: भाद्रपद : २००० : पर्युषण अंक : १७७ :
संवत्सरी
प्र ति क्र म ण सं बं धे गं भी र सं वा द
जीव अनादिथी पोतानुं स्वरूप भुल्यो छे माटे ते भुलथी पाछुं फरवुं – पोतानुं यथार्थ स्वरूप समजवुं ए
प्रतक्रमण छ.
रा. मा. दोशी
नानाभाई–मोटाभाई, संवत्सरी नजीक आवे छे, पण प्रतिक्रमण माटे मारो आववानो विचार थतो
नथी तो आप मने माफ करशोने?
मोटाभाई–केम? तमने शा माटे आ विचार आव्यो ते कहो तो पछी शुं करवुं ते आपणे नक्की करीशुं.
नानाभाई–जुओ–हुं ‘प्रतिक्रमण’ शब्दनो अर्थ पण जाणतो नथी. तो पछी तेनो भाव शुं छे एतो
क्यांथी जाणुं? माटे विचार थतो नथी.
मोटाभाई––तमे आटला वरसोथी प्रतिक्रमण करो छो अने तमे समजता नथी तो तमे अणसमजण केम
नभावी लीधी? अणसमजणमां रहेवुं ते तमारा जेवा माणसनुं काम नथी.
नानाभाई–आपनी वात साची छे. अणसमजण राखवी न ज जोईए, केटलाक लोको कहे छे के– ‘भले
आपणे न समजीए तेमां शुं वांधो? जेटलो वखत आपणे धर्मना स्थानके रह्या तेटलो वखत छकायजीवनी
हिंसा तो अटकी अने वळी आपणे चोवीश कलाक आहारपाणी नहीं लेवानी प्रतिज्ञा लीधी एटले तप थयो
अने तेथी निर्जरारूप धर्म थयो माटे आपणे समजवानी जरूर नथी. मारा जेवा वर्तमान काळना युवकने आ
वात केम गळे उतरे? माटे खरूं शुं छे ते समजावो.
मोटाभाई–तमे खुलासो माग्यो ते बहु सारुं कर्युं. ‘अणसमजण’ थी कदी आत्माने लाभ थाय ज नहीं;
पण नुकसान थाय माटे स्पष्टताथी आ विषय समजी शको ते माटे थोडुं कहीश.
नानाभाई– ‘प्रतिक्रमण’ नो अर्थ आप पहेलांं कहो.
मोटाभाई–प्रतिक्रमण=प्रति+क्रमण=प्रतिक्रमणनो अर्थ पाछुं फरवुं एवो थाय छे. जीव अनादिथी पोतानुं
स्वरूप भूल्यो छे माटे ते भूलथी पाछुं फरवुं–पोतानुं यथार्थ स्वरूप समजवुं ए प्रतिक्रमण छे.
नानाभाई–त्यारे तो एम थयुं के:– (१) जीव शुं छे, तेनुं स्वरूप शुं छे ते पोते प्रथम जाणवुं जोईए
(२) जीव अनादिथी शुं भुल करी रह्यो छे ते जाणवुं जोईए–केमके भुल जाण्या सिवाय भुलथी पाछुं केम फरी
शकाय? (३) जीवनुं अने पोतामां थती भुलनुं स्वरूप जाणी भुलथी पाछुं फरवुं जोईए. आम आत्मामां थती
आ क्रियाने प्रतिक्रमण कहे छे.
मोटाभाई––तमे प्रतिक्रमणनुं जे स्वरूप कह्युं ते बराबर छे. तेने ज ज्ञानीओ साचुं प्रतिक्रमण करे छे.
नानाभाई–त्यारे तो एम थयुं के आज सुधी समज्या विना प्रतिक्रमणो कर्यां ते तो मात्र काळक्षेप थयो,
आत्माने कांई लाभ न थयो–ए खरूं?
मोटाभाई––हा, छे तो तेम ज. प्रतिक्रमण तो आत्मानो (जीवनो) शुद्धभाव छे तेथी आत्माने जे समजे
नहीं, तेने साची प्रतिक्रमणनी क्रिया होय नहीं.
नानाभाई–केटलाको कहे छे के– ‘छकाय जीवनी रक्षा तो थई, एटलो लाभ तो खरो’ तेनुं केम?
मोटाभाई–तमे छकाय जीवमां आव्या के न आव्या? जो आव्या तो तमारी रक्षा थई खरी? जो न
आव्या तो छ काय जीवनी रक्षा क्यां थई?
नानाभाई–हुं तो जीव शुं छे ते यथार्थपणे समजतो नथी तेथी ‘छ कायजीव’ शुं कहेवाय ते हुं कही शकुं
नहीं. पण हुं नानपणमां केटलाक बोलो शीख्यो हतो तेमां एम आवतुं हतुं के–पांच प्रकारना एकेन्द्रिय जीवो
अने एक त्रस. एम छ प्रकारना संसारी जीवो छे तेने छ कायना जीवो कहे छे. हुं त्रस जीव छुं एटले छकाय
जीवोमां हुं आवी गयो.