: જેઠ : ૨૦૦૦ આત્મધર્મ : ૧૧૩ :
આત્માને આધારે નથી અને આત્માનો ધર્મ પરને આધીન નથી. ધર્મ સ્વરૂપ ભગવાન તો અંદર જ બેઠો છે. તેને
ઓળખ્યા વિના ધર્મ ક્યાં છે? આત્માને ઓળખ્યા વગર–પરને આધારે ધર્મ માને છે, પણ આત્માનો ધર્મ તો
આત્મામાં છે કે પરમાં?
ધર્મ કેમ થાય?
સર્વજ્ઞ ભગવાને તો કહ્યું કે તારો આવો સંપૂર્ણ સ્વભાવ છે તે તું સમજ! એમ કહેવામાં ભગવાન કાંઈ
તારો ધર્મ આપી દેતા નથી. પણ પુણ્ય, પાપ રહિત જ્ઞાન સ્વભાવને ઓળખી જ્ઞાન ગુણમાં ઠરવું અને પરની
પક્કડ ન કરવી તે જ ધર્મ છે. ધર્મ તેનું નામ કે રાગ–દ્વેષ રહિત સ્વભાવને ઓળખી, તે સ્વરૂપમાં ઠરવું–અને
રાગદ્વેષ થવા ન દેવો. આત્માનો ધર્મ આત્મામાં જ છે.
ધર્મી – (જ્ઞાની) ની માન્યતા.
શરીરાદિ કોઈ પર દ્રવ્યને આધારે ધર્મી (જ્ઞાની) જીવ શોભા માનતો નથી. કારણ કે તે જાણે છે કે
‘અંતરની શોભા અંતરમાં છે; અને સંધ્યાના રંગની જેમ આ બધા પૌદ્ગલિક ખેલ છે તે પૂર્વના પુણ્ય–પાપના
કારણે છે, તે ક્ષણિક છે. તેના આધારે મારો ધર્મ નથી. ’ (ઉપરમાં શરીરાદિ કહ્યું તેમાં પુણ્ય, પાપ, રાગ, દ્વેષ,
ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, કર્મ, નોકર્મ, મન, વચન, કાયા, શ્રોત્ર, ચક્ષુ, ઘ્રાણ, રસન, સ્પર્શન તથા આહાર, પાણી
આદિ સર્વ લઈ લેવાં.)
જ્ઞાનીને આહારનો પણ પરિગ્રહ નથી એમ હવે કહે છે:– અનિચ્છક કહ્યો અપરિગ્રહી, જ્ઞાની ન ઈચ્છે
અશનને, તેથી ન પરિગ્રહી અશનનો તે, અશનનો જ્ઞાયક રહે. ૨૧૨.
શબ્દાર્થ:– અનિચ્છકને અપરિગ્રહી કહ્યો છે અને જ્ઞાની અશનને (ભોજનને) ઈચ્છતો નથી, તેથી તે
અશનનો પરિગ્રહી નથી, જ્ઞાયક જ છે–
ટીકા: ઈચ્છા પરિગ્રહ છે. જેને ઈચ્છા નથી તેને પરિગ્રહ નથી. આહારની ઈચ્છા તે અજ્ઞાનમય ભાવ છે
એટલે કે આહાર સદાય કર્યા કરૂં એવો ભાવ તે અજ્ઞાનમય છે, આત્માના સ્વભાવનું ખૂન કરનાર અધર્મ ભાવ છે.
પ્રશ્ન:– તો પછી આહાર ન કરવાથી ધર્મ થાયને?
ઉત્તર:– આત્મા જ્ઞાનમૂર્તિ સ્વરૂપ છે તેને ઓળખ્યા વગર કદી ધર્મ થાય નહીં.
ધર્મીનું લક્ષણ
ધર્મી તેને કહેવો કે જેને આહારની ભાવના ન હોય; ધર્મી જીવને આહાર હોય ખરો, પણ તેને એવી
ભાવના નથી કે સદાય આહાર કરૂં અને સદાય શરીર રહે. જો એવી ભાવના હોય તો તે અધર્મી છે, કારણ કે
તેમાં શરીર ટકી રહેજો એ તો જડની ભાવના છે. જડની ભાવના જ્ઞાનીને હોય નહીં. આત્મા જ્ઞાનમૂર્તિ અશરીરિ
સિદ્ધ સમાન છે તેની જ ભાવના હોય.
મુનિને આહાર હોય છતાં તેની ભાવના ન હોય. તે જાણે છે કે ઈચ્છા કે આહાર મારું સ્વરૂપ નથી. લાડવા
વગેરેમાં અજ્ઞાની સ્વાદ માને છે, પણ જે પરમાણુઓ અત્યારે લાડવા રૂપે છે તે જ છ કલાકે વિષ્ટારૂપ થવાના છે
તેમાં સ્વાદ ક્યાં છે? અજ્ઞાની તેની મીઠાશમાં (રાગમાં) પોતાના સ્વભાવને ચૂકી જાય છે; પણ જ્ઞાની તો
આહારનો કેવળ જ્ઞાયક જ છે.
ધર્મીને આહાર કેમ?
અહીં કોઈને પ્રશ્ન થાય કે:–આહાર તો ધર્માત્મા મુનિપણ કરે છે અને તે ઈચ્છા વગર આહાર કેમ કરે?
અને ઈચ્છાને તો આપ અધર્મ કહો છો તેનું શું? તેનો ઉત્તર:– ધર્માત્માને અસાતાવેદનીયના ઉદયથી જઠરાગ્નિરૂપ
ક્ષુધા દેખાય છે (તેની અસર જઠરમાં– પરમાણુઓમાં આવે છે. આત્મા તો તેનો જ્ઞાયક છે) અને વીર્યાંતરાયના
ઉદયથી તે વેદના સહી શકાતી નથી. (કેવળીને આહાર વગર ચાલે છે, પણ હજી નીચલી દશા છે. પૂર્ણતા ઉઘડી
નથી અને શરીર નભવાનું છે, ત્યાં આહાર છે.) તેથી ચારિત્ર મોહનીયના ઉદયને કારણે ચારિત્રમાં અસ્થિરતા
પોતાના પુરુષાર્થની નબળાઈને કારણે છે એટલે આહારની વૃત્તિ આવી જાય છે. પણ તે