सीदत्येव बहिः पतंतभितः पश्यन्पुमांसं पशुः।
स्वक्षेत्रस्तिया निरुद्धरभसः स्वाद्धादवेदी पुन–
स्तिष्ठत्यात्मनिखात बोध्यनियत व्योपार शक्तिर्मवन्।।
જન્માંધ કે જેમણે કદી હાથીને નજરે જોયો ન હતો તેવાઓ હાથી કેવો હોય તે નક્કી કરવા બેઠા; તેમાં એકના
હાથમાં હાથીનું પૂછડું આવ્યું તે પૂછડાને જ હાથી માનીને કહે કે ‘હાથી દોરડી જેવો છે, ’ બીજાના હાથમાં
હાથીનો પગ આવ્યો, તેને જ હાથી માનીને કહે કે ‘હાથી થાંભલા જેવો છે’ ત્રીજાના હાથમાં હાથીનો કાન
આવ્યો તેને જ હાથી માનીને તે કહે કે ‘હાથી સૂપડા જેવો છે;’ ચોથાના હાથમાં હાથીની સૂંઢ આવી તેને જ હાથી
માનીને તે કહે કે ‘હાથી સાંબેલા જેવો છે. ’ આ રીતે હાથીના સાચા સ્વરૂપથી અજાણ એવા બધા આંધળાઓ
હાથીના એક અંગને જ આખો હાથી માની બેઠા; તેમ અજ્ઞાની–આત્મસ્વરૂપનો અજાણ એવો જીવ એક અપેક્ષાને
જ આખી વસ્તુનું સ્વરૂપ માની બેસે છે, જેમકે–વસ્તુ પરપણે નાસ્તિરૂપ છે એમ કહેતાં પોતાપણે પણ નાસ્તિરૂપ
માની બેસે છે, સ્વપણે છે એમ કહેતાં પરપણે પણ છે એમ માની બેસે છે, પરની પોતાપણે નાસ્તિ છે. એમ
અસ્તિ માની બેસે છે એ પ્રકારે એક અપેક્ષાને પકડીને તે પ્રમાણે આખી વસ્તુનું સ્વરૂપ માની બેસે છે તે વસ્તુના
ખરા સ્વરૂપથી અજાણ છે, એકાંતવાદી છે, આચાર્યે તેને આ કળશમાં પશુ કહ્યો છે.
શરીરાદિ પરજ્ઞેયોપણે પોતાને માનીને અજ્ઞાની પરલક્ષે પ્રવર્તે છે, પોતાના જ્ઞાનનો સ્વ–પર પ્રકાશક સ્વભાવ
હોવાના કારણે જ્ઞાનમાં પર વસ્તુ જણાય છે ત્યાં ‘મારું અસ્તિત્વ જાણે પરમાં ગયું હોય’ એમ માનીને પરદ્રવ્ય
તરફના લક્ષમાં પડીને પોતાનો નાશ કરે છે; પણ આત્મામાં પર વસ્તુનો આકાર પેસી ગયો નથી, તેમજ
આત્માનો આકાર પરમાં પેસી ગયો નથી, આત્મા તો સદાય સ્વક્ષેત્રમાં જ છે તેની અજ્ઞાનીને ખબર નથી.
(ઉ. વ. ૨૩. રહેવાશી દહેગામ, જ્ઞાતે નાગર વાણીઆ) કારતક શુદી ૧૫ (તા. ૩૧–૧૦–૪૪) ના રોજ
આવી રહ્યા છે. અને વૈરાગ્ય પ્રગટ થતાં બ્રહ્મચર્ય વ્રત ધારણ કર્યું છે. એ રીતે બાળબ્રહ્મચારી તરીકે તત્ત્વજ્ઞાનનો
અભ્યાસ વધારી સદ્ગુરુદેવ સમીપ તેમણે આખું જીવન ગાળવાનું પસંદ કર્યું છે.
પહેલાંં–૨૫૩–મા કળશમાં દ્રવ્યની વાત હતી, આમાં ક્ષેત્રની વાત છે. પરક્ષેત્રના આકારને જાણવાનો તો
માનીને એકાંતવાદી પોતાના સ્વરૂપનો નાશ કરે છે.