: ૨૦ : આત્મધર્મ ૨૦૦૧ : માગશર :
જીમ તે રાતે રે ફૂલે રાતડું,
શ્યામ ફૂલથી રે શ્યામ;
પાપ પુણ્યથી રે તિમ જગિ જીવને,
રાગદ્વેષ–પરિણામ..... શ્રી. –૮.
• • •
ધર્મ ન કહિએ રે નિશ્ચે તેહને,
જેહ વિભાવ વડવ્યાધિ;
શ્રી સદ્ગુરુએ રે એણી પેરે ભાખિયું,
કરમે હોએ ઉપાધિ... શ્રી. –૯.
• • •
જે જે અંશે રે નિરુપાધિકપણું
તે તે જાણો રે ધર્મ;
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ રે ગુણઠાણા થકી,
જાવ લહે શિવધર્મ.... શ્રી. –૧૦.
• • •
એમ જાણીને રે જ્ઞાનદશા ભજી,
રહીએ આપ સ્વરૂપ;
પરપરિણતિથી રે ધર્મ ન છાંડીએ,
નવિ પડિએ ભવકૂપ... શ્રી. –૧૧.
જેમ તે સ્ફટિકમણી રાતા ફૂલના સંયોગે રાતો
ને કાળાફૂલના સંયોગે કાળો થાય છે તેમ મિથ્યાદ્રષ્ટિ
જીવને પુણ્ય–પાપના ભાવથી અશુદ્ધતા આવે છે, અને
તે રાગદ્વેષ પરિણામ છે. ૮
સાચી દ્રષ્ટિથી જોતાં જે પુણ્ય–પાપરૂપી
૯
જેટલે અંશે ઉપાધિ રહિતપણું એટલે કે
ભાવકર્મનો જેટલે અંશે અભાવ તેટલો ધર્મ જાણો! તે
ધર્મ આત્માની સાચી ઓળખાણથી (સમ્યગ્દ્રષ્ટિ
ગુણસ્થાનથી) શરૂ થઈને મોક્ષસુધી હોય છે–અર્થાત્
આત્મસ્વરૂપની ઓળખાણ વગર ધર્મની શરૂઆત
થતી નથી. ૧૦
એ પ્રમાણે ધર્મનું સ્વરૂપ જાણીને
સમ્યગ્જ્ઞાનની સ્થિરતામાં ટકી પોતાના સ્વરૂપમાં
રહેવું; અને એ ધર્મને છોડીને વિકારમાં જોડાવું નહીં–
અને ભવરૂપી કૂવામાં પડવું નહીં. ૧૧
• અનકન્તન નમસ્કર •
શાસનોપકારી સદ્ગુરુદેવ શ્રી કાનજીસ્વામીનું વ્યાખ્યાન
શ્રી સમયસાર ગુજરાતી પાનું ૪૯૫ તા. ૧૧–૭–૪૪ મંગળ
– : શાર્દૂલવિક્રીડિત: –
सर्वद्रव्यमयं प्रपद्य पुरुषं दुर्वासनावासितः
स्वद्रव्य भ्रमतः पशुः किलपरद्रव्येषु विश्राम्यति।
स्वाद्वादी तु समस्त वस्तुषु, परद्रव्यात्मना नास्तितां
जानन्निर्मल शुद्धबोधमहिमा स्वद्रव्यमेवाश्रयेत्।। २५३।।
દરેક ચીજ પોતાપણે છે અને પરપણે નથી તે અનેકાન્ત છે. આત્મા પર સ્વરૂપે નથી; પર, આત્માના
સ્વરૂપે નથી; બન્ને વસ્તુ અનાદિ અનંત જુદી છે. એક વસ્તુને બીજી ચીજનો આશ્રય માનવો તે જ સંસારનું
કારણ છે, તથા જુદી ચીજને જુદી માનીને આત્મામાં એકાગ્ર થવું તે મોક્ષનું કારણ છે. દરેક વસ્તુ અને તેના ગુણ
પર્યાય પોતાવડે છે અને પરથી અભાવ–સ્વરૂપ છે. પરનું પરપણે હોવાપણું છે અને આત્માપણે અભાવપણું છે;
આ રીતે આત્મા આત્માપણે છે, પરપણે નથી. જેપણે પોતે નથી તેપણે પોતાને માને તે એકાંતવાદી છે–આચાર્ય
દેવે આ કલશમાં એકાંતવાદીને પશુ અર્થાત્ ઢોર કહ્યા છે, તેઓ ચોરાશીમાં રખડનારા છે.
આ અનેકાન્તના ચૌદ બોલમાં તો જૈનદર્શનનું રહસ્ય મૂકી દીધું છે. દરેક વસ્તુનો અસ્તિ–નાસ્તિ સ્વતંત્ર
સ્વભાવ છે; દરેક વસ્તુ પોતાથી છે, પરથી નાસ્તિરૂપ છે. એક વસ્તુને બીજી વસ્તુની કાંઈપણ મદદ માને તે
એકાંતવાદી અર્થાત્ જૈનદર્શનનું ખૂન કરનાર છે.