: ૬૦ : આત્મધર્મ : ફાગણ : ૨૦૦૦ :
જ નથી તેની રુચિ તો એક બાજુ રહો (ન જ હોય) પણ જે શુભરાગની રુચિપૂર્વક કર્મરજને સેવે છે તો તે કર્મ
પણ તેને સુખ ઉત્પન્ન કરનાર ભોગો આપે છે; એટલે કે રાગની ક્રિયા કરતી વખતે શુભરાગની જેને રુચિ છે તે
શુભરાગના ફળમાં ભવિષ્યમાં તેને અનુકૂળ સામગ્રી મળશે અને તેને રાગની રુચિ છે, તેથી રાગમાં રંજિત થઈને
તે સામગ્રીઓને ભોગવશે અને પાપ બાંધી નરકાદિમાં જશે.
રાગની વ્યાખ્યા અને તેનું ફળ
આત્મા જ્ઞાનમૂર્તિમાં કાંઈ કરવા–મૂકવાનો ભાવ તે રાગ છે, તેમાં અશુભ રાગ તો છોડવા જેવો છે જ;
પણ ક્રિયા વખતે શુભરાગને જેને સારો માન્યો તેને ભવિષ્યમાં એવા પૌદ્ગલિક સંયોગો મળશે કે તે રાગથી
ભોગવી જાશે, નરકમાં! આ રીતે તેને (શુભ રાગની રુચિ વાળાને) નથી ધર્મ વર્તમાનમાં કે નથી ભવિષ્યમાં!
સાચા સુખના (પુણ્ય–પાપ રહિત) ઉપાયનો અને પૌદ્ગલિક સુખના ઉપાય (પુણ્ય) નો વિવેક પ્રથમ જ જોઈશે.
સાચા સુખના કામીને પુણ્યની રુચિ જ ન જોઈએ;–પુણ્ય–પાપ બન્ને રાગ જ છે. જેને રાગ કરતી વખતે
તેની રુચિ છે–તેમાં સુખ બુદ્ધિ છે, અને તેમાં ધર્મ માને છે; તથા શુભ ક્યાં થાય છે. અને ધર્મ ક્યાં થાય છે તેની
ખબર નથી તે પુણ્યમાં સુખ માન્યા વગર રહેશે નહીં.
જે પુરુષને જ્ઞાતા દ્રષ્ટાં સ્વરૂપ ભૂલીને ક્રિયાટાણે થતા શુભરાગની રુચિ છે, તેને ભવિષ્યમાં નાશવાન
એવા રાજ્યાદિ મેળવવાની રુચિ છે કે જેની પાછળ નરકાદિ છે. અહીં પુણ્ય છોડી દેવાની વાત નથી. પણ પુણ્ય
તરફ તારી રુચિ ન હોવી જોઈએ. રાગ વગર બાહ્ય ક્રિયા થાય નહીં. જો અંતરસ્વરૂપની રુચિ મૂકીને
બાહ્યક્રિયામાં થતા રાગની રુચિ કરી તો તેને પુદ્ગલની રુચિ છે, એમ સમજવું.
માખણ ચોપડનારનું દૃષ્ટાંત.
જેમ તે જ પુરુષ (ગોલો) આજીવિકા અર્થે રાજાને સેવતો નથી તો તે રાજા પણ તેને સુખ ઉત્પન્ન
કરનારા ભોગો આપતો નથી. કારણકે ‘હા જી હા’ કરે અને માખણ ચોપડે તો રાજા પ્રસન્ન રહે છે. માખણ કેવી
રીતે ચોપડે તે ઉપર દૃષ્ટાંત કહે છે.
કોઈ એક વહીવટદાર હતો, તેણે એકવાર નોકરને કહ્યું કે ‘જા! પાંચ રૂપિયા ભાર ઘી લઈ આવ.’ નોકર
ગયો અને ઘી લઈને આવ્યો ત્યારે વહીવટદારે પૂછયું ‘કેટલું લાવ્યો?’ ઘી લાવનાર કહે ‘નવટાંક’ હવે
વહીવટદાર સાહેબને તો પાંચભાર અને નવટાંક એ સરખું જ છે એવું ભાન નહીં એટલે ખીજાઈને કહ્યું ‘મેં
પાંચભાર કહ્યું હતું ને નવટાંક કેમ લાવ્યો?’ ત્યારે પાસે બેઠેલો બીજો હજુરીયો (માખણ ચોપડવા વાળો) કહે
‘બરાબર સાહેબ, સાલાએ ભૂલ કરી’ ત્યારે ઘી લાવનાર પણ હા જી હા કરવાવાળો પોતાની ભૂલ નથી છતાં કહે
કે ‘હા સાહેબ, ભૂલ થઈ’ આમ માખણીયાની દ્રષ્ટિ રાજાને રાજી રાખવાની જ હોય છે.
સિદ્ધાંત
એમ અજ્ઞાની પુણ્ય ક્રિયા કરતાં તેના રાગની જો રુચિ કરે અને સારો માને તો તે રાગ રહિત સ્વભાવને
જાણતો નથી. રાગની રુચિમાં તેને સંસારિક જડપદાર્થો મલવાનાં, અને તે પણ રાગથી ભોગવી નરકાદિ ગતિમાં
ચાલ્યો જવાનો છે. ગોલ–ગોલીને ખબર નથી કે નિસ્પૃહપણે રહીશ તોય આપવું હશે તેટલું આપશે, રાજાને ખરૂં
કહેનાર પોસાય નહીં, અને માખણ નહીં ચોપડીએ તો કાંઈ મળશે નહીં એમ માન્યું છે. અહીં તો આચાર્ય દેવ કહે
છે કે હા–જી–હા કરવાવાળાને થાળ આદિ મળશે ખરા, પણ ખરી મૂડી નહિ મળે! એટલે કે આત્માની રુચિ
છોડીને જેને શુભરાગની રુચિ છે અને તેને સારું માને છે, તે જો કષાયમંદ કરશે તો પુણ્ય બાંધશે પણ આત્માનું
ખરું સુખ તેને મળશે નહીં.
ધર્મીને રાગની રુચિ નથી.
ધર્મીને પોતાના આત્મામાં જ સંતોષ વર્તે છે. નોકરીમાં ૫૦–૧૦૦ જે કાંઈ પગાર હોય તેટલો જ લે, તેમાં
કાંઈ વધારે મળે એ હેતુએ તે કોઈ દિવસ દગો કરો નહીં, તેમ ધર્મી જીવ જ્યારે જે ક્રિયા કરે છે ત્યારે તે વખતે જ
તેને શુભરાગની રુચિ નથી. સુખ બુદ્ધિએ તે કર્મ રજને સેવતો નથી, નબળાઈના કારણે ઉદાસ ભાવે શુભમાં
જોડાવા છતાં અંતરમાં તેની રુચિ નથી.
આત્માની જેને ખબર નથી તેને રાગની રુચિ છે.