: ભાદ્રપદ : ૨૦૦૦ : પર્યુષણ અંક : ૧૮૧ :
પર વસ્તુમાં સારું નરસું સમયસાર પાન ૪૭૦ ઉપર
માનવું એજ સંસાર છે તથા પરમપૂજ્ય સદ્ગુરુદેવનું વ્યા–
પરને કારણે મને જ્ઞાન થયું ખ્યાન તા. ૨૧–૬–૪૪ અષાડ
એમ માનવું તે જ श्री असिआ उसाय नमः સુદ ૧ બુધવાર
સારું નરસું કહેવું કોને? પર વસ્તુમાં કાંઈ ‘આ સારું’ કે ‘આ ખરાબ’ એમ લખ્યું નથી; તેમજ જ્ઞાનનો
સ્વભાવ સારું નરસું કરવાનો નથી. પર વસ્તુમાં સારું નરસું માનવું એ જ સંસાર છે, તથા પરને કારણે મને
જ્ઞાન થયું એટલે કે મારી અવસ્થા પરાધીન થઈ એમ માનવું તે જ પરિભ્રમણનું કારણ છે.
રસ પર છે, તારો સ્વભાવ તારામાં છે, રસમાં ગૃદ્ધિ કરવી તે મૂઢતા છે, રસ જડની અવસ્થા છે તે કાંઈ
જાણતું નથી અને જ્ઞાન બધું જાણે છે તેથી જ્ઞાન અને રસ જુદા છે, એમ જિનદેવે કહ્યું છે.
પ્રશ્ન:– જ્ઞાનીઓ રસ ખાતાં–પીતાં નહીં હોય?
ઉત્તર:– જ્ઞાની ચક્રવર્તી હોય, પણ હજી રાગ છે ત્યાં સુધી ખાય–પીએ ખરા, છતાં અંતરમાં ભાન છે કે
‘આ રાગ મારું સ્વરૂપ નથી, મારો આત્મા પવિત્ર આનંદમૂર્તિ છે, આ બધા સંયોગ પૂર્વના કારણે છે. અવસ્થામાં
રાગ છે તે મારા પુરુષાર્થની વર્તમાન નબળાઈ છે, તે રાગ કે વર્તમાન પુરુષાર્થની નબળાઈ મારું સ્વરૂપ નથી, પર
વસ્તુ મારી નથી, પર વસ્તુથી મને રાગ નથી કે પર વસ્તુથી મારું જ્ઞાન નથી. તેમ જ મારા સ્વભાવમાં આનંદની
કચાશ નથી, આવું અંતર સ્વરૂપમાં જ્ઞાનીને ભાન છે; જ્યારે અજ્ઞાની બહારમાં ત્યાગી થઈને બેઠો હોય, પણ
અંદરમાં ‘પરવસ્તુને કારણે રાગ થતો’ એમ માનતો હોય કે પરને કારણે જ્ઞાન માનતો હોય તે અજ્ઞાની છે, તેનો
ત્યાગ સાચો નથી.
સ્પર્શ:– સુંવાળો કે કર્કશ વગેરે બધા સ્પર્શ તે જડ–પરમાણુની અવસ્થા છે, તે સ્પર્શને કારણે આત્માનું
જ્ઞાન નથી. જ્ઞાન તો સ્વતંત્ર સ્વભાવ છે, તે ટાણે જ્ઞાન વિશેષરૂપે પરિણમે છે, સ્પર્શ તે જડની અવસ્થા છે, મારા
જ્ઞાનની અવસ્થા મારા અંતરથી પરિણમે છે. સ્પર્શના કારણે મારા જ્ઞાનની અવસ્થા થતી નથી, એમ જ્ઞાનીને
જ્ઞાનનું અને સ્પર્શના જુદાપણાનું ભાન છે.
કબીરની એક વાત આવે છે કે, એકવાર તે ફરવા નીકળ્યા, અને લોકો સૂતેલા, ત્યારે તેમણે કહ્યું છે કે:–
“સુખીઓ સબ સંસાર, ખાય પીય કે સૂએ;
દુઃખીઓ દાસ કબીર, જબ જાગે તબ રૂએ.”
આ બધો સંસાર સુખી લાગે છે, કે ખાઈ પીને સૂતા છે, અને હું જ દુઃખી છું–એટલે કે જાગીને જોઉં છું ત્યાં
મારો એકેક સમય જાય છે તે અનંત જન્મમરણ ટાળવાનાં ટાણાં ચાલ્યા જાય છે. મને જન્મમરણ ટાળવાની
ચિંતા લાગી છે, અને આ લોકોને જન્મમરણ ટાળવાની ચિંતા લાગતી નથી તેથી સૂતા છે, એમ કબીરે વૈરાગ્યથી
કહેલ છે.
ઉનાળાની ઋતુમાં બે રૂપિયાની શેર વાળી કેરી ખાઈને બે મણની રેશમી તળાઈમાં સૂંવાળા સ્પર્શના
ભોગવટામાં પડ્યો હોય અને તેમાં શાંતિ માને; પણ સ્પર્શથી આત્માને શાંતિ અને જ્ઞાન થતાં નથી, આત્માને
શાંતિ અને જ્ઞાન તો અંદરની એકાગ્રતાથી થાય છે.
રેશમી ગાડલાંને તો બિચારાંને ખબર પણ નથી કે પોતે કોણ છે અને કેવી અવસ્થામાં છે, તેનો
જાણનારો આત્મા છે, પણ આત્માનું જ્ઞાન તેનાથી થતું નથી. સ્પર્શ તે જડ છે, તે કાંઈ જાણતું નથી અને જ્ઞાન તે
ચેતનસ્વરૂપ છે તે બધું જાણે છે, માટે સ્પર્શ અને જ્ઞાન બન્ને ચીજ જુદી છે, એમ શ્રી જિનદેવ કહે છે.