: ૩૦ : આત્મધર્મ ૨૦૦૧ : માગશર :
મિથ્યાદ્રષ્ટિ અને સમ્યગ્દ્રષ્ટિના ત્યાગ ગ્રહણનો
દર્શાવનાર તફાવત રામજીભાઈ મા. દોશી
મિથ્યાદ્રષ્ટિની માન્યતા તથા ત્યાગ ગ્રહણ.
વિષય સુખાદિનાં ફળ નર્કાદિક છે, શરીર અશુચિમય છે અને વિનાશીક છે, પોષણ કરવા યોગ્ય નથી
તથા કુટુંબાદિક સ્વાર્થના સગાં છે. ઈત્યાદિ પરદ્રવ્યોનો દોષ વિચારી, તેનો તો ત્યાગ કરે છે.
તથા વ્રતાદિનું ફળ સ્વર્ગ, મોક્ષ છે, તપશ્ચરણાદિ પવિત્ર ફળનાં આપનાર છે, એ વડે શરીર શોષવા યોગ્ય
છે, તથા દેવગુરુ શાસ્ત્રાદિ હિતકારી છે. ઈત્યાદિ પરદ્રવ્યોનો ગુણ વિચારી તેને જ અંગીકાર (ગ્રહણ) કરે છે.
ઈત્યાદિ પરદ્રવ્યોને બુરાં જાણી તે અનિષ્ટરૂપ શ્રદ્ધા કરે છે. તથા કોઈ પર દ્રવ્યોને ભલાં જાણી ઈષ્ટરૂપ
શ્રદ્ધા કરે છે.
તેમની ઉદાસીનતામાં ભુલ.
હવે પર દ્રવ્યોમાં ઈષ્ટ અનિષ્ટરૂપ શ્રદ્ધા કરવી એ મિથ્યા છે, અને એજ શ્રદ્ધાથી તેની ઉદાસીનતા પણ
દ્વેષબુદ્ધિરૂપ હોય છે; કારણકે–કોઈને બુરાં જાણવા તેનું નામ દ્વેષ છે. એ રીતે માન્યતા ખોટી હોવાથી તેનો ત્યાગ
દ્વેષરૂપ છે, અને અંગીકાર (ગ્રહણ) રાગરૂપ છે. તેથી તે જીવને કદી પણ ધર્મનો અંશ થતો નથી.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિની માન્યતા તથા ત્યાગ ગ્રહણ.
પ્રશ્ન–સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પણ પર દ્રવ્યોને બુરાં જાણીને ત્યાગ કરે છે ને?
ઉત્તર:– સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પર દ્રવ્યોને બુરાં જાણતો નથી, પણ પોતાના રાગ ભાવને બુરો જાણે છે. પોતે
સરાગભાવ છોડે છે, તેથી તેના કારણનો પણ ત્યાગ થાય છે. વસ્તુ દ્રષ્ટિથી વિચારતાં કોઈ પર દ્રવ્ય ભલાં બુરાં
તો છે જ નહીં.
પ્રશ્ન–પરદ્રવ્ય ભલા બુરાનું નિમિત્ત માત્ર તો છે?
ઉત્તર–પરદ્રવ્ય બળાત્કારથી તો ક્યાંય બગાડતું નથી. પોતાના ભાવ પોતે પોતાથી બગાડે ત્યારે, જે
પરદ્રવ્ય ઉપર લક્ષ કરી પોતે પોતાનો ભાવ બગાડે તે પર–દ્રવ્યને નિમિત્ત કહેવામાં આવે છે. નિમિત્ત પર દ્રવ્ય છે.
એક પર–દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યમાં અકિંચિત્કર છે. –કાંઈપણ કરી શકતું નથી.
વળી એ નિમિત્ત (પર દ્રવ્યની હાજરી) વિના પણ ભાવ તો જ્યારે જીવ બગાડે ત્યારે બગડે છે. માટે પર
દ્રવ્ય નિયમરૂપ નિમિત્ત (હાજરપણે) પણ નથી.
એ પ્રમાણે પરદ્રવ્યોનો દોષ જોવો એ તો મિથ્યાભાવ છે. રાગાદિક જ બુરાં છે એવી મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવને
સમજણ નથી, તે તો પરદ્રવ્યોના દોષ માની તેમાં દ્વેષરૂપ ઉદાસીનતા કરે છે તેથી તે ખોટી ઉદાસીનતા છે.
તેમની યથાર્થ ઉદાસીનતા
સાચી ઉદાસીનતા તો તેનું નામ છે, કે કોઈ પણ પરદ્રવ્યોના ગુણ વા દોષ ભાસે નહીં, અને તેથી તે
કોઈને પણ બૂરાભલા જાણે નહીં. પોતાને પોતારૂપ જાણે, પરને પરરૂપ જાણે. પર સાથે મારું કોઈ પ્રયોજન નથી.
એવું પ્રથમ પોતાની માન્યતામાં નક્કી કરે, એ પ્રથમ દ્રષ્ટિમાં સાચી ઉદાસીનતા છે. એવી સાચી માન્યતા (દ્રષ્ટિ,
અભિપ્રાય) થતાં તે સરાગ ભાવ છોડે છે. અને જેટલો રાગ–દ્વેષ છુટે છે તેટલો જ ચારિત્રમા પરદ્રવ્યો પ્રત્યે
સાક્ષી ભૂત રહે છે. એનું નામ સાચી ઉદાસીનતા છે.
એ પ્રમાણે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને ગૃહસ્થા દશામાં અભિપ્રાયમાં સંપૂર્ણ સાચી ઉદાસીનતા હોય છે, અને ચારિત્રમાં
અંશે ઉદાસીનતા હોય છે.
અભિપ્રાય (માન્યતામાં) સંપૂર્ણ સાચી ઉદાસીનતાનું જોર હોવાથી ચારિત્રમાં રાગદ્વેષનો નાશ થતો જાય છે
અને તેથી ક્રમે ક્રમે તે ઉદાસીનતા વધતાં ગૃહસ્થ દશા છુટી, સાધુની સાચી ઉદાસીનતા પ્રગટે છે અને તે વધતાં
વધતાં, સમ્યગ્જ્ઞાની જીવ ચારિત્રમાં સંપૂર્ણ ઉદાસીનતા પ્રગટ કરે છે તેને સંપૂર્ણ વીતરાગતા પણ કહેવામાં આવે છે.