: આસો : ૨૦૦૦ : ૧૯૩ :
ધા લાગી છે એવો શિષ્ય શ્રીગુરુ પ્રત્યે કહે છે કે:–
‘પ્રભુ! મને પરની જરૂર? મારા આત્માને પરચીજના લોહવાટે સંતોષ કે મારાથી સંતોષ? ‘સંતોષ’
એવી કોઈ ચીજ મારામાં છે કે નથી?’ અહીં શિષ્યને ત્રણ વાત ખ્યાલમાં આવી છે.
[૧] પોતાનો અપરાધ છે એમ બેઠું છે.
[૨] ચોરાશીના અવતાર જેલ સમાન લાગ્યા છે, એટલે જન્મ મરણનો ત્રાસ લાગ્યો છે.
[૩] અપરાધનું સ્વરૂપ જેણે અપરાધ જાણ્યો છે એવા જ્ઞાની પાસેથી જણાય.
હવે શિષ્યના પ્રશ્નનો ઉત્તર કહે છે:–
સંસિદ્ધિ, સિદ્ધિ, રાધ, આરાધિત, સાધિત–એક છે,
એ રાધથી જે રહિત છે તે આત્મા અપરાધ છે;૩૦૪
વળી આતમા જે નિરપરાધી તે નિઃશંકિત હોય છે,
વર્તે સદા આરાધનાથી જાણતો ‘હું’ આત્મને.૩૦૫
આ બે ગાથામાં આત્માની અપરાધ અને નિરપરાધ દશાનું વર્ણન છે.
૧. દેહ તે જડ છે, આત્માની જાત નથી. આત્મા જ્ઞાન–સ્વરૂપ, જ્ઞાતા–દ્રષ્ટા છે તે સિવાય પરની જે
ભાવના થવી તે ગુન્હો છે.
૨. પરની ઈચ્છા ન થતાં મારા તત્ત્વમાં જ સુખ છે, પર દ્રવ્યની નાસ્તિવડે મારા સ્વતંત્ર સ્વરૂપમાં જ
સુખ છે એમ શુદ્ધ આત્માની સિદ્ધિ તે જ મારું તત્ત્વ છે.
શિષ્યે શ્રી ગુરુનો વિનય કરીને કહ્યું છે કે, ભગવંત! ગુન્હાનું સ્વરૂપ અથવા તો અગુન્હાનું સ્વરૂપ કહો,
એક સમજાતાં બીજું પણ સમજાઈ જશે. નિરપરાધનું સ્વરૂપ સમજે તો અપરાધનું સમજે, અપરાધનું સ્વરૂપ
સમજે તો નિરપરાધનું સમજે.
“પર દ્રવ્યના પરિહાર વડે શુદ્ધ આત્માની સિદ્ધિ તે રાધ છે; અને જે રાધથી રહિત છે તે આત્મા અપરાધી
છે.”
અપરાધ, અપરાધનું ફળ અને અપરાધ ટાળવાનો ઉપાય...!
જો નિરપરાધ હોય તો પરથી વિવેક કરીને (જુદાપણું કરીને) સ્વરૂપના અનુભવના આનંદમાં મહાલતો
હોય! પણ તે આનંદ તો છે નહીં તેથી વર્તમાન અપરાધ સહિત છે; તે અપરાધ ટાળવા માટે “હું આત્મા ઊણો કે
ઓશિયાળો નથી. મારા સુખને માટે કોઈ પરની જરૂર નથી એમ આત્મામાં પરના ત્યાગ વડે હું એક પરિપૂર્ણ
શુદ્ધ છું, સ્વતંત્ર છું, એવો નિરપરાધ ભાવ” તે જ સાધન છે. આત્માને વિષે જેટલો પરનો ઓશિયાળો ભાવ
તેટલે દરજ્જે તે ગુન્હેગાર છે અને તે ગુન્હાનું ફળ સંસારની જેલ છે.
કોઈ પર ચીજથી આત્માને સંતોષ થાય એવી માન્યતાના અભાવથી, આત્માના પૂર્ણ સ્વતંત્ર સ્વરૂપની
શ્રદ્ધા, તેનું જ્ઞાન, અને તેમાં એકાગ્રતારૂપ ચારિત્ર તે ત્રણેની એકતા તે આત્માની રાધ છે.
પર વસ્તુમાં આત્માનું સુખ કે સંતોષ ત્રણકાળ ત્રણલોકમાં નથી એવી દ્રઢતા એ આત્માના બીન
ગુન્હેગાર થવાનો ઉપાય છે. પરવસ્તુના અભાવસહિત મારું સુખ મારામાં છે એવો પોતામાં જ સુખ શાંતિનો
નિર્ણય તે નિરપરાધપણું છે; જેને આત્મામાં સુખશાંતિ છે એવો નિર્ણય નથી તે અપરાધી છે. તે બન્નેનું યથાર્થ
પૃથક્ જ્ઞાન થયા વગર મારું શું અને પર શું એ જણાય નહીં.
સ્વતંત્ર નિઃશંક સ્વભાવની સંદેહ પડ્યા વગરની આત્મશ્રદ્ધા તે નિરપરાધપણું; અને સ્વભાવમાં સંદેહ
અને પરમાં નિઃસંદેહ તે અપરાધીપણું.
પોતાના સ્વભાવમાં શંકા કરી, સ્વરૂપથી ડર્યો, તેમાં સંદેહ પડ્યો અને પરમાં સુખ માન્યું તે અપરાધી છે
તેને ત્રણકાળ ત્રણલોકમાં ચોરાશીની જેલ સિવાય બીજું ફળ નથી. કર્મના નિમિત્તે જે વિકારભાવ જણાય તેને જે
પોતાનો માને તે અપરાધી છે.