: ૯૪ : આત્મધર્મ : વૈશાખ : ૨૦૦૦
ગણધરપદની સ્થાપનાનો વિરોધ
પાર્શ્વનાથ તીર્થંકર ભગવાનના શાસનમાં દીક્ષા લીધેલ એક કાશ્યપ નામના મુનિ હતા, તે ભગવાન
મહાવીરના સમોસરણમાં ધર્મ ઉપદેશ સાંભળવા ગયેલ, તેની માન્યતા એવી હતી કે ‘પોતે ગણધરપદને લાયક છે
તેથી ગણધર તરીકે પોતાની સ્થાપના થશે;’ પણ બન્યું તેથી વિરુદ્ધ– શ્રી ઈન્દ્રભૂતિ (ગૌતમ) ને ગણધરપદ મળ્યું
તેથી નારાજ થઈ તે મુનિ સમોસરણ બહાર નીકળી ‘ભગવાન મહાવીર તીર્થંકર જ નથી, એક માયા જાળીઓ છે;
જો તે ખરો તીર્થંકર હોય તો મને ગણધર પદ મળત’ વગેરે કહી વિરોધ કરવા લાગ્યો. સત્યનું સ્વરૂપ જ એવું છે કે
તેથી વિરુદ્ધ અસત્ય જગતમાં હોય જ, અને અસત્ય ભાવનું પ્રગટપણું સત્ના વિરોધમાં જ હોઈ શકે.
જૈન શાસન
જૈનશાસન શું કહેવાય તે સંબંધમાં ઘણી વિધવિધ પ્રકારની અને વિચિત્ર માન્યતાઓ હાલપ્રચલિત
જોવામાં આવે છે. જિાજ્ઞાસુઓ સાચું સ્વરૂપ સમજી શકે તે માટે આ સંબંધે ભગવાન શ્રી કુંદકુંદાચાર્યે શું કહ્યું છે તે
જણાવવામાં આવે છે:–
जो पस्सदि अप्पाणं अबद्धपुठ अणण्णमविशेषं।
अपदेश सन्त मज्झं पस्सदि जिणशासणं सव्वं।। १५।।
અબદ્ધસ્પૃષ્ટ, અનન્ય જે અવિશેષ દેખે આત્મને
તે દ્રવ્ય તેમ જ ભાવ જિનશાસન સકલ દેખે ખરે. ૧૫
અર્થ:– જે પુરુષ આત્માને અબદ્ધસ્પૃષ્ટ (બંધરહિત ને પરના સ્પર્શ રહિત) અન્યપણારહિત, વિશેષરહિત
(તથા અધ્યાહારથી ચળાચળતા રહિત, અન્યના સંયોગ રહિત) દેખે છે તે સર્વ જિનશાસનને દેખે છે કે જે
જિનશાસન બાહ્ય દ્રવ્યશ્રુત તેમ જ અભ્યંતર જ્ઞાનરૂપ ભાવશ્રુતવાળું છે.
ખુલાસો–ઉપર કહ્યા તેવા પાંચ ભાવો સ્વરૂપ આત્માની અનુભૂતિ તે જ સમસ્ત જિનશાસનની અનુભૂતિ છે.
જ્ઞાન છે તે આત્મા છે અને આત્મા છે તે જ્ઞાન છે; આ પ્રમાણે ગુણી–ગુણની અભેદ દ્રષ્ટિમાં આવતું જે
સર્વ પર દ્રવ્યોથી જુદું, પોતાના પર્યાયોમાં એક રૂપ નિશ્ચળ, પોતાના ગુણોમાં એકરૂપ, પરનિમિત્તથી ઉત્પન્ન
થયેલ ભાવોથી ભિન્ન પોતાનું સ્વરૂપ તેનું અનુભવન તે જ્ઞાનનું અનુભવન છે, અને આ અનુભવન તે
ભાવશ્રુત જ્ઞાનરૂપ જિનશાસનનું અનુભવન છે; એટલે ભાવશ્રુત જ્ઞાનરૂપ જિનશાસન છે; આત્માની અનુભૂતિ
તે જ ભાવ જિનશાસન છે.
આ સંબંધે ભાવપાહુડમાં ભગવાન શ્રી કુંદકુંદાચાર્ય દેવ નીચે પ્રમાણે કહે છે:–
पुजादिषु व्रतसहितं पुण्यं हि जिनैशासने भणितम्।
मोह क्षोभ विहीनः परिणामः आत्मनः धर्मः।। ८३।।
અર્થ:–જિનશાસનવિષે જિનેન્દ્ર દેવે એમ કહ્યું છે કે– પૂજાદિક તથા વ્રતસહિતપણું છે તે તો પુણ્ય છે, પણ
મોહ [મિથ્યાદર્શન] અને ક્ષોભ [ચારિત્રમોહ] રહિત જે આત્માનું પરિણમન તે ધર્મ છે.
ભાવાર્થ:–લૌકિક તથા કોઈ અન્યમતિ કહે છે કે, ‘જે પૂજાદિક શુભક્રિયા તેને વિષે અને વ્રતક્રિયાસહિત છે
તે જૈનધર્મ છે,” પણ તેમ નથી. જૈનમતમાં જિન ભગવાને એમ કહ્યું છે કે:–જે પૂજાદિક વિષે અને વ્રતસહિત હોય
તે તો પુણ્ય છે. ત્યાં પૂજા પછી “ આદિક–અને ” એ શબ્દથી ભક્તિ, વંદના, વૈયાવૃત્ય આદિક લેવાં, તે તો દેવ–
ગુરુ–શાસ્ત્ર પ્રત્યે થાય છે. વળી ઉપવાસ આદિક વ્રત છે તે શુભક્રિયા છે તેમાં આત્માના રાગસહિત શુભ
પરિણામ છે, તે વડે પુણ્ય કર્મ નિપજે છે તેથી તેને પુણ્ય કહે છે. તેનું ફળ સ્વર્ગાદિક ભોગની પ્રાપ્તિ છે.
‘મોહ અને ક્ષોભરહિત આત્માના પરિણામ’ કહ્યા; તેમાં મોહનો અર્થ અતત્ત્વ શ્રધ્ધાન છે; વળી ક્રોધ,
માન, શોક, અરતિ, ભય, જુગુપ્સા એ છ દ્વેષ છે અને માયા, લોભ, હાસ્ય, રતિ, પુરુષ–સ્ત્રી કે નપુંસક એ ત્રણ
વિકાર એમ સાત રાગ છે. એ તેર પ્રકૃતિના નિમિત્તે આત્માના જ્ઞાન–દર્શન સ્વભાવ વિકારસહિત
(મોહક્ષોભરૂપ) ચલાચલ–વ્યાકુળ થાય છે, પણ તે વિકારથી રહિત શુદ્ધ દર્શન જ્ઞાનરૂપ જે ખરો ભાવ છે તે
આત્માનો ધર્મ છે, એ ધર્મથી આગામી કર્મના આસ્રવ રોકાતાં સંવર થાય છે અને પૂર્વે બાંધેલા કર્મની નિર્જરા
થાય છે, સંપૂર્ણ નિર્જરા થતાં મોક્ષ પ્રગટે છે. જેને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ્યું હોય અને અંશે ચારિત્ર મોહ હોય તેના
શુભ પરિણામને ઉપચારથી ધર્મ કહેવાય છે. [ઉપચારથી એટલે ખરેખર નહીં, પણ અંશે શુધ્ધ ભાવ હોય ત્યારે
જે શુભભાવ છે તેને અજ્ઞાનીના શુભ