: ભાદ્રપદ : ૨૦૦૦ : પર્યુષણ અંક : ૧૮૩ :
સાતે નરકના બધા જીવોનાં શરીર નપુંસક છે. પૂર્વે એટલા જોરથી ઉંધુ વીર્ય નાંખ્યું છે કે વીર્યહીન–નપુંસક થઈ
ગયા છે; તથા દેવમાં નપુંસકવેદ કોઈને હોતાં જ નથી, કેમકે તેમણે અશુભમાં ઓછું વીર્ય જોડયું છે; તેથી નપુંસક
થતાં નથી. જગતની વ્યવસ્થા જ આવા નિયમવાળી છે. આત્મસિદ્ધિમાં કહ્યું છે:–
તે તે ભોગ્ય વિશેષનાં, સ્વર્ગાદિ ગતિમાંય.
કર્મ અને આત્મા ત્રણે કાળ જુદાં છે. કર્મ આત્માને કાંઈ નુકસાન કરે નહીં, અને આત્માની સત્તા કર્મ
ઉપર ચાલે નહીં, માત્ર આત્મા તો જાણે છે. કર્મ જ્ઞેય છે.
શાસ્ત્રમાં જ્યારે કર્મ સિદ્ધ કરવાં હોય ત્યારે એમ આવે કે ‘જ્ઞાનાવરણીય કર્મ આત્માના જ્ઞાનને રોકે છે,’
તે વાત નિમિત્તથી છે. શ્રીમદે એકવાર કહ્યું છે કે:– કર્મને સિદ્ધ કરવું હોય ત્યારે આપણે એકવાર નક્કી કર્યું કે હવે
રાગ નથી કરવો; છતાં બીજી રાગ આવે તો સમજવું કે આત્મા પાસે તે વખતે બીજી ચીજ છે અને તે ચીજ કર્મ
છે. ત્યાં કર્મે રાગ કરાવ્યો એમ નથી કહ્યું, પણ ‘કર્મ ચીજ છે’ એમ સાબિત કરવા કહ્યું છે.
‘રાગ નથી કરવો’ એવો નિર્ણય કરનારો તું છો, છતાં રાગ થાય છે. ત્યાં તારી અસ્થિરતાથી બીજી ચીજ
ઉપર લક્ષ કરવાથી તને રાગ થાય છે. જો ચીજ ન હોય તો તારું લક્ષ ચૂકીને બીજી ચીજ ઉપર લક્ષ કર્યા વગર
રાગ થાય નહીં, પણ બીજી ચીજ રાગ કરાવતી નથી.
પાંચ ઈન્દ્રિય અને મનથી થતું પરનું જ્ઞાન તેનો ઉઘાડ કદાચ ઓછો હોય, તોપણ અંતર સ્વરૂપની શ્રદ્ધા
કર! અંતર સ્વરૂપની શ્રદ્ધા અને એકાગ્રતા કરીને કેવળજ્ઞાન પ્રગટી શકે છે. કેવળજ્ઞાન થયા પહેલાંં તેમને
(કેવળી થનારને) પણ પરનો બોધ– (બહારનું જ્ઞાન) ઓછો હોય છતાં અંદરની શ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને એકાગ્રતાથી
કેવળજ્ઞાન થાય છે.
જ્યારે જ્યારે કર્મ યાદ આવે ત્યારે ત્યારે કર્મ ઉપર વજન ન આપતાં આ તો મારાં જ્ઞાનની અવસ્થાનું
સામર્થ્ય છે એમ તારા જ્ઞાન તરફ લક્ષ કર!
કોઈ કહે:– શાસ્ત્રમાં કર્મની સ્થિતિની વાત આવે છે ને? તો ત્યાં તો કર્મની સ્થિતિ ‘આવો ને આવો
ભાવ રાખ્યા કરે તો આટલો વખત ટકશે’ એમ બતાવવા કહ્યું છે. ઉંધો ભાવ તો એક જ સમયનો છે, સંસાર
એક જ સમય પૂરતો છે.
‘મારે અનંત સંસાર હશે તો? મારે કર્મની લાંબી સ્થિતિ હશે તો?’ એવો જે વિકલ્પ આવ્યો તો તેમાં
તારા જ્ઞાનમાં તે વિકલ્પનું જ્ઞાન જ થયું, ત્યાં જ્ઞાનમાં અનંત સંસાર આવ્યો નથી, પણ અનંતનું જ્ઞાન કર્યું છે.
અનંતનું જ્ઞાન કરતાં જ્ઞાનને અનંતભવ લાગતાં નથી. તથા ‘કર્મની સ્થિતિ લાંબી હશે તો?’ એમ કર્મ તરફ
જોવા કરતાં તારી સ્થિતિ અનાદિ અનંત છે તે તરફ જોને! કર્મ તો તારા જ્ઞેય છે. તે તારાથી જુદી ચીજ છે.
‘જુદાપણાની શ્રદ્ધા તે જુદા થવાનો (મોક્ષનો) ઉપાય છે અને પર સાથે સંયોગ બુદ્ધિ તે સંયોગનું
(સંસારનું) કારણ છે.’
ધર્મ:– ચૌદબ્રહ્માંડમાં વ્યાપેલું સર્વજ્ઞ ભગવાને જોયેલું અરૂપી અચેતન દ્રવ્ય છે, તેનામાં જ્ઞાન નથી, તે કાંઈ
જાણતું નથી, અને જ્ઞાન બધું જાણે છે. ધર્મદ્રવ્ય લક્ષમાં આવ્યું માટે જ્ઞાન થયું એમ નથી, પણ તારા જ્ઞાનની
પર્યાય જ એવી છે કે જે લક્ષમાં લે તેનું જ્ઞાન તે સમયે તારા જ્ઞાનથી થાય છે. તારા જ્ઞાનની પર્યાય ચેતન છે
અને ધર્માસ્તિ અચેતન છે. બન્ને જુદાં છે એમ શ્રી જિનદેવે કહ્યું છે.
સર્વજ્ઞ ભગવાન સિવાય ધર્મ–અધર્મ દ્રવ્ય કોઈ જોઈ શકે નહીં, અને જૈન સિવાય બીજા વાતો પણ કરી
શકે નહીં (એટલે કે બીજા ચાર દ્રવ્યોમાં તો વાતો કરીને અનુમાનથી પણ માને, પણ આ ધર્માસ્તિ અને
અધર્માસ્તિ બે દ્રવ્યોની તો વાત પણ ન કરી શકે.)
તારા જ્ઞાનની અવસ્થાની તાકાત જ એવી છે કે તે સમયે તને ધર્માસ્તિ દ્રવ્ય લક્ષમાં આવ્યું. પણ તારું
જ્ઞાન ધર્માસ્તિ દ્રવ્યને કારણે થયું નથી. તે ધર્મદ્રવ્યમાં જ્ઞાન નથી, તે કાંઈ જાણતું નથી, અને આત્માજ્ઞાનસ્વરૂપ છે
તે બધું જાણે છે, માટે જ્ઞાન જુદું છે અને ધર્મદ્રવ્ય જુદું છે, એમ શ્રી જિનદેવે કહ્યું છે.
ઉપસર્ગ––બાહ્ય સંયોગ તે ઉપસર્ગ નથી, પણ બાહ્ય સંયોગમાં રાગદ્વેષ કરે તે ઉપસર્ગ છે; અને તે
વખતનો બાહ્ય સંયોગ તે ‘ઉપસર્ગ–નિમિત્ત’ છે.