: ૧૬૪ : પર્યુષણ અંક : ભાદ્રપદ : ૨૦૦૦ :
‘હું ચિદાનંદ અસંયોગી આત્મા પૂર્ણ જ્ઞાનસ્વરૂપ નિર્મળ છું, મારે અને પરને કાંઈ
પણ સંબંધ નથી. એવું ભાન થયા પછી સ્વરૂપમાં ટકવારૂપ પુરુષાર્થની નબળાઈમાં
વિષયકષાયના પાપભાવથી બચવા માટે શુભાવ આવે તે પણ વિકાર છે. હું તે
રહિત જ્ઞાતા દ્રષ્ટા છું.’ એ દ્રષ્ટિ થયા વિના
પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવનું વસ્તુની સ્વતંત્રતા બતાવતું અદ્ભુત વ્યાખ્યાન
કદી કોઈને ધર્મ થયો નથી, થતો નથી અને થશે નહીં
સમયસાર નિર્જરા અધિકાર રાજકોટ તા. ૨૧ ૨ – ૪ સોમવાર મહા વદી ૧૨
નિર્જરા એટલે આત્મસ્વભાવનું ભાન થતાં પરાધીન ભાવનો નાશ અને સ્વાધીન ભાવનો વિકાસ થવો
તે નિર્જરા છે. સ્વાધીન ભાવનો વિકાસ અને પરાધીન ભાવનો નાશ કોના જોરે થાય છે તેને જાણ્યા વિના
નિર્જરા થાય નહીં.
વિકારભાવ–પરાધીનભાવ–ક્ષણિક છે; અવિનાશી નિર્મળ ધ્રુવ સ્વભાવ ઉપર દ્રષ્ટિ થાય તો તે ક્ષણિકનું
માહાત્મ્ય જાય. શરીરાદિની વાસના તો ખસી જ જવી જોઈએ, પણ ક્ષણિક રાગ દ્વેષ જેટલો હું નહીં એમ ભાન
થતાં તે પ્રત્યે હોંશ ખસી જાય, પણ તે ક્યારે બને? કે ક્ષણિકનું લક્ષ ગૌણ કરીને અવિનાશી કાયમ રહેનારો હું છું
એવું ભાન કરે ત્યારે.
રાગદ્વેષ વિનાનો, જાણનાર સ્થિર આત્મા તે હું છું એ જાણ્યા વિના સ્વતંત્રતા ખીલે નહીં. “એક
આત્માને બીજાની જરૂર નથી” એવો નિર્ણય થવો તે જ સ્વતંત્રતાનું કારણ છે. એક આત્માને પરની જરૂર પડે
(પરની જરૂર છે એમ માને) તે પરતંત્રતા છે. શરીરાદિ સારું હોય તો ઠીક એમ એક તત્ત્વ બીજા તત્ત્વનું
આલંબન ઈચ્છે તે પરાધીનતા છે.
‘હું નિર્મળ જ્ઞાનજ્યોત રાગદ્વેષ વગરનો છું, મારું સુખ મારામાં છે.’ એવી શ્રદ્ધા જ સ્વભાવની સ્વતંત્રતા
પ્રગટ કરવાનો ઉપાય છે. આ સ્વરૂપની રુચિનો જે ભાવ છે, તેમાં અનંતો પુરુષાર્થ છે, વિષય કષાયની રુચિ
નહીં. ‘દીકરો સ્ત્રી ધન વગેરે બધા પર વસ્તુ તે મારું સ્વરૂપ નહીં. જ્ઞાતાદ્રષ્ટા સ્વભાવમાં જ આત્મધર્મ અને
સ્વતંત્રતા છે. આત્માને પરના આશ્રયની જરૂર નથી.’ એવા નિશ્ચય વગર ધર્મ અને સ્વતંત્રતા પ્રગટે નહીં.
જ્ઞાન વગર આ (સ્વતંત્રતાનો નિશ્ચય) થાય તેમ નથી; કારણ કે બધાનો પત્તો મેળવનાર જ્ઞાન જ છે.
અરૂપી ભાવનો પત્તો મેળવનાર જ્ઞાન છે; પરથી જુદાપણાનો વિવેક કરવાનો પત્તો પણ જ્ઞાનથી મેળવાય છે.
દરિયામાં આંખો બંધ હોવા છતાં મોતીને કોણ ઓળખે છે? તે જ્ઞાનથી જણાય છે. જ્ઞાન એટલે આત્મા; તે જાણે
છે કે આ મોતી છે અથવા આ શંખલું છે, એમ મોતી અને શંખલાં વચ્ચેનો ભેદ જાણનાર જ્ઞાન છે.
ચૈતન્ય આત્માથી લક્ષ્મીઆદિ પર છે. પરથી નીરાળા આત્માની સ્વતંત્રતાનો પત્તો સાચા જ્ઞાન વગર
મળે નહિ, અને સત્સમાગમ વગર સાચું જ્ઞાન મળે નહીં અને સમ્યગ્દર્શન થાય નહીં. સમ્યગ્દર્શન વગર
સ્વાધીનતા પ્રગટે નહીં. આ કહેવાય છે તે સમકીતિનો નિઃશંકતા નામનો પ્રથમ આચાર છે. આનો વિશ્વાસ તે
શ્રદ્ધા અને આ જાણવું તે જ્ઞાન છે. આત્માનું દર્શન–જ્ઞાન આત્મામાં છે. આત્માના ધર્મનો સંબંધ આત્મા સાથે છે,
બહાર સાથે નથી.
દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર પર છે. ધર્મનો સંબંધ પર સાથે નથી. ધર્મ પર સાથે સંબંધ રાખતો નથી. ધર્મ એટલે પરમાં
પોતાપણાની માન્યતા જ્ઞાનમાં ન થવા દેવી અને અખંડચૈતન્યના લક્ષે રાગદ્વેષ મોળા પડી જાય તેજ આત્માનો ધર્મ