: ૧૦ : આત્મધર્મ ૨૦૦૧ : કારતક :
આ રીતે મહાપુરુષો જેમને પોતાના આત્માનું ભાન થયું તેઓને પોતાના જ આત્માનું માહાત્મ્ય થાય છે.
૧પ–શ્રી આનંદઘનજી પોતાના આત્માને સંબોધતાં–પુરુષાર્થ જગાડવા જિનેશ્વર પ્રત્યે કરાર કરે છે–
ધર્મ જિનેશ્વર ગાઉં રંગશું ભંગ મ પડશો હો પ્રીત જિનેશ્વર, બીજો મન મંદિર આણું નહીં એ અમ કુળવટ રીત!
હો જિનેશ્વર...ધર્મ.....
હે ચૈતન્ય! તું તારા ભાનમાં ઊઠ્યો, તું જાગૃત થયો, તેમાં તું બીજાનો આદર કેમ આવવા દઈશ?
૧૬–અનેકાંતવાદ:– હું મારા સ્વરૂપમાં પૂર્ણ છું એવી શ્રદ્ધા અને પરનું મારામાં કાંઈ નથી તેનું નામ
અસ્તિ–નાસ્તિ–એ જ અનેકાન્તવાદ.
૧૭–છેવટ શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્ય કહે છે કે:– ચૈતન્ય સ્વરૂપના અવલંબને જેણે સ્વરૂપની યથાર્થ શ્રદ્ધા કરી
તેને ઝગઝગાટ મારતું જેનું સંપૂર્ણ તેજ છે, જેને કદી ઓપ આપવો પડતો નથી, જેનો પ્રકાશ સ્વત: સંપૂર્ણ
પ્રકાશમાન છે એવું જે કેવળજ્ઞાન તેનો ઉદય થાવ! ઉદય થાવ!
મારા સ્વભાવનો પ્રકાશ નિત્ય જેનો ઉદય રહે છે એવી કેવળજ્ઞાન જ્યોત અનંત સ્વચતુષ્ટયો મારા
સ્વરૂપમાં સાદિ–અનંત સ્ફૂરાયમાન રહો! પ્રકાશમાન રહો!
ઓ જગતનાં જીવો! માનો માનો!
अज्ञानं ज्ञानमप्येवं कुर्वन्नात्मानमंजसा।
स्यात्कर्तात्मात्म भावस्य परभावस्य न क्वचित्।। ६१।।
(સમયસાર કલશ)
અર્થ:– આ રીતે ખરેખર પોતાને અજ્ઞાનરૂપ કે જ્ઞાનરૂપ કરતો આત્મા પોતાના જ ભાવનો કર્તા છે, પર
ભાવનો (પુદ્ગલના ભાવોનો) કર્તા તો કદી નથી.
એ જ વાતને દ્રઢ કરે છે:–
आत्मा ज्ञानं स्वयं ज्ञानं ज्ञानादन्यत्करोति किम्।
परभावस्य कर्तात्मा मोहोऽयं व्यवहारिणाम्।। ६२।।
(સમયસાર કલશ)
અર્થ:– આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, પોતે જ્ઞાન જ છે; તે (આત્મા) જ્ઞાન સિવાય બીજું શું કરે? આત્મા પર
ભાવનો કર્તા છે એમ માનવું (તથા કહેવું) તે વ્યવહારી જીવોનો મોહ (અજ્ઞાન) છે.
ભાઈ રે! તું જ્ઞાન સ્વરૂપ છો, જાણવું એ જ તારું કાર્ય છે, જાણવા સિવાય બીજું કાંઈ પણ કરવાનું તારું
સ્વરૂપ નથી; આ દેહ તારો નથી, દેહની ક્રિયા તારી નથી, દેહની ક્રિયા તું કરી શકતો નથી, અરે! પ્રભુ! તારા
જાણક સ્વભાવમાં પાપ તો નથી અને પુણ્ય પણ નથી, પુણ્ય ભાવ પણ તારા જાણક સ્વભાવથી વિરુદ્ધ ભાવ છે–
માટે તે પુણ્યમાં તું ધર્મ ન માન! પુણ્યથી આત્માનું કલ્યાણ થતું નથી–આ વાત દુનિયામાં કોણ માનશે?...
‘જ્ઞાનીઓ કહે છે કે હે આત્મા! તું જ્ઞાન સ્વરૂપ છો, તું તને સમજ! તું તારા આત્માને પ્રભુ સ્થાપ, અને
બીજા ભાવોનો આદર છોડ! તારી મુક્તિ જ છે. આ સમયસારજીની પહેલી જ ગાથામાં આચાર્યદેવે સ્થાપ્યું છે
કે–હું અને તું સિદ્ધ છીએ, મારા અને તારા આત્મામાં સિદ્ધપણું સ્થાપું છું એટલે સિદ્ધને જે ભાવો ન હોય તે
ભાવોનો આદર છોડી દે. તારો આત્મા સિદ્ધ જેવડો જ છે, અને તેમાં સિદ્ધપણું સ્થાપ્યું–તો હવે તેમાં બીજા ભાવો
(સિદ્ધને ન હોય તેવા ભાવો) સમાશે નહીં–માટે બીજા ભાવોનો આદર છોડી દે! ’ (પૂ. શ્રી કાનજી સ્વામીના
સમયસાર કલશ ૪ ના વ્યાખ્યાનમાંથી) આ સિદ્ધપણાની વાત દુનિયા કેમ માનશે?
‘આ સંસાર મહા ભયાનક દુઃખથી ભરેલો છે, આત્મધર્મ વિના–આત્માને ઓળખ્યા વિના આ સંસાર
ભ્રમણનો અંત નથી, તેથી સર્વ દુઃખના આત્યંતીક ક્ષયને અર્થે એક ધર્મને જ સેવો!
દરેક આત્મા પૂર્ણ જ્ઞાન–આનંદ સ્વરૂપ સ્વતંત્ર છે, વીતરાગ સ્વરૂપ છે, સિદ્ધ સમાન છે, જેવું સિદ્ધ