: ૧૪૨ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૦૦૦ :
પોતાનું સાચું સ્વરૂપ ન સમજે ત્યાં સુધી તે પર પ્રત્યે રાગદ્વેષ ઓછો કે વધારે કર્યા વિના રહેશે જ નહીં, તેથી
હાલ કોઈ પ્રત્યે રાગ કરશે તો તે ભાવ [વિકારી હોવાથી] પલટો ખાધા વગર રહેશે નહીં. વળી એક કે વધારે
પ્રત્યે રાગ હોય ત્યાં બીજાઓ પ્રત્યે તે જ વખતે દ્વેષ છે કેમકે બધાને સમાન ગણ્યા નહીં. રાગ પછી અજ્ઞાનીને
દ્વેષ થયા વગર રહેશે જ નહીં; માટે જીવ જો પોતાનું સ્વરૂપ સમજે તો જ જગતના સર્વ પદાર્થો પ્રત્યે યથાર્થ ભાવ
રાખી શકે તેને જ ‘વિશ્વપ્રેમ’ કહી શકાય.
એ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે જીવ પોતાનું સ્વરૂપ સમજ્યા વિના કદીપણ દ્વેષ કે રાગ ટાળી શકશે જ નહીં,
તેમાં હીનાધિકતા કર્યા કરશે.
પ્રશ્ન:–સર્વ જીવો પ્રત્યે સરખા રાગવાળો પ્રેમ બની શકે કે કેમ?
ઉત્તર:–ના, ન બની શકે. બધા જીવો પ્રત્યે સરખા રાગવાળો પ્રેમ ન જ બની શકે–એટલું જ નહીં પણ
બધા મનુષ્યો [જેમાં પોતાનો સમાવેશ થાય છે] પ્રત્યે પણ સરખો પ્રેમ ન રહી શકે. એક માણસ જમતી વખતે
જગતના બધા માણસો જમ્યા કે કેમ, જમે છે કે કેમ, તેને સર્વેને પૂરતું અને સારું જમવાનું મળે તો જ મારે જમવું
એમ કદી કરી શકે નહીં, પરંતુ સર્વનું સ્વરૂપ જેવું છે તેવું જાણી તેમના પ્રત્યે રાગદ્વેષ ન કરે તે જ તેમના પ્રત્યે
ખરો (અકષાયી) પ્રેમ છે.
પ્રેમના બે ભાગ પાડતાં રાગરહિત પ્રેમ અને રાગસહિત પ્રેમ એ બે ભાગ પાડ્યા હતાં, તેમાં રાગરહિત
પ્રેમનું સ્વરૂપ જે કહ્યું તે પૂર્ણ રીતે અમલમાં લાવનાર વીતરાગી જીવો અને સિધ્ધ ભગવાનો છે તેથી શાસ્ત્રમાં
તેમને ‘અકષાયી કરુણાસાગર’ કહ્યા છે.
પ્રશ્ન:–વિશ્વ પ્રેમને અપૂર્ણપણે કોણ અમલમાં મૂકી શકે?
ઉત્તર:– છદ્મસ્થ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો.
પ્રશ્ન:– છદ્મસ્થ વીતરાગી ન હોય તેને તો ‘રાગ’ હોય છે તો પછી તે ‘વિશ્વ પ્રેમ’ કેમ કહી શકાય?
ઉત્તર:– તેઓ પરનું ભલું કે બુરું હું કરી શકું તેમ માનતા નથી, તેથી પોતાના હિત માટે જ્યારે પોતે
શુધ્ધતામાં રહી શકતા નથી ત્યારે કોઈને દુઃખ દેવા વગેરેના ભાવો કરતા નથી, અને લોભાદિ ટાળતાં દાનાદિના
જે શુભ ભાવો તેમને થાય છે તેના તે માલીક થતા નથી તેથી તે અપેક્ષાએ તેમને ‘અપૂર્ણ વિશ્વપ્રેમ’ છે એમ કહી
શકાય છે. સંપૂર્ણ વીતરાગ થતાં તે ‘સંપૂર્ણ વિશ્વપ્રેમી’ થઈ જાય છે.
પ્રશ્ન:– આત્માનું સ્વરૂપ યથાર્થપણે ન જાણતા હોય તેવા જીવોને વિશ્વપ્રેમ હોઈ શકે કે કેમ?
ઉત્તર:– ના, તેમને ન હોઈ શકે. ‘આત્માનું હિત મોક્ષ જ છે. ’ એમ યથાર્થપણે નક્કી કરે તેને ‘વિશ્વપ્રેમ’
થઈ શકે.
(અનુસંધાન પાન ૧૨૬ નું ચાલુ)
૨૦. સ્વરૂપનો ભોગવટો જોઈએ તેને બદલે રાગાદિ શુભ–પર–ભાવનો ભોગવટો અભવી કરે છે તેથી તે
ભોગના નિમિત્તરૂપ પુણ્યને શ્રધ્ધે છે.
૨૧. એક પદાર્થને બીજા પદાર્થની જરૂર પડે ત્યારે તે પદાર્થ પરાધીન થયો કહેવાય. આત્માને પર વસ્તુની
જરૂરિયાત પડે તે જ પરાધીનતા દુઃખ છે.
૨૨. વિકારી કે અવિકારી અવસ્થા તે મારામાં નથી, હું તો ત્રિકાળી શુધ્ધ સ્વરૂપ છું. પરિપૂર્ણ છું. તેના
ઉપર લક્ષ દેતાં મોક્ષ દૂર નથી. તેનાથી ઊલટા ભાવવાળાને બંધન દૂર નથી એટલે કે તે સમયે સમયે બંધાય છે.
૨૩. પુરુષાર્થની જાગૃતિમાં જે પુણ્ય બંધાઈ જાય તેના યોગે અનુકૂળ નિમિત્ત મળ્યા વગર રહે જ નહિ.
માટે ભાવના પુરુષાર્થની હોય, નિમિત્તની નહિ.
૨૪. નિમિત્તની ભાવના ભાવનારો વિકારને જ ભાવે છે, સ્વભાવને ભાવનારો વીતરાગતાને જ ભાવે છે.
૨પ. જ્ઞેય–જ્ઞાયક સંબંધને એકરૂપ માનવા તે અભિપ્રાયની ભૂલ છે ને તે જ બંધનું કારણ છે. રાગાદિક છે
તે જ્ઞેય છે, તેથી તે જાણતાં જ્ઞાનની વિશાળતા થાય છે, એમ જ્ઞાની માને છે. જ્યારે અજ્ઞાની માને છે કે રાગાદિક
મારાં છે. કર્મ મારા આત્મજ્ઞાનને અટકાવે છે. દ્રષ્ટિ ફરક છે.
૨૬. સ્વભાવમાં ભવનો ભાવ નથી. સ્વભાવને પોતાનો માને તેને ભવની શંકા હોય નહિ. ભવના
ભાવને જે મારા માને તેને ભવ હોય. વિશેષ હવે પછી
તમારી નકલ પાંચને વાંચવા આપી આત્મધર્મની પ્રભાવના કરો.