: માગશર : ૨૦૦૧ આત્મધર્મ : ૩૧ :
આ લધુલેખનો સારાંશ
મિથ્યાદ્રષ્ટિ પરદ્રવ્યોનો દોષ માની તેનો ત્યાગ કરે છે, તેથી તે દ્વેષરૂપ ત્યાગ છે. પરદ્રવ્યો લાભદાયક છે
એમ ગણી તે પ્રત્યેનો રાગ અંગીકાર કરે છે; માન્યતામાં દોષ હોવાથી ત્યાગ–ગ્રહણમાં દોષ આવે છે, એટલે કે
ખોટી માન્યતા અને ખોટા ચારિત્રનું અનાદિનું ગ્રહણ તથા સાચી માન્યતા અને સાચા ચારિત્રનો અનાદિનો
ત્યાગ તેને છે તે ચાલુ રહે છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પર દ્રવ્યોથી લાભ નુકસાન માનતા નથી, અને પોતાના સ્વરૂપની
સાચી માન્યતા કરે છે; તેથી તેની માન્યતા સાચી હોવાથી ખોટી માન્યતાનો ત્યાગ કરે છે અને સાચી માન્યતાને
ગ્રહણ કરે છે. વળી માન્યતા સાચી હોવાથી અંશે રાગ–દ્વેષનો ત્યાગ અને ચારિત્રની શુદ્ધતાનું અંશે ગ્રહણ પ્રથમ
અવસ્થામાં થાય છે, અને તે શુદ્ધતા વધતાં સંપૂર્ણ શુદ્ધતા તે પ્રગટ કરે છે.
ગતિ તેવી મતિ નહીં પણ મતિ તેવી ગતિ થાય.
(પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુ દેવના સમયસારજી ગાથા–૩૪–પર પ્રવચનોમાંથી)
એક મોક્ષ અવસ્થા અને બીજી નિગોદ અવસ્થા, બે સામસામી ઊલટ પાલટ અવસ્થા છે. મોક્ષદશા સાદિ–
અનંત છે, ને નિગોદમાંથી પણ અનંત અનંત–કાળે નીકળવું મુશ્કેલ છે, માટે જો તત્ત્વની ઓળખાણ ન કરી તો
નિગોદમાંથી અનંતકાળે યેળ થવું પણ મુશ્કેલ પડશે, તત્ત્વ સમજે તો મોક્ષ અને તત્ત્વ ન સમજે તો નિગોદ, વચ્ચે
રહ્યો ત્રસનો કાળ તે કાઢી નાંખો તો સીધો નિગોદ જ છે અને તત્ત્વ સમજ્યા પછી એક–બે ભવ થાય તે કાઢી
નાંખો તો સીધો સિદ્ધ જ છે.
નરક કરતાં નિગોદમાં અનંતગણું દુઃખ છે, કારણ કે બહારનો સંયોગ તે દુઃખનું કારણ નથી પણ જ્ઞાનની
મૂઢતા તે જ દુઃખ છે. અગ્નિમાં સેકાઈ જવું તે દુઃખ નથી, પણ તે પ્રતિકૂળતા મને થઈ જાય છે એમ મોહ કરવો તે
દુઃખ છે, તેમ અનુકૂળતામાં બહારની સગવડતાના સાધન મળ્યા એટલે સુખ થતું નથી, પણ તેમાંથી મને સુખ
થાય છે એમ મોહથી કલ્પના કરે છે, પરંતુ તે સુખ નથી પણ દુઃખ છે.
મોટા હજીરા હોય, તેમાં હીંડોળા ખાટે હીંચકતો હોય, માથે પંખા ફરતા હોય ને સુખ માણે, જાણે કે બધું
સુખ આમાં આવી ગયું, પણ ભાઈ! માથે ચાર ગતિના પંખા ફરે છે, પંખાને જેમ ચાર પાંખડા હોય તેમ ચાર
ગતિના ચાર પાંખડાનો પંખો માથે ફરે છે, માટે તેમાં સુખ માનવું રહેવા દે! અને કર આત્માની ઓળખાણ!
નહિતર ચાલ્યો જઈશ નિગોદમાં કે ક્યાંય પત્તો ખાવો પણ મુશ્કેલ થઈ પડશે.
એક અભિપ્રાય એવો છે કે, પૂર્વ અવયવ એટલે અનાદિના કર્મ બાંધેલા છે તે હવે ક્યાંથી છુટે? પણ
ભાઈ! તે કર્મ તારી ભૂલને લઈને બંધાયા છે, તારી ભૂલને લઈને તું રખડયો છે, ચોરાશીના અવતાર થયા તે
તારી ભૂલને લઈને થયા છે, માટે તારી ભૂલને તું ટાળ તો કર્મ છૂટી જશે. રખડવામાં કર્મ તો નિમિત્તમાત્ર છે.
તારી ભૂલ તેં અનાદિની છોડી નથી, તેથી તું રખડયો છે; પણ જેને પોતાની ભૂલનું ભાન નથી તે એમ માને છે કે
આ કર્મ મને રખડાવે છે, કર્મ મને પરાધીનતા કરાવે છે. પોતે કર્મરૂપ પત્થરાને વળગી પડ્યો છે અને કહે છે કે
કર્મ મને હેરાન કરે છે, કર્મને કહે છે કે ‘હવે તું ખસી જા. ’ પણ તું કર્મને વળગી પડ્યો છે તે તો જો, તે કર્મ તો
ખસ્યા જ પડ્યા છે, તું તારી ઊંધી માન્યતાથી ખસી જાને! કર્મ તને નડે જ નહીં કારણકે એક તત્ત્વ બીજા
તત્ત્વને ત્રણકાળમાં નુકસાન કરવા સમર્થ નથી.
હવે ભવિષ્યના અવયવની વાત કહે છે–કેટલાક કહે છે કે ‘કોણ જાણે કેટલા કાળ સુધી કર્મ મને
રખડાવશે? ’ તેમ બોલનાર પુરુષાર્થહીન નપુંસક છે “કર્મ મને રઝળાવશે, ને કર્મે મને રઝળાવ્યો’ એલા! જડ
તને રઝળાવે? શું તું બોલે છે? જરા વિચારતો ખરો! તારી સત્તામાં પર સત્તા કોઈ દી’ પેસે? કે તને હેરાન કરે
કે રઝળાવે? એકલા કર્મ જ છે કે,