: આસો : ૨૦૦૦ : ૧૯૭ :
સાતિશય પુણ્ય–પ્રકૃતિઓનો અવાંછિત વૃત્તિથી બંધ થઈ જાય છે. તેને તમારે પુણ્યનો ઈજારો કહેવો હોય તો
કહો; પણ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ તો તે રાગભાવ–તથા તીર્થંકર પ્રકૃતિ બન્નેને ઉપાદેય માનતાં નથી.
પહેલો મિત્ર–આ તો ‘મૂકે ખસતું તો આવે હસતું’ એમ થયું. સાતિશય પુણ્યનું બીજું કોઈ નામ છે?
બીજો મિત્ર–તે પુણ્યને પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય કહેવામાં આવે છે. ‘મૂકે ખસતું તો આવે હસતું’ એવું રાગ હોય
ત્યારે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને બને છે, પણ તેનો તે માલીક નથી તેથી તેને આવ્યું એમ પણ કહી શકાય નહીં. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ તો
માત્ર તેનો જ્ઞાતા દ્રષ્ટા છે.
પહેલો મિત્ર–આત્મસ્વરૂપથી અજાણને પુણ્ય થાય તેનું કાંઈ ખાસ નામ છે?
બીજો મિત્ર–હા. તેને પાપાનુબંધી પુણ્ય કહેવામાં આવે છે.
પહેલો મિત્ર–તેવા પુણ્યનું સ્વરૂપ શું છે?
બીજો મિત્ર:–શ્રીપરમાત્મ પ્રકાશ. અધ્યાય ૨ ગાથા ૨૦ માં નીચે પ્રમાણે જણાવ્યું છે:–
पुण्णे ण होइ विहवो विहवेण मओमएण मइ–मोहो।
मइ–मोहेणयपावं ता पुण्णं अम्ह मा होउ।।२०।।
पुण्येन भवति विभवो विभवेन मदो मदेन मति मोहः।
मतिमोहेन च पापं तस्मात् पुण्यं अस्माकं मा भवतु।।६०।।
અર્થ:–પુણ્યથી ઘરમાં ધન થાય છે, ધનથી અભિમાન થાય છે, અભિમાનથી બુદ્ધિ ભ્રમ થાય છે, બુદ્ધિ
ભ્રમ થવાથી પાપ થાય છે તેથી એવું પુણ્ય અમને ન હો!
ટીકાકાર કહે છે મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવને પુણ્યના ફળથી પ્રાપ્ત થએલી સંપદાથી અભિમાન (ઘમંડ) થાય છે,
સમ્યક્ત્વાદિ ગુણ સહિત વિવેકી જીવને પુણ્ય બંધ અભિમાન ઉત્પન્ન કરતું નથી; તેવા જીવો ગમે તેવી
મોટી વિભૂતિ પામ્યા હોય તો પણ મદ–અહંકારાદિ વિકલ્પોને છોડી સંપૂર્ણ પવિત્રતા પ્રગટ કરે છે.
મિથ્યાદ્રષ્ટિઓને પુણ્યનું ફળ–વિભુતિ–ગર્વનું કારણ થાય છે, સમ્યગ્દ્રષ્ટિઓને થતું નથી.
પહેલો મિત્ર–તમે કહ્યું તે ઉપરથી તો સ્પષ્ટ થાય છે કે જીવને દુઃખથી છુટવું હોય તો દુઃખ શાથી થાય છે
અને તે કેમ મટે? તેનો સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિથી નિર્ણય કરવો જ જોઈએ. અનાદિ કાળથી તે ભૂલ ચાલતી આવે છે; પુણ્યનું
સ્વરૂપ બરાબર સમજવું જોઈએ કે જેથી પુણ્યથી ધર્મ થાય એવી ભ્રમણા ટળે અને પુણ્યની મર્યાદા કેટલી છે તે
સમજી શકાય–પાપ શું તેમાં મહા પાપ શું તેનું સ્વરૂપ સમજવું જોઈએ તે સિવાય કદી સાચું સુખ મળે જ નહીં.
પુણ્યનું સ્વરૂપ ન સમજે તે પુણ્ય શી રીતે કરે? કંઈક શુભ ભાવ થાય ત્યારે તેનું અવ્યક્ત અભિમાન હોય જ ‘હું
પરનું ભલું કરી શકું’ એમ માનતો હોય ત્યારે નમ્રતા–કરુણા બુદ્ધિ હોય તો પણ પરનું હું કરી શકું–મારે કરવું જ
જોઈએ–એ મારી ફરજ છે–એવી ભ્રમણા હોવાથી તેને અંદર અવ્યક્ત અભિમાન હોય જ.
બીજો મિત્ર– બરાબર છે, તેવાં અભિમાનને શાસ્ત્રની પરિભાષામાં ‘અનંતાનુંબંધીમાન’ કહે છે.
પહેલો મિત્ર–તે બરાબર છે. કેમકે જો એકનું ભલું કરી શકાય તો અનંતનું કરી શકાય અને તેથી તે અનંત
પરવસ્તુનો અભિપ્રાયમાં સ્વામી થયો. બધાનો સેવક છું એમ માને તો તે ભૂલ છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ તો જે જે
શુભભાવમાં જોડાય છે તે કોઈના ભલા માટે નહીં,