: વૈશાખ : ૨૦૦૦ આત્મધર્મ : ૯૫ :
ભાવથી જુદો પાડવા માટે નિમિત્ત કે ઉપચાર કહેવાય છે.] પણ જે કેવળ શુભ પરિણામને જ ધર્મ માની સંતુષ્ટ
છે તેને ધર્મની પ્રાપ્તિ નથી. શુભ કરતાં કરતાં શુદ્ધ પરિણામ પ્રગટશે એમ માનનારા વિકાર કરતાં કરતાં
અવિકારપણું થશે એમ માને છે; અને તેથી તે ભૂલ છે. એ પ્રમાણે જૈનશાસનનો ઉપદેશ છે.
(જુઓ અષ્ટપાહુડ પાનું–૨૧૯–૨૨૦)
श्रध्धाति च प्रत्येति च रोचते च तथा पुनरपि स्पर्शति।
पुण्यं भोगनिमित्तं नहि तत् कर्म क्षय निमित्तम्।। ૮૪।।
અર્થ:–જે જીવ પુણ્યને ધર્મ જાણી શ્રધ્ધાન કરે છે, વળી પ્રતીતિ કરે છે, વળી રુચિ કરે છે, વળી સ્પર્શે છે તે
પુણ્ય ભોગનું કારણ હોવાથી સ્વર્ગાદિક ભોગ પામે છે, પણ પુણ્ય કર્મક્ષયનું કારણ નથી એ પ્રગટ જાણો.
ભાવાર્થ:–શુભક્રિયારૂપ પુણ્યને ધર્મ જાણી તેનું શ્રધ્ધાન, જ્ઞાન, આચરણ કરે છે તેને પુણ્ય–કર્મ–બંધ
હોવાથી તે વડે સ્વર્ગાદિ ભોગની પ્રાપ્તિ થાય છે, પણ તેનાથી કર્મના ક્ષયરૂપ સંવર, નિર્જરા, મોક્ષ થતાં નથી.
ભગવાનો વિહાર
ભગવાન વીતરાગ હોઈને તેમને કાંઈપણ ઈચ્છા હોય નહીં. ભગવાનના સેવકો ઈન્દ્રો વગેરે, ભવ્ય
જીવોનાં હિત માટે તથા ધર્મની પ્રભાવના માટે ભગવાનને વિહારની પ્રાર્થના કરે એવો તેમનો આચાર છે. જે જે
જગોએ લાયક જીવો હોય ત્યાં ઈચ્છા રહિતપણે ભગવાનનો વિહાર થાય છે. તે મુજબ આર્યદેશોમાં ભગવાનનો
વિહાર થયો હતો.
રાજગૃહીના વિપુલાચલ પર ભગવાન પધારતાં ત્યાં સમોસરણની રચના ઈન્દ્રે કરી હતી અને ત્યાં રાજા
શ્રેણીક વંદના તથા ધર્મોપદેશ શ્રવણ માટે ગયા હતા.
શ્રેણીક રાજાએ સમ્યગ્દર્શન પામ્યા પછી સોળ ભાવના ભાવતાં ભગવાન સમીપે તીર્થંકરનામકર્મ બાંધ્યું
હતું. તેઓને વ્રત, સંયમ નિયમ કાંઈ પણ ન હતું–પણ તેઓ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ હતા એ લક્ષમાં રાખવું. આવતી
ચોવીશીમાં તેઓ પહેલાંં તીર્થંકર થવાનાં છે;
જ્ઞપ્તિક્રિયાની વ્યાખ્યા
જ્ઞપ્તિ ક્રિયા:–જ્ઞાનની વિકાર રહિત નિર્મળ ક્રિયા એટલે જ્ઞાનની એકાગ્રતા [–અર્થાત્ જ્ઞાન સ્વભાવી
આત્મામાં પુણ્ય–પાપ રહિત જ્ઞાનની એકાગ્રતા] તે જ્ઞપ્તિ ક્રિયા છે.
કરોતિક્રિયાની વ્યાખ્યા
કરોતિક્રિયા:–જડનું કર્તવ્ય મારું, પુણ્ય–પાપના ભાવનું કર્તવ્ય મારું, જડની અવસ્થા મારા હાથમાં છે એવી
જે માન્યતા એટલે કે હું જડની ક્રિયા કરી શકું અને વિકારી પરિણામ મારાં એવો અભિપ્રાય તે કરોતિક્રિયા છે.
નોટ:–(૧) જડની અવસ્થા મારાથી થાય છે એવો ભાવ અને પુણ્ય–પાપના પરિણામ મારાં એવો ભાવ
અર્થાત્ કરોતિક્રિયા જ્ઞાનીને હોતી નથી, પણ જ્ઞપ્તિક્રિયા (જ્ઞાનક્રિયા) હોય છે.
(૨) જીવ પરનું કાંઈ કરી શકતો નથી તેથી પરની કોઈ ક્રિયા તે જીવની ક્રિયા નથી.
ભગવાને મહાવીરનું ઉપનામ
શ્રી વર્ધમાન સ્વામીનું સમ્યગ્દ્રષ્ટિપણું તો આગલા ભવોથી ચાલ્યું આવ્યું હતું; તેવી દ્રષ્ટિ પૂર્વક આત્માની
સ્થિરતામાં લીન રહેવા માટે ભગવાન મહાન પુરુષાર્થ કરતા હતા. “પોતાના પુરુષાર્થ વગર ધર્મ થઈ શકે નહિ”
એ સિદ્ધાંત ભગવાને અમલમાં મૂકેલો હોવાથી ઈન્દ્રો વગેરે ભગવાનના સેવકો ભગવાનને ‘મહાવીર’ ના
ઉપનામથી કહેવા લાગ્યા, અને તેથી તેઓ મહાવીર ભગવાનના નામથી આજે પણ ઓળખાય છે.
ભગવાનું મોક્ષગમન
આયુષ્ય પુરું થતાં ભગવાનનો આત્મા સંપૂર્ણ શુધ્ધ થતાં શરીર એકક્ષેત્રાવગાહ સંબંધ બંધ પડ્યો; અને
આત્મા છૂટો પડતાં (વજન વગરનો હોઈ) તેના ઊર્ધ્વગમન સ્વભાવના કારણે લોકને અગે્ર સ્થિત થયો.
ભગવાન કારતક વદી ૦)) (ગુજરાતી આસો વદી ૦))) ના રોજ વદી ૧૪ ના પાછલા ભાગમાં પ્રાતઃકાળમાં
મુક્ત થયા. ભગવાનના નિર્વાણની આ ખબર વીજળીની માફક તુરત બધે ફેલાઈ ગઈ થોડી જ વારમાં દેવેન્દ્રો,
રાજાઓ, સાધારણ દેવો અને મનુષ્યોના સમૂહ ભક્તિથી ગદ્ગદ્ થઈ નિર્વાણ સ્થાન (પાવાપુરી) માં પહોંચ્યા.
તે વખતે પ્રાતઃકાળમાં કાંઈક અંધારૂં હોવાથી ભક્તિથી રત્નના તથા ઘી વગેરેના દીવાઓ કરવામાં આવ્યા હતા.