: ૭૮ : આત્મધર્મ ચૈત્ર : ૨૦૦૦
૫
અનાદિથીકાળથી જીવમાં
મિથ્યાત્વ ચાલ્યું આવ્યું છે. તેથી આ
જીવનું સમ્યક્ત્વમાં રમણ નથી. આ
મિથ્યાત્વનો જ સ્વાદ જીવને
અનાદિકાળથી આજ સુધી આવી
રહ્યો છે. તેથી આ જીવ સમ્યક્ત્વમાં
રમતો નથી. એ માટે સમ્યક્ત્વમાં
પ્રયત્ન કરવાનો જીવને વારંવાર
ઉપદેશ આચાર્ય કરે છે કે,
અનંતકાળથી મિથ્યાત્વનો અભ્યાસ
હોવાથી તેનો ત્યાગ કરવામાં ઘણા
જ પુરુષાર્થની જરૂર છે. જેમ સર્પ
પોતાના ચિર–પરિચિત (લાંબા
કાળના પરિચયવાળા) બીલમાં
જાતાં અટકાવવા છતાં, પણ પ્રવેશ
કરે છે, તેમ આ જીવને વારંવાર
મિથ્યાત્વનો ત્યાગ કરવા માટે અને
સમ્યક્ત્વમાં દ્રઢતા લાવવા માટે
વારંવાર મિથ્યાત્વ ત્યાગનો ઉપદેશ
કરવો અયોગ્ય નથી.
૬
અગ્નિ, વિષ, અને
કાળાસર્પ વગેરે પદાર્થોથી પણ
જીવની તેટલી હાનિ થતી નથી, કે
જેટલી મોટી હાનિ મિથ્યાત્વથી થાય
છે, અર્થાત્ તત્ત્વમાં અશ્રદ્ધા
કરવાથી સંસારમાં ભ્રમણ કરવું પડે
છે.
અગ્નિ, વિષ અને કાળા
સર્પ વગેરે પદાર્થોથી જીવની હાનિ
એકજ ભવમાં થઈ શકે છે, પરંતુ
મિથ્યાત્વથી અનેક ક્રોડાક્રોડ
ભવોમાં હાનિ થાય છે.
૭
ઝેરથી લેપાએલ બાણ
શરીરમાં દાખલ થતાં, તેનું ઝેર
આખા શરીરમાં ફેલાઈ–મનુષ્ય
પ્રાણરહિત થઈ જાય છે, અર્થાત્ એ
પુરુષ ઉપર કાંઈ ઈલાજ થઈ શકતો
નથી, તેમ મિથ્યાત્વના શલ્યથી
વિંધાએલ મનુષ્ય તીવ્ર વેદનાઓ
અનુભવે છે.
૮
જો કે હું મિથ્યાત્વ યુક્ત છું તો
પણ મેં દુર્ધર ચારિત્રનું પાલન કર્યું છે,
માટે એ દીર્ઘ સંસારથી, મારું રક્ષણ
કરશે એવી આશા વ્યર્થ છે.
તેનું દ્રષ્ટાંત–શોભાવાળી કડવી
તુંબડીમાં નાખેલું દુધ કડવું થઈ જાય
છે, અર્થાત્ તેનું મધુરપણું નષ્ટ
થઈ જાય છે, પરંતુ શોભારહિત શુદ્ધ
તુંબડીમાં રાખેલું દુધ કડવું થતું નથી,
તે મધુર અને સુગંધિત રહે છે.
૯
તેમ મિથ્યાત્વ એટલે વિપરીત
રુચિથી વિપરીત બનેલા જીવને તપ,
જ્ઞાન, ચારિત્ર અને વીર્ય એ ગુણ નષ્ઠ
થાય છે, અર્થાત્ મિથ્યાત્વરહિત તપ,
જ્ઞાન, ચારિત્ર અને વીર્ય એ મુક્તિનો
ઉપાય છે, પરંતુ એકેક તપાદિક
મુક્તિના ઉપાય નથી. જ્યારે
સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય છે, ત્યારે
તપાદિકમાં સમ્યકપણું આવે છે; તેના
અભાવમાં તપાદિમાં સમ્યકપણું
આવી શકતું નથી. મિથ્યાત્વનો ત્યાગ
કર્યો છે, એવા જીવમાં સમ્યગ્દ્રષ્ટિમાં
તપાદિક સદ્ગુણ સફળ થાય છે; એવા
તપશ્ચરણથી આલોકનું સુખ, અને ઇંદ્ર
પદની પ્રાપ્તિ થાય છે, અને મોક્ષ
સુખનો પણ લાભ થાય છે. પૂર્ણ શુદ્ધિ
થયાં પહેલાંં આયુષ્ય પૂરું થાય તો દેવ
થઈ મનુષ્યમાં દશાંગી સુખમાં જન્મી
સાધુપણું અંગીકાર કરી મોક્ષપદ પામે
છે, અને તેજ ભવે પૂર્ણ શુદ્ધિ કરે તો
તેજ ભવે મોક્ષ પામે છે.
૧૦
ભવ્ય અને અભવ્ય જીવ
અનંતવાર નવમી ગ્રૈવેકે ગયા, એ
શાસ્ત્રનું સામાન્ય કથન છે. ત્યારે હવે
પ્રશ્ન એ થાય છે કે જીવ શું કરે તો તે
નવમી ગ્રૈવેકે જાય? તેનો ઉત્તર
નીચે આપવામાં આવ્યો છે.
સમ્યગ્દર્શન વગર શીલ
અને તપથી પરિપૂર્ણ ત્રણ ગુપ્તિ
અને પાંચ સમિતિ પ્રત્યે સાવધાની
ભરેલું, અહિંસાદિ પાંચ મહાવ્રતરૂપ
વ્યવહાર ચારિત્ર પાળે તેનું ફળ
નવમી ગ્રૈવેક છે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિનો
ઉત્કૃષ્ટ શુભભાવ છે; એટલે જીવે જે
કામ અનંતવાર કર્યું અને ફરીને તે
જ કામ કરે તો તેનું તેજ ફળ આવે,
એટલે કે સંસાર ઊભો રહે માટે
જીવે અનંતકાળમાં શું નથી કર્યું તે
વિચારવું જોઈએ.
તટસ્થ વિચારકને માલુમ
પડશે કે જીવ શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ ન
સમજ્યો એટલે કે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ
ન કર્યું તેથી જ તે સંસારમાં
ભટક્યો–અર્થાત્ તેથી જ તેનું દુઃખ
ચાલુ રહ્યું. માટે સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત
કરવું તે (પૂર્વે કરેલું નહીં હોવાથી)
અપૂર્વ છે એમ નક્કી કરી તે પ્રાપ્ત
કરવા પુરુષાર્થ કરવો જોઈએ. આ
ઉપરથી એમ સમજવાનું નથી કે
પુણ્ય છોડીને પાપ કરવાનું
કહેવામાં આવે છે. શુદ્ધતા પ્રાપ્ત ન
થાય ત્યાંસુધી પાપ છોડી પુણ્યમાં
રહેવું, પણ તેને ધર્મ કે ધર્મનું
કારણ ન માનવું.
એ વસ્તુ લક્ષમાં રાખવાની
જરૂર છે કે જ્ઞાનનો ઉઘાડ તે
સમ્યગ્દર્શન નથી. જ્ઞાનનો ઉઘાડ
પણ જીવને અનંતવાર એવો થયો
છે કે–અગિયાર અંગનું જ્ઞાન
મેળવ્યું પણ ‘શુધ્ધ જ્ઞાનમય
આત્માના જ્ઞાનથી શુન્ય’ તે
(હોવાને લીધે) આત્માએ પોતાના
યથાર્થ સ્વરૂપને શ્રધ્ધયું નહીં.
જ્ઞાનનો ઉઘાડ અને સ્વરૂપની
યથાર્થ શ્રધ્ધા એ બે તદન જુદા
ગુણો છે.