધ્યાય, બાર ભાવના, વાંચન મનન તથા સત્
સ્વરૂપની ભાવના વડે રાગ દ્વેષ, પ્રમાદ ટાળવાનો ઉપદેશ ગ્રહણ કરે. હું અકષાયી છું, અસંયોગી છું પરધર્મથી
ભિન્ન અખંડ જ્ઞાનમાત્ર છું; એમાં સ્થિર રહેવા માટે [અનુસંધાન પાન ૧પ મું]
સાચી સામાયિક
એક સામાયિક કરે અને ક્રોડ સોના મહોરનું રોજ રોજ દાન કરે પણ તેનાથી એક
સામાયિકનું ફળ અનંતગણું છે. પણ તે કઈ સામાયિક! આત્મા શુદ્ધ, અવિકારી, વીતરાગી
છે, પુણ્ય, પાપ, વિકલ્પ રહિત અરાગી છે એવી શ્રદ્ધા જ્ઞાન અને તે અભેદ સ્વરૂપમાં
સ્થિરતા વર્તે છે તેજ ખરી સામાયિક છે. અને તે સામાયિકનું ફળ અનંત મણ સોનાના
દાનના ફળ સાથે પણ સરખાવી ન શકાય. કારણ જાત જુદી છે. પણ કાંઈ યથાર્થ અભ્યાસ
નહિ અને પોતાનો આગ્રહ છોડવો નથી તેવા જીવોને સાચી સામાયિક ક્યાંથી હોય!