: ૫૬ : આત્મધર્મ : ફાગણ : ૨૦૦૦ :
જેને હજી પરિપૂર્ણ સ્વભાવની શ્રદ્ધા જ નથી તેને
પરિપુર્ણની રુચિ નથી અને રુચિ વગર વીર્ય નથી.
આત્મામાં બંધન પરપદાર્થના નિમિત્ત આધીન થતા ભાવથી થાય છે. સ્વાધીન સ્વભાવ ચૂકે અને આત્મા
સિવાય પરપદાર્થને આધીન ભાવ થાય તો આત્માના ગુણોની હીનતા થાય. આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે તેમાં પરની
જે રુચિ કે પ્રીતિ તે બંધનું કારણ છે. તે પરની રુચિ કેમ છૂટે અને નિર્મળ ભૂમિકા કેમ વધતી જાય, તથા કેવા
પ્રકારના સંયોગો છૂટતા જાય તે મુનિના દ્રષ્ટાંતથી સમજાવે છે.
શરીરથી જુદો આત્મા પુણ્ય પાપનો કર્તા નથી, એવું ભાન થયા પછી છઠ્ઠી ભૂમિકાની વાત છે. આત્મા
જ્ઞાતા જ છે, શુભાશુભ લાગણી તે ઉપાધી ભાવ છે–મારું કર્તવ્ય નથી, હું તો જ્ઞાને કરીને જ પરિપૂર્ણ છું એવો
નિર્ણય પ્રથમ કરવો જોઈએ. વસ્તુના સ્વભાવમાં પરિપૂર્ણતા જ છે. વર્તમાન ઊણપ દેખાય છે તે પરાધીન
ભાવથી દેખાય છે પરાધીન ભાવે તે વસ્તુનો સ્વભાવ નથી, તેથી વસ્તુમાં ઊણપ નથી. જેણે પરિપૂર્ણ
જ્ઞાનસ્વભાવ માન્યો તેણે રાગ–દ્વેષ પોતાના નથી એમ માન્યું.
આત્માનો સ્વભાવ જાણવું; જાણવામાં ત્રણકાળ ત્રણલોકનું ન જણાય અથવા તો અંદરના અનંત ગુણ
પ્રત્યક્ષ ન જણાય એવી જ્ઞાનની વર્તમાન અવસ્થામાં જે ઊણપ દેખાય છે તે ઊણપ સ્વભાવમાં નથી. આત્મા
જાણનાર છે; જેનો સ્વભાવ જાણવું તે આવતી કાલનું ન જાણી શકે એવો તેનો સ્વભાવ નથી. ‘ન જાણવું’ તે
સ્વભાવમાં જ નથી. વર્તમાન અવસ્થામાં જે જ્ઞાનની શક્તિ ઊણી દેખાય છે તે અવસ્થામાં વિકારને કારણેરાગ
દ્વેષ ભાવે જે જણાય તેને લઈને જ્ઞાન ઓછું જણાય છે. રાગ–દ્વેષ તે સ્વભાવ નથી, જ્ઞાન સ્વભાવ પરિપૂર્ણ છે
એમ જ્યારે નિર્ણય થાય ત્યારે આખો જ્ઞાન સ્વભાવ જાણ્યો કહેવાય.
જેનો સ્વભાવ જાણવું તેમાં ન જાણવું કે ઓછું જાણવું કેમ આવે? છતાં વિકારને કારણે વર્તમાન
અવસ્થામાં ઓછું જણાય છે. વિકાર તે જ્ઞાન સ્વભાવમાં ન હોય માટે વિકારનો નાશ કરીને પરિપૂર્ણ જ્ઞાન
સ્વભાવ પ્રગટ કરૂં તે હું; મારામાં વિકાર નહીં; પરિપૂર્ણ જ્ઞાન તે જ હું.
આત્મામાં ત્રણ કાળનું એક સમયે જાણવાની શક્તિ છે. આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાન છે. તેનો ત્રણકાળ
ત્રણલોકને અને આત્માના અનંત ગુણોને એક સમયમાં જાણવાનો સ્વભાવ છે. વર્તમાનમાં જે કાંઈ નથી જણાતું
તે વિકારને કારણે જ્ઞાનની ઊણી અવસ્થા છે, પણ ઊણી અવસ્થા તે હું નહિ, અને રાગાદિ હું નહીં, મારો જ્ઞાન
સ્વભાવ પરિપૂર્ણ છે. સ્વભાવમાં હદ, ઊણપ કે રાગ–દ્વેષ નહીં. જેણે જ્ઞાન પરિપૂર્ણ માન્યું તેણે ‘રાગ–દ્વેષ નથી’
એમ માન્યું અને જેણે રાગાદિરૂપે પોતાને માન્યો તેણે પરિપૂર્ણ જ્ઞાન સ્વભાવ માન્યો નથી.
જ્ઞાન:– નિમિત્ત આધીન વિકારને કારણે અધૂરૂં જ્ઞાન તે હું નહીં, પરિપૂર્ણ જ્ઞાન સ્વભાવ તે જ હું.
દર્શન:– દેખવાની પરિપૂર્ણ શક્તિ તે જ હું.
શ્રદ્ધા:– શ્રદ્ધા નામનો ગુણ આત્માને પરિપૂર્ણ જ માને છે. તેમ માનવું તે માનવાનો વિષય પરિપૂર્ણ અને
માન્યતા પણ પરિપૂર્ણ.
ચારિત્ર:– જે વર્તમાનમાં રાગાદિ ઓછા કરી શકે છે, તેનો ચારિત્રદ્વારા પૂર્ણ સ્થિરતા કરી વીતરાગ
થવાનો સ્વભાવ છે. રાગાદિ જે સ્થિરતામાં રોકે છે તે સ્વભાવ નથી.
આનંદ:– સંસારાદિ તથા સુખ દુઃખની કલ્પના તે વિકારી છે, તે હું નહીં, તે રહિત હું એકલો પરિપૂર્ણ છું
એવી પ્રતીતિ કરવી તે જ આત્માના પરિપૂર્ણ ગુણનો સ્વીકાર છે.
વીર્ય:– આત્મ બળથી પરિપૂર્ણ છું–જે આત્મબળે જ્ઞાનનો પરિપૂર્ણ કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરવાનો
પરિપૂર્ણ આત્મસ્વભાવની શ્રદ્ધા અને પ્રતીત વગર પરિપૂર્ણનો
પુરુષાર્થ હોઈ શકે નહિ.