: ૧૯૨ : આત્મધર્મ : ૧૨
પોતાના સ્વરૂપનું અજાણપણું અને સ્વરૂપના અભાનને લઈને પરવસ્તુમાં સુખ બુદ્ધિ
પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવનું વ્યાખ્યાન. થોરાળા
તા. ૧૨–૩–૪૪
ફાગણ વદી ૩ રવિવાર
આત્માના અવિનાશી સ્વરૂપમાં માલ ન માનતાં
પર વસ્તુનો સંયોગ કે જે નાશવાન છે, તેમાં
માલ માન્યો તેજ ચોરાશીની જેલનું મૂળિયું છે.
મોક્ષ અધિકારની છેલ્લી બે ગાથાઓ
આ રાજકોટની તળેટીમાં [થોરાળામાં] વંચાય છે.
* * * * *
અપરાધ એટલે શું?
આ આત્મા અનાદિથી સંસારમાં રઝળે છે. પરમાં સુખ બુદ્ધિ માને છે એ રીતે આત્મા પોતાનો ગુન્હો કરે
છે. પરથી સુખ માન્યું એટલે “ મારામાં સંતોષ થાય તેવું નથી તેથી પર હોય તો મને સંતોષ થાય” એમ માન્યું
તે પોતાનો અપરાધ છે.
આત્મા અનાદિ અનંત વસ્તુ છે; તેનો વીતરાગી સ્વભાવ છે–છતાં તેની ખબર નથી એટલે મારા સંતોષ
ખાતર જાણે પર પદાર્થ હોય તો ઠીક થાય એમ માને છે. આત્મા “ મારું સુખ મારામાં છે ” એમ નથી માનતો તે
જ પોતાનો અપરાધ છે.
ચોરાશીની જેલનું કારણ અપરાધ છે.
આત્મ સંતોષને પામેલા એવા શ્રી ગુરુને જન્મ–મરણના ત્રાસથી ઘા નાંખતો શિષ્ય પૂછે છે કે હે દેવ! હે
પ્રભુ! જન્મ–મરણનો ત્રાસ એ અપરાધનું ફળ છે, એ અપરાધ તે શું ચીજ હશે? અંતરમાં જેને ચોરાશીના
અવતારનો ત્રાસ થયો છે અને એમ લાગ્યું છે કે જરૂર ગૂન્હો કાંઈક છે, કારણકે જો હું અપરાધી ન હોઉં તો મને
મારાથી સંતોષ હોવો જોઈએ. હું અનાદિથી અત્યાર સુધી અપરાધ કરતો આવ્યો છું પણ અપરાધનું સ્વરૂપ જાણ્યું
નથી; તેથી અહીં અપરાધનું સ્વરૂપ શિષ્યે પૂછયું છે. જો અપરાધ ન કરતો આવ્યો હોત અર્થાત્ નિરપરાધ હોત તો
આ પરાધીનતા હોત નહીં; પરાધીનતા તો છે પણ અપરાધનું સ્વરૂપ જાણવામાં આવ્યું નથી. જો અપરાધનું સ્વરૂપ
જાણ્યું હોત તો અપરાધ ટાળીને નિરપરાધ રહેત. જગતમાં પણ અપરાધીને જેલ મળે છે; તેમ શિષ્યને જન્મ–મરણ
તે જેલ સમાન લાગ્યાં છે અને જેલનું કારણ જે અપરાધ તેનું સ્વરૂપ જાણવા તે તૈયાર થયો છે.
આત્મા સિવાય પરમાં સુખ હશે એમ જેણે માન્યું તે બધા ગુન્હેગાર છે અને ચોરાશીની જેલમાં પડ્યા છે.
અંતઃકરણમાં લાગ્યું કે શરીરાદિ કે પુણ્ય સરખાં [અનુકૂળ] રહેને, તો સુખ મળે, એમ પરની ઓશિયાળના
કારણે–પરાધીનતામાં સુખ માનીને ચોરાશીની જેલમાં ફસાઈપડ્યો, એ જેલનું કારણ અપરાધ છે અપરાધ વગર
જેલ હોય નહીં. શિષ્ય કહે છે–ભગવાન! મને મારા સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપનું ભાન હોય તો આ ચોરાશીની જેલ હોય
નહીં. માટે અપરાધ તો છે; તે અપરાધ એટલે શું? ગુન્હો શું અને કેટલો?
અપરાધને અપરાધ તરીકે જાણે તો અપરાધ ટાળે
જેલમાં પડેલાંને જેમ જેલની ટેવ પડી ગઈ હોય અને જેલનું દુઃખ તેને ન લાગે; એવા જેલના બંધનમાં
જેણે સુખ માન્યું છે તેને ગુન્હો કે ગુન્હાના ફળનો ત્રાસ જ લાગતો નથી, એમ સંસારની રુચિવાળો જીવ
ચોરાશીના જન્મ મરણમાં એક ભવ પૂરો કર્યો–દેહની સ્થિતિ પૂરી થઈ–ત્યાંથી જ દેહ છોડતાં સાથે એવી ભાવના
લઈ જાય છે કે આ શરીર વગર મારે ચાલે નહીં, મારે ભવ વગર ચાલે નહીં; અને ભવની લાળ કાપવી નથી
અને એક પછી એક દેહ ધારણ કરીને ચોરાશીના જન્મ મરણમાં રખડવું છે; અહીં શિષ્યને ભવનો ત્રાસ લાગ્યો
છે, અપરાધનું સ્વરૂપ જાણવા તૈયાર થયો છે; ભગવાન આત્મા ચૈતન્ય જ્યોત જ્ઞાનમૂર્તિ સ્વરૂપ છે,
ચૈતન્યસ્વરૂપને પોતાના સુખ માટે પરની જરૂર પડે એમ માનવું તે ચૈતન્યનો અપરાધ છે. પ્રભુ! તે અપરાધનું
સ્વરૂપ જાણવું છે અને તે ટાળીને નિરપરાધી થવું છે. (નિરપરાધ એટલે મોક્ષ)
આ તો જેને ગરજ પડી છે તેને માટે છે; કોઈને પરાણે સમજાવવું નથી. જેને અંતરથી